(29) لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَآءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَنُ لِلْإِنسَنِ خَذُولاً
رفیق من بعد از آن که حقّ از طرف خدا برای من آمد، مرا گمراه ساخت. و شیطان هنگام امید، انسان را رها میکند.
نکتهها:
«خذلان» این است که انسان به حمایت کسی امید داشته باشد، ولی او انسان را رها کند.
به گفتهی روایات، رهبر الهی، مصداق ذکر است و گمراه کردن از ذکر (لقد اضلّنی عن الذکر) یعنی گمراه شدن از رهبر حقّ.**تفسیر کنزالدقائق.***
اسلام برای دوستی وانتخاب دوست، سفارشهای زیادی دارد و دوستی با افرادی را تشویق و از دوستی با افرادی نهی کرده است که این موضوع به بحث مستقلّی نیاز دارد. برخی از عنوانهای فرعی موضوع «دوست و دوستی» به این شرح است:
راههای شناخت دوست، مرزهای دوستی، ادامهی دوستی، قطع دوستی، انگیزههای دوستی، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، که برای هر یک آیات و روایات بسیاری است و ما به گوشهای از آنها اشاره میکنیم:
* اگر در شناخت کسی به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادی هستند. «فانظروا الی خُلَطائه»**بحار، ج74، ص 197.***
* تنهایی، از رفیق بد بهتر است.**بحار، ج 77، ص 173.***
* از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسی که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند.**تفسیر قرطبی.***
* حضرت علی علیه السلام فرمود: هنگامی که قدرتت از بین رفت، رفقای واقعی تو از دشمنان شناخته میشوند.**غرر الحکم.***
* حضرت علی علیه السلام فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است.**غررالحکم.***
* در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایشها موفّق شد، دوست خوبی است.**بحار، ج 74، ص180.***
در شعر شاعران نیز دربارهی دوست و دوستی، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینی با دوستان خوب بسیار سفارش شده است؛
همنشین تو از تو به باید - تا تو را عقل و دین بیفزاید
و از همنشینی با دوستان بد مذمّت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالی تشبیه شده است که زهری کشنده در درون دارد؛
تا توانی میگریز از یار بد - یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند - یار بد بر جان و بر ایمان زند
یا دوست بد به ابر تیرهای تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را میپوشاند؛
با بدان منشین که صحبت بد - گرچه پاکی تو را پلید کند
آفتاب بدین بزرگی را - پارهای ابر ناپدید کند
پیامها:
1- حسرتهای درونی در اعمال و رفتار انسان مؤثّر است. (یعضّ الظالم)
2- رها کردن راه انبیا ظلم است. (ظلم به خود و ظلم به انبیا) (یعضّ الظالم)
3- عذاب قیامت بسیار سخت است. (یعضّ الظالم علی یَدَیه) (مشرک تنها یک انگشت ویا یک دست خود را گاز نمیگیرد، بلکه دو دست خود را گاز میگیرد)
4- در قیامت، وجدانها بیدار میشود. (یعضّ - یقول)
5 - پشیمانی، دلیل بر اختیار انسان است و اگر کسی مجبور بود، پشیمانی معنا نداشت. (یالیتنی)
6- دوستیهای نامشروع امروز، فردای خطرناکی دارد. (یالیتنی) دوست در سرنوشت انسان مؤثّر است.
7- ایمان به تنهایی کافی نیست، همراه بودن با انبیا نیز لازم است. (مع الرسول)
8 - ارتباط با انبیا هر چند اندک باشد، میتواند راه نجات باشد. (سبیلاً)
9- دو دوستی در یک دل جا نمیگیرد. (دوستی پیامبر و دوستی انسان گمراه) (اتّخذت مع الرسول... لم اتّخذ فلاناً خلیلاً)
10- دوستان منحرف، عوامل شیطانند. (فلاناً خلیلاً - و کان الشیطان)
11- نام و شخص افراد مهم نیست، کارایی آنان مهم است. (فلاناً - اضلّنی)
12- نشانهی دوست بد آن است که انسان را غافل کند. (اضلّنی عن الذکر)
13- گاهی عواطف دوستی، بر استدلال و منطق غلبه میکند. (اضلّنی عن الذکر بعد اذ جاءنی)
14- خداوند با همهی مردم اتمام حجّت میکند. (بعد اذ جاءنی)