آیـه فـوق گـرچـه هـمـانـنـد بـسـیـاری از آیـات در مـورد خـاصـی نـازل شـده ولی بـدیـهـی اسـت یـک حـکـم عـمومی و همگانی از آن استفاده میشود، و صریحا مـیـگـویـد: خـداونـد بـه شـمـا فرمان میدهد که امانتها را به صاحبان آنها بدهید. (ان الله یاءمرکم ان تؤدوا الامانات الی اهلها.)
روشـن اسـت امـانـت مـعـنـی وسـیـعـی دارد و هـر گـونـه سـرمـایـه مـادی و مـعـنـوی را شـامل میشود و هر مسلمانی طبق صریح این آیه وظیفه دارد که در هیچ امانتی نسبت به هیچکس (بـدون اسـتثناء) خیانت نکند، خواه صاحب امانت، مسلمان باشد یا غیر مسلمان، و این در واقع یـکـی از مـواد اعـلامـیـه حـقـوق بشر در اسلام است که تمام انسانها در برابر آن یکسانند، قـابل توجه اینکه در شان نزول فوق، امانت تنها یک امانت مادی نبود و طرف آن هم یکنفر مشرک بود.
در قسمت دوم آیه، اشاره به دستور مهم دیگری شده و آن مسئله عدالت در حکومت است.
آیـه مـیگوید خداوند نیز به شما فرمان داده که به هنگامی که میان مردم قضاوت و حکومت مـیـکـنـیـد، از روی عـدالت حـکـم کـنـیـد (و اذا حـکـمـتـم بـیـن النـاس ان تـحـکـمـوا بالعدل).
سپس برای تاکید این دو فرمان مهم میگوید: خداوند پند و اندرزهای خوبی بشما میدهد (ان الله نعما یعظکم به)
بـاز تـاءکـیـد مـی کـنـد و مـیـگـویـد: در هـر حـال خـدا مـراقـب اعـمال شما است، هم سخنان شما را می شنود و هم کارهای شما را میبیند (ان الله کان سمیعا بـصـیـرا) ایـن قانون نیز، یک قانون کلی و عمومی است و هر نوع داوری و حکومت را چه در امـور بـزرگ و چـه در امـور کـوچـک بـوده بـاشـد شامل میشود، تا آنجا که در احادیث اسلامی میخوانیم:
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 477@@@
روزی دو کودک خردسال، هر کدام خطی نوشته بود، و برای داوری در میان آنها و انتخاب بـهـتـریـن خط به حضور امام حسن (علیه السلام) رسیدند، علی (علیه السلام) که ناظر این صحنه بود فورا به فرزندش گفت: ((یا بنی انظر کیف تحکم فان هذا حکم و الله سالک عنه یوم القیامة!)) فرزندم! درست دقت کن، چگونه داوری می کنی، زیرا این خود یـک نـوع قـضـاوت اسـت و خـداونـد در روز قـیـامـت دربـاره آن از تـو سـؤال می کند!**تفسیر مجمع البیان، جلد سوم صفحه 64.***
این دو قانون مهم اسلامی (حفظ امانت و عدالت در حکومت) زیربنای یک جامعه سالم انسانی اسـت و هـیـچ جـامـعـه ای خـواه مـادی یـا الهـی بـدون اجـرای ایـن دو اصل، سامان نمی یابد.
اصـل اول مـیـگـوید: اموال، ثروتها، پستها، مسئولیتها، سرمایه های انسانی، فرهنگها و مـیراثهای تاریخی همه امانتهای الهی است که بدست افراد مختلف در اجتماع سپرده میشود، و همه موظفند که در حفظ این امانات و تسلیم کردن آن به - صاحبان اصلی آن بکوشند، و به هیچ وجه در این امانتها خیانت نشود.
از طـرفی همیشه در اجتماعات، برخوردها و تضادها و اصطکاک منافع وجود دارد که باید بـا حـکـومـت عـادلانه، حل و فصل شود تا هر گونه تبعیض و امتیاز نابجا و ظلم و ستم از جامعه برچیده شود.
هـمـانـطـور کـه در بـالا گفته شد، امانت منحصر به اموالی که مردم به یکدیگر میسپارند نیست، بلکه دانشمندان نیز در جامعه امانتدارانی هستند که موظفند حقایق را کتمان نکنند، حتی فـرزنـدان انـسـان امـانـتـهای الهی هستند که اگر در تعلیم و تربیت آنان کوتاهی شود، خیانت در امانت شده، و از آن بالاتر وجود و هستی خود انسان و تمام نیروهائی که خدا به او داده است امانت پروردگارند که انسان موظف است
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 478@@@
در حـفـظ آنـها بکوشد، در حفظ سلامت جسم و سلامت روح و نیروی سرشار جوانی و فکر و اندیشه کوتاهی نکند و لذا نمیتواند دست به انتحار و یا ضرر به - خویشتن بزند، حتی از بعضی از احادیث اسلامی استفاده میشود که علوم و اسرار و ودایع امامت که هر امامی باید به امام بعد بسپارد در آیه فوق داخل است.**نور الثقلین، جلد اول صفحه 496.***
قـابـل تـوجـه ایـنـکـه در آیـه فـوق، مـسئله ادای امانت، بر عدالت، مقدم داشته شده، این مـوضـوع شـایـد به خاطر آن است که مسئله عدالت در داوری، همیشه در برابر خیانت لازم مـیـشود، زیرا اصل و اساس این است که همه مردم امین باشند، ولی اگر فرد یا افرادی از این اصل منحرف شدند نوبت به عدالت میرسد که آنها را به وظیفه خود آشنا سازد.