(22) فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ
پس دیری نپایید که (هدهد آمد و) گفت: از چیزی آگاهی یافتم که تو (با همهی عزّت و شوکتی که داری) از آن آگاه نشدهای و برای تو از (منطقهی) سبا گزارشی مهم و درست آوردهام.
نکتهها:
بعضی گفتهاند: مراد از هدهد در این جا، هدهد خاصّی است؛ و دلیل خود را الف و لام در «الهدهد» و قدرت انسانشناسی و مکتبشناسی او دانستهاند که توضیح این مطلب را در آیات بعد خواهیم خواند.**تفاسیرفرقان وفیظلال.***
ابوحنیفه از امام صادق علیه السلام سؤال کرد: چرا حضرت سلیمان از میان پرندگان تنها سراغ هدهد را گرفت؟ امام فرمودند: زیرا او آب را در درون زمین میبیند، همان گونه که ما روغن را در ظرف بلورین میبینیم.**تفسیر مجمعالبیان.***
بعضی برای عذاب هدهد نمونههایی را ذکر کردهاند از جمله: جدا کردن او از جفتش، کندن پرهای او، در معرض آفتاب قرار دادن، طرد کردن او از دربار سلیمان یا قرار دادن او با دشمن در یک قفس.**تفاسیر روحالبیان و کنزالدقائق.***
پیامها:
1- تفقّد از زیردست، بازدید از کار آنان و جستوجو از احوالشان، از اصول اسلامی، اخلاقی، اجتماعی، تربیتی و مدیریّتی است. (تفقّد)
2- مسایل بزرگ، شما را از مسایل کوچک باز ندارد. (تفقّد الطّیر)
3- زود قضاوت نکرده و نیروهای تحتامر خود را متهم نکنیم؛ شاید مشکلی در میان باشد که ندانیم. (مالی لا أری الهدهد)
4- تیزبینی و دقّت و تسلّط، شرط لازم برای رهبری است. (مالی لا أری الهدهد)
5 - حاکم وقاضی باید شرایط خاصّی داشته باشد از جمله:
الف: محبّت و دقّت. (تفقّد الطیر)
ب: تواضع. (مالی لا أری الهدهد)
ج: صلابت در برابر متخلّف. (لاُعذّبنّه او لاذبحنّه)
د: فرصت دادن به متهم. (لیأتینّی)
6- نظارت دقیق بر حضور و غیاب نیروها، در کارهای تشکیلاتی یک ضرورت است، همان گونه که تخلّف بیدلیل از مقررات و ترک کردن پست خود، گناه نابخشودنی است. (ام کان من الغائبین)
7- تنبیه حیوان متخلف، مانعی ندارد. (لاُعذّبنّه)
8 - حیوان، تنبیه را درک میکند. (لاُعذّبنّه)
9- وقتی که غیبت از سوی یک پرنده این همه تهدید لازم داشته باشد، پس ما با آن همه غیبتها و عدم حضورها چه تکلیفی داریم؟ (لاُعذّبنّه)
10- انبیا، هم قانون میآورند و هم اجرا میکنند. (لاُعذّبنّه)
11- برای مجازات متخلفان، باید کیفرهای متعدّدی قرار داد تا در اجرای قانون، به بن بست نرسیم. (لاُعذّبنّه او لاذبحنّه)
12- قاطعیّت و عذرپذیری، همراه یکدیگر لازم است. (لاُعذّبنّه - لیأتینّی)
13- در مدیریّت و تشکیلات، سهلانگاری ممنوع. (لاُعذّبنّه - لاَذبحنّه - لیأتینّی) (وجود حرف «لام» در سه جمله، نشانهی قاطعیّت است)
14- برای حفظ نظام و گرفتن زهر چشم از متخلّفان، مانعی ندارد که برای یک تخلّف کوچک، جریمهی سنگینی قرار دهیم. (عذاباً شدیدا)
15- راه دفاع را به روی متهم نبندید. (او لیأتینّی بسلطان مبین)
16- حیوانات، شعوری دارند که میتوانند برای کارهای خود استدلال و توجیه داشته باشند. (لیأتینّی بسلطان)
17- با وجود منطق و استدلال، حتّی سلیمان در برابر هدهد تسلیم میشود. (لیأتینّی بسلطان)
18- در یک تشکیلات، برای هر کار و مأموریّتی، حکم و مجوزی لازم است. (بسلطان مبین)
19- آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است. (فمکث غیربعیدفقال)
20- حیوان میتواند به چیزی برسد که انسان نرسیده باشد. (احطت بمالم تحط)
21- سیروسیاحت، کلید کسب اطلاعات جدید است. (احطّ)
22- آزادی بیان، یکی از ویژگیهای حکومت صالحان است. (احطت بمالم تحط به)
23- علم و دانایی، به سن و جنس و شکل ربطی ندارد. (احطت بمالم تحط)
24- انبیا نیز تحت تربیت الهی هستند. سلیمانی که میگفت: «اوتینا من کل شیء» به من همه چیز داده شده، پرندهای به او میگوید: من چیزی میدانم که تو هم نمیدانی. (احطتُ بمالم تحط به)
25- در حکومت انبیا، تملّق و ترس وجود ندارد. (احطتُ بمالم تحط به)
26- بزرگان ومسئولان حکومت نباید منبع اطلاعات خودرا در افراد یا گروههای خاصّی منحصر کنند. (هدهد برای سلطان گزارش دارد) (احطت - جئتک)
27- در گزارشها، اخبار قطعی و تأیید شده را بگویید. (بنبأ یقین)
28- وجود افراد یا سازمانی برای خبرگیری از خارج از منطقهی حکومتی لازم است. (البتّه نه برای جاسوسی، بلکه برای دعوت وارشاد یا آمادگی دفاعی) (من سبأ)
29- آنچه در خبر مهم است، قطعی بودن آن است؛ خبرنگار بزرگ باشد یا کوچک، انسان باشد یا حیوان. (بنبأ یقین)
30- مسئولان حکومت، تنها بر خبرهای قطعی تکیه کنند. (بنبأ یقین)