علمای اخلاق به پیروی از قرآن مجید و روایات اسلامی اهمّیّت فوقالعادهای برای ذکر به عنوان یکی از شاخههای مهمّ عبادت در پاکسازی روح و جان و بیداری و آگاهی و تهذیب نفس قائل هستند؛ و برای هر مرحله از مراحل سیر و سلوک، اذکاری ذکر کردهاند؛ مثلاً، در مرحله توبه، توجّه به ذکر «یا غَفَّارُ» و در مرحله محاسبه نفس «یا حَسیبُ» و در مرحله جلب رحمتهای الیه «یا رَحْمانُ) و «یا رَحْیمُ» امثال آن.
این اذکار به تناسب حالاتی است که انسان دارد و مسیرهائی که میپیماید؛ ولی به عنوان ذکر مطلق که در هر حالی خوب است، نه به عنوان قصد ورود.
آری! ذکر خدا از بزرگترین عبادات و بهترین حسنات است و در برابر تهاجم وسوسههای نفس و نفوذ شیطان به انسان مصونیّت میبخشد.
پردههای خودخواهی و غرور راکه بزرگترین دشمنسعادت انساناست میدرد، او را از خوابغفلت بیدار میکند و از خطراتی که سعادت وی را تهدید میکند آگاه میسازد.
ذکر خدا مانند دانههای حیاتبخش باران است که بر سرزمین روح و قلب انسان میبارد و انواع بذرهای فضیلت و تقوا را شکوفا و بارور میسازد، و هر اندازه درباره اهمّیّت این عبادت سخن گفته شود باز کم است.
با این اشاره به قرآن مجید باز میگردیم و اهمّیّت ذکر اللَّه را در آن جستجو میکنیم:
1 - اَلَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِاللَّهِ اَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (سوره رعد، آیه 28)
2 - اَقِمِ الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهی عَنِ الْفَحشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَلَذِکْرُ اللَّهِ اکْبَرُ (سوره عنکبوت، آیه 45)
3 - اِنَّنِی اَنَا اللَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ اَنَا فَاعْبُدْنی وَ اَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِکْرِی (سوره طه، آیه 14)
4 - اِذْهَبْ اَنْتَ وَاَخُوکَ بِآیاتی وَ لا تَنِیا فی ذِکْرِی (سوره طه، آیه 42)
5 - وَ مَنْ اَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَاِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکا (سوره طه، آیه 124)
6 - وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَ الْعَشِیِّ یُریْدُونَ وَجْهَهُ وَ لاتَعْدُ عَیْناکَ عَنْهُمْ تُریدُ زینَةَ الْحَیَوةِ الدُّنیا وَ لا تُطِعْ مَن اَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَکانَ اَمْرُهُ فُرُطاً (سوره کهف، آیه 28)
7 - فَاَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّی عَنْ ذِکْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ اِلاَّ الْحَیَوةَ الدُّنیا (سوره نجم، آیه 29)
8 - یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ اَصیلاً - هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤمِنینَ رَحیماً (سوره احزاب، آیات 41 تا 43)
9 - اِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ اَنْ یُوْقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَوةِ (سوره مائده، آیه 91)
10 - رِجالٌ لاتُلْهیِهمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (سوره نور، آیه 37)