تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد اول - اصول مسائل اخلاقی
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

خلاصه و جمع‏بندی مکتبهای سیر و سلوک‏

از آنچه علمای سیر و سلوک و رهروان این راه (البتّه آنهایی که در طریق شریعت و مسیر اسلام و اهل بیت گام برمی‏داشتند نه التقاطیهای صوفی مآب) بر می‏آید و نمونه‏هائی از آنها در بالا آمد، اصول مشترک زیر استفاده می‏شود:
1 - هدف اصلی لقاءاللَّه و شهود ذات پاک پروردگار با چشم دل و حضور روحانی و معنوی در محضر اوست.
2 - برای رسیدن به این مقصد، نخستین گام توبه از همه گناهان و شستن رذائل اخلاقی و آراسته شدن به فضائل اخلاقی است.
3 - در این راه باید آداب چهارگانه مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه را فراموش نکند؛ یعنی، صبحگاهان با خود شرط کند که گِرد گناه و خلاف رضای حق نگردد و در تمام مدّت روز مراقب نفس سرکش باشد و شامگاهان و هنگام خواب به محاسبه بنشیند و اگر خلافی از او سرزده بود خود را به وسیله ترک انواع لذائذ مجازات و عقوبت کند.
4 - مبارزه با هوای نفس که بزرگترین سدّ این راه است از واجب‏ترین واجبات می‏باشد.
5 - توجّه به أذکار و أورادی که در شرع مقدّس وارد شده همچون ذکر «لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاَّ بِاللَّهِ» و ذکر «لااِلهَ اِلاَّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ» و ذکر «اللَّه» و «یاحیّ» و «یا قیّوم» و امثال این اذکار، سبب قوّت بر پیمودن این راه است.
6 - توجّه قلبی به حقیقت توحید ذات و صفات و افعال خداوند و غرق شدن در صفات کمال و جمال او، توشه دیگری برای این راه پرفراز و نشیب است.
7 - شکستن بزرگترین بُتْ و آن بُت اَنانیّت و توجّه به خویشتن، از مهمترین شرائط وصول به مقصد است.
8 - استفاده از وجود استاد و مُربّی که زیر نظر او کار کند و همچون طبیب به درمان او بپردازد، گروهی شرط دانسته‏اند؛ و بعضی نیز روی آن تکیه خاصّی ندارند هر چند متاسّفانه توجّه به استاد در مورد بسیاری از اشخاص سبب شده که در دام شیاطین خطرناکی که خود را به صورت فرشته نشان می‏داده‏اند! بیفتند و دین و دنیا و ایمان و اخلاق آنها بر باد رود!
بعضی وظیفه ارشاد خلق و پیمودن راه انبیا و اولیا در هدایت مردم، و امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان آخرین مرحله آورده‏اند در حالی که بسیاری مطلقاً سخنی از این مرحله بر زبان نرانده و سالک را به خودش واگذارده‏اند.
غرض از آوردن این بحث در ضمن مباحث اخلاقی این کتاب این بود که:
اولاً - عصاره‏ای از این تفکّرات که به هر حال با مباحث اخلاقی سرو کار دارد ارائه گردد و خوانندگان این کتاب با بصیرت بیشتری در وادی تهذیب اخلاق گام بردارند.
و ثانیاً - به تمام پویندگان این راه هشدار دهیم که مرز میان حقّ و باطل بسیار باریک است و چه بسا جوانان پاکدل که به اُمید راه یافتن به سرچشمه آب بقا در این وادی به راه افتاده‏اند ولی از طریق عقل و شرع منحرف شده و در وادی کفر و ضلالت سرگردان گشته و در چنگال گرگانی که به لباس شبان در آمده‏اند گرفتار شده و همه چیز خود را از دست داده‏اند.



10