لَوْلَا کِتَبٌ مِّنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیمَآ أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ
فَکُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَلاً طَیِّباً وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
اگر حکم ازلی خداوند نبود (که بدون ابلاغ، هیچ اُمّتی را کیفر ندهد)، به خاطر آنچه (از اسیران که نابجا) گرفتید، عذابی بزرگ به شما میرسید.
پس، از آنچه غنیمت گرفتید، که حلال و پاکیزه است، مصرف کنید و از خداوند پروا کنید، همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.
نکته ها
در معنای جملهی «کتاب من اللّه سبق»، اقوالی بیان شده است:
الف: اشاره به سنّت الهی است که پیش از بیان حکم، کسی را کیفر نمیکند. چنانکه در آیهای دیگر میفرماید: «وما کنّا معذّبین حتّی نبعث رسولاً» **اسراء، 15***
ب: اشاره به ارادهی الهی نسبت به پیروزی مسلمانان در جنگ بدر، است، که اگر تقدیر خداوند نسبت به پیروزی نبود، اسیر گرفتن شما پیش از تثبیت مواضع، به شما ضربهی سنگینی میزد. **تفسیر اطیب البیان***
ج: شاید مراد همان نکتهای باشد که در آیه 33 همین سوره خواندیم که تا پیامبر صلی الله علیه وآله در میان شما حاضر است، خداوند شما را عذاب نمیکند. «وما کان اللّه لیعذّبهم و انت فیهم» بنابراین آیه را چنین معنا میکنیم: اگر به خاطر حضور مبارک تو که سابقاً در کتاب آسمانی گذشت نبود، مسلمانان در جنگ بدر به خاطر اسیر گرفتن بیموقع مرتکب گناه کبیره و عذاب بزرگ میشدند.
طبق روایات، غنائم در این آیه، همان مبلغی است که به عنوان فدیه، در برابر آزاد کردن هر اسیر دریافت میکردند که بین هزار تا چهار هزار درهم بوده است.
پیام ها
1- اسیر گرفتن در بحبوحهی جنگ، شکست و عذاب سختی را بدنبال دارد. «لمسّکم فیما اخذتم عذاب عظیم»
2- پرداختن به غنائم پیش از سرکوبی کامل دشمن، ممنوع است. «لمسّکم فیما اخذتم عذاب عظیم»
3- شرط مصرف، حلال و پاک و دلپسند بودن است. «حلالاً طیّباً»
4- همهی غنائم از شما نیست، بلکه باید خمس آن رابپردازید. «فکلوا ممّا...» چنانکه در آیه 41 خواندیم: «و اعلموا انّما غنمتم من شیء فاِنّ لِلّه خمسه وللرسول...»
5 - هشیار باشید تا غنائم جنگی و فدیه گرفتنها، انگیزهی والای شمارا در جهاد تغییر ندهد و همواره خدا را در نظر داشته باشید. «اتّقوا اللّه» (آری، بهرهبرداری از غنائم، لغزشگاه است.)
6- عفو کیفر اسیر گرفتن بیموقع در جنگ بدر و حلال کردن درآمد حاصل از آزادی اُسرا، (با اینکه نباید آنان را اسیر میکردید)، جلوهای از رحمت و مغفرت الهی است. «فکلوا... غفور رحیم»
7- مغفرت الهی، پرتوی از رحمت اوست. «غفور رحیم»