هرکس در زندگی خود، اسوه و پیشوایی دارد که سعی میکند خود را به او نزدیک سازد، و پرتوی از
صفات او را در درون جان خود ببیند.به تعبیر دیگر، در درون دل انسان جایی برای اسوهها و قهرمانها است؛ و به همین دلیل، تمام ملّتهای جهان در تاریخ خود به قهرمانان واقعی، و گاه پنداری متوسّل میشوند، و بخشی از فرهنگ و تاریخ خود را بر اساس وجود آنها بنا میکنند؛ در مجالس خود از آنها سخن میگویند و آنها را میستایند؛ و سعی میکنند خود را از نظر صفات و روحیّات به آنها نزدیک سازند.اضافه بر این، اصل «محاکات» (همرنگ شدن با دیگران، مخصوصاً افراد پرنفوذ و با شخصیّت) یکی از اصول مسلّم روانی است. مطابق این اصل، انسان کششی در وجود خود به سوی هماهنگی و همرنگی با دیگران (مخصوصاً با قهرمانان) احساس میکند؛ و به همین علّت، به سوی اعمال و صفات آنان جذب میشود.این جذب و انجذاب، در برابر افرادی که انسان نسبت به آنها ایمان کامل دارد، بسیار نیرومندتر و جذّابتر است.به همین دلیل، ما در اسلام دو اصل به نام «تَوَلَّی» و «تَبَرَّی» داریم؛ یا به تعبیر دیگر: «حُبٌّ فِی اللَّهِ» و «بُغْض فِی اللَّهِ» که هر دو در واقع اشاره به یک حقیقت است. طبق این دو اصل ما موظّفیم دوستان خدا را دوست داریم و دشمنان خدا را دشمن، و پیشوایان بزرگ دین یعنی پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله و امامان معصومعلیهم السلام را در همه چیز اسوه و الگوی خود قرار دهیم.این دستور بقدری مهمّ است، که در آیات قرآن به عنوان نشانه ایمان، و در روایات اسلامی به عنوان «اَوْثَقُ عُرَی الْاَیمانِ»(محکمترین دستگیره ایمان) معرّفی شده، و تا «تولّی» و «تبرّی» نباشد، بقیّه اعمال عبادات و اطاعات، بی حاصل شمرده شده است، که مدارک آن از آیات و روایات را به خواست خدا در بحثهای آینده خواهیم دید.این تولّی و تبرّی یا «حبّ فی اللَّه و بغض فی اللَّه» یکی از گامهای بسیار مهم و مؤثّر در تهذیب نفس و سیر و سلوک الی اللَّه است.روی همین اصل، بسیاری از علمای اخلاق وجود استاد و مربّی را برای رهروان این راه، لازم شمردهاند، که بحث مشروح آن در آینده خواهد آمد.با این اشاره به سراغ آیات قرآن میرویم و مسأله تولّی و تبرّی را در قرآن مجید مورد بررسی قرار میدهیم:1 - قَدْ کانَتْ لَکُمْ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی اِبْراهیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إذْ قالُوا لِقَومِهِمْ اِنّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (سوره ممتحنه، آیه 4)2 - لَقَدْ کانَ لَکُمْ فیهِمْ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُواللَّهَ وَ الْیَوْمَ الآخِرَ وَ مَنْ یَتَوَلَّ فَاِنَ اللَّهَ هُوَ الْغَنِّیُ الْحَمیدُ (سوره ممتحنه، آیه 6)3 - لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً (سوره احزاب، آیه 21)4 - لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ یُوادُّوْنَ مَنْ حادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْکانُوا آبائَهُمْ اَوْاَبْنائَهُمْ اَوْ اِخْوانَهُمْ اَوْ عَشیرَتَهُمْ اُولئِکَ کَتَبَ فی قُلُوبِهِمُ الْاِیمانَ وَ اَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ یُدْخِلْهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدیْنَ فیها رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوْا عَنْهُ اُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ اَلا اِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (سوره مجادله، آیه 22)5 - یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ (سوره ممتحنه، آیه 13)6 - وَالْمُؤمِنُونَ وَ المُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ اَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُوْنَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ اُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ اِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ (سوره توبه، آیه 71)7 - اَللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا اَوْلِیائُهُمُ الطَّاغُوْتُ یُخْرِجُونَهُم مِنَ النُّورِ اِلَی الظُلُماتِ اُولئِکَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ (سوره بقره، آیه 257)8 - یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُواللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ (سوره توبه، آیه 119)