آنچه در بالا از آیات قرآن مجید در این زمینه استفاده کردیم، در روایات اسلامی نیز بازتاب گستردهای دارد که حاکی از تأثیر عمیق صفات اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی انسانها است که در ذیل به قسمتی از این احادیث پرمعنی اشاره میشود:
1 - در حدیثی از امیرمؤمنان علیعلیه السلام میخوانیم: «فی سِعَةِ الْاَخْلاقِ کُنُوزُ الْاَرْزاقِ؛ گنجهای روزیها، در اخلاق خوب و گسترده، نهفته شده است!»(32)
2 - در حدیث دیگر از امام صادقعلیه السلام میخوانیم: «حُسْنُ الْخُلْقِ یَزیدُ فِیالرِّزْقِ؛ حسن خلق، روزی را زیاد میکند!»(33)
3 - در حدیث دیگری از علیعلیه السلام درباره تأثیر حسن اخلاق در جلب و جذب مردم به استحکام رابطه دوستی در میان آنها چنین آمده است:
«مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ کَثُرَ مُحِبُّوهُ وَآنَسَتِ النُّفُوسُ بِهِ؛ کسی که اخلاقش نیکو باشد، دوستانش فراوان میشوند و مردم به او انس میگیرند.»(34)
4 - باز در حدیث دیگری از امام ششم، امام صادقعلیه السلام این معنی با صراحت بیشتری آمده، میفرماید:
«اِنَّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدِّیارِ وَیَزیدانِ فِی الْاَعْمارِ؛ نیکوکاری و حسن اخلاق، خانهها (و شهرها) را آباد و عمرها را زیاد میکند!»(35)
شک نیست که عمران و آبادی در سایه اتّحاد و صمیمیّت و همکاری در میان قشرهای جامعه به وجود میآید، و آنچه باعث تحکیم این امور شود، از عوامل مهمّ عمران و آبادی خواهد بود.
طول عمر نیز مولود آرامش فکر و آسودگی خیال و جلوگیری از فقر و همکاری و همبستگی اجتماعی است و این امور در سایه اخلاق به دست میآید.
5 - در همین رابطه، در حدیثی از پیامبر گرامی اسلامصلی الله علیه وآله آمده است که فرمود: «حُسْنُ الْخُلْقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّةَ؛ اخلاق خوب پیوند محبّت و دوستی را محکم میکند.»(36)
و نیز در احادیث متعدّدی درباره تأثیر سوء خلق در ایجاد نفرت اجتماعی و پراکندگی مردم، و تنگی معیشت و سلب آرامش و آسایش مطالب فراوانی آمده است؛ از جمله:
6 - در حدیثی از علیعلیه السلام میخوانیم: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛ کسی که اخلاقش بد باشد، روزی او تنگ میشود!»(37)
7 - و نیز از همان حضرت آمده است که فرمود: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ اَعْوَزَهُ الصَّدیْقُ وَالَرَّفیْقُ؛ کسی که بد اخلاق باشد دوستان و رفیقان او پراکنده میشوند و او را رها میکنند»(38)
8 - باز از همان حضرت آمده است: «سُوْءُ الْخُلْقِ نَکِدُ الْعَیْشِ وَعَذابُ النَّفْسِ؛ اخلاق بد موجب سختی و تنگی زندگی و ناراحتی روح و وجدان میشود.»(39)
9 - از امیرمؤمنان علیعلیه السلام پرسیدند: «مَنْ اَدْوَمُ النَّاسِ غَمّاً؛ چه کسی غم و اندوهش از همه بیشتر است؟» قالعلیه السلام: «اَسْوَئُهُمْ خُلْقاً! فرمود: کسی که از همه اخلاقش بدتر است!»(40)
10 - و بالاخره در حدیثی میخوانیم که لقمان حکیم به فرزندش چنین نصیحت میکرد: «اِیَّاکَ وَالضَّجْرَ وَسُوْءَ الْخُلْقِ وَقِلَّةَ الصَّبْرِ فَلایَسْتَقیمُ عَلی هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ؛ از بیحوصلگی و سوء خلق و کم صبری بپرهیز که با داشتن این صفات بد، دوستی برای تو باقی نمیماند!»(41)