آیه و ترجمه
وَ لَوْ أَنَّا کَتَبْنَا عَلَیهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنفُسکُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِن دِیَرِکُم مَّا فَعَلُوهُ إِلا قَلِیلٌ مِّنهُمْ وَ لَوْ أَنهُمْ فَعَلُوا مَا یُوعَظونَ بِهِ لَکانَ خَیراً لهَُّمْ وَ أَشدَّ تَثْبِیتاً(66)
وَ إِذاً لاَتَیْنَهُم مِّن لَّدُنَّا أَجْراً عَظِیماً(67)
وَ لَهَدَیْنَهُمْ صرَطاً مُّستَقِیماً(68)
ترجمه:
66 - (ما تکلیف مشکلی بر دوش آنها ننهادیم) اگر (همانند بعضی از امم پیشین) به آنها دستور می دادیم یکدیگر را به قتل برسانند و یا: ((از وطن و خانه خود بیرون روید))، تـنـها عده کمی از آنها عمل می کردند! و اگر اندرزهایی را که به آنان داده می شد، انجام می دادند، به سود آنها بود و موجب تقویت ایمان آنها می گردید.
67 - و در این صورت، پاداش بزرگی از ناحیه خود به آنها می دادیم.
68 - و آنها را به راه راست، هدایت می کردیم.
تفسیر:
در ایـنجا برای تکمیل بحث گذشته درباره کسانی که از داوریهای عادلانه پیامبر (صلی الله عـلیـه و آله و سـلم) گاهی احساس ناراحتی می کردند اشاره به پاره ای از تکالیف طاقت فرسای امم پیشین کرده و می گوید:
مـا تـکـلیف شاق و مشکلی بر دوش اینها نگذاشتیم، اگر همانند بعضی از امم پیشین (مانند یـهـود که پس از بت پرستی و گوساله پرستی به آنها دستور داده شد که یکدیگر را بـه کـفـاره ایـن گناه بزرگ به قتل برسانند و یا از وطن مورد علاقه خود بیرون روند) بـه ایـنـها نیز چنین دستور سنگین و سختی را می دادیم، چگونه در برابر انجام آن طاقت می آوردند، اینها که درباره آبیاری کردن یک نخلستان و داوری
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 506@@@
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به آن، تسلیم نیستند، چگونه می توانند از عهده آزمایشهای دیگر در آیند ((مسلما اگر چنان دستوری به آنها می دادیم که یکدیگر را بـکـشید یا از وطن خود خارج شوید، تنها عده کمی از آنها آن را انجام می دادند)) (و لو انا کـتـبـنـا عـلیـهـم ان اقـتـلوا انـفـسـکـم او اخـرجـوا مـن دیـارکـم مـا فـعـلوه الا قلیل منهم).
بـه گـفته بعضی از مفسران، مساءله ((تن در دادن به کشته شدن)) و ((خارج شدن از وطن)) از جهاتی شبیه به یکدیگرند، زیرا بدن، وطن روح آدمی است، همانطور که وطن هـمـانـنـد جـسم انسان است، هم ترک وطن جسم، کار مشکلی است و هم چشمپوشی از وطنی که زادگاه و جایگاه انسان است.
سـپـس مـی فـرمـایـد: اگـر آنـهـا اندرزهای خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را بـپـذیـرنـد هـم به سودشان است، و هم باعث تقویت ایمان آنها است، (و لو انهم فعلوا ما یوعظون به لکان خیرا لهم و اشد تثبیتا).
جـالب تـوجـه ایـنکه در این آیه، از فرمانها و احکام الهی تعبیر به موعظه و اندرز شده اسـت، اشـاره بـه ایـنکه احکام مزبور چیزی نیست که به سود فرمان دهنده (خداوند) بوده بـاشـد، بـلکـه در حقیقت اندرزهایی است که به سود خود شما است، و لذا بلافاصله می فرماید: اطاعت اینها هم به سود شما است و هم موجب تقویت ایمان شما می گردد.
به این نکته نیز باید توجه داشت که آخر آیه می گوید: ((هر قدر انسان در مسیر اطاعت فـرمـان خـدا گـام بـردارد ثـبات و استقامت او بیشتر می شود،)) در واقع اطاعت فرمان یک نـوع ورزش روحـی بـرای انـسـان است که ادامه و تکرار آن همانند ورزشهای جسمانی روز به روز قوت و قدرت و ثبات و استحکام بیشتری می آفریند، و تدریجا انسان به جایی می رسد که هیچ قدرتی نمی تواند بر نیروی ایمان او غلبه کند و او را بفریبد.
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 507@@@
در آیـه بـعـد سومین فایده تسلیم و اطاعت در برابر خدا را بیان کرده، می گوید: ((در ایـن هـنـگـام (عـلاوه بـر آنـچـه گـفـتـه شـد) پاداش عظیمی نیز به آنها خواهیم داد)) (و اذا لاتیناهم من لدنا اجرا عظیما).
و در آخـریـن آیه از آیات فوق به چهارمین نتیجه اشاره کرده می فرماید: ((ما آنها را به راه راست هدایت می کنیم)) (و لهدیناهم صراطا مستقیما).
روشـن اسـت کـه مـنـظـور از ایـن هـدایـت، راهـنـمـایـی بـه اصـل دیـن و آیـیـن نـیـسـت بلکه الطاف تازه ای است که از طرف خداوند به صورت هدایت ثـانـوی و بـه عـنـوان پاداشی به این گونه افراد شایسته داده می شود، و مانند چیزی اسـت کـه در آیـه 17 سـوره مـحمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به آن اشاره شده است: ((و الذیـن اهـتـدوا زادهـم هـدی؛ کسانی که در راه هدایت گام بردارند، خداوند هدایت آنها را بیشتر می کند)).
در روایـتـی نـقـل شـده، کـه هـنـگامی که آیه ((و لو انا کتبنا علیهم ان اقتلوا انفسکم...)) نـازل گـردیـد، یـکـی از مـسـلمـانـان با ایمان گفت: به خدا سوگند اگر چنین دستورهای سـنـگینی از طرف خدا به ما داده می شد، حتما انجام می دادیم، ولی شکر خدا را که از چنین دسـتـوری مـعـاف شـده ایـم، ایـن سـخـن بـه پـیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید فـرمـود: ((ان مـن امـتـی لرجـالا الایـمـان اثـبـت فـی قـلوبـهـم مـن الجبال الرواسی؛ بعضی از پیروان من چنانند که ایمان در دلهای آنها پابرجاتر است از کوههای محکم)).**تفسیر فی ظلال القرآن، جلد دوم صفحه 428.***
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 508@@@