گـرچـه شـاءن نـزول خـاصـی در بـالا بـرای آیـه فـوق نقل شد ولی همانطور که بارها
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 503@@@
گـفـتـه ایـم شـاءن نـزولهای خاص هیچ گاه با عمومیت مفهوم آیه منافات ندارد، و به همین دلیل این آیه می تواند مکمل بحث آیات قبل نیز بوده باشد.
در ایـن آیـه ((خـداوند سوگند یاد کرده که افراد، ایمان واقعی در صورتی خواهند داشت کـه پـیـامـبـر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در اختلافات خود به داوری بطلبند)) و به بیگانگان مراجعه ننمایند (فلا و ربک لا یؤمنون حتی یحکموک فیما شجر بینهم).**(شجر) در اصل از ماده (شجر) (بر وزن قمر) به معنی (درخت) گرفته شده و از آنجا که در مشاجره و نزاع، یک نوع آشفتگی و به هم پیچیدگی همانند پیچیدگی شاخه های درختان به یکدیگر آشکار می شود به معنی نزاع کشمکش آمده، و در آیه فوق به همین معنی استعمال شده است.***
سـپـس مـی فرماید: نه فقط به داوری را به نزد تو آورند بلکه هنگامی که تو در میان آنـهـا حـکـمـی کردی، خواه به سود آنها باشد یا به زیان آنها، علاوه بر اینکه اعتراض نکنند ((در دل خود نیز احساس ناراحتی ننمایند و کاملا تسلیم باشند)) (ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما).
گـرچـه نـاراحـتـی درونـی از قـضاوتهایی که احیانا به زیان انسان است غالبا اختیاری نیست، ولی با تربیتهای اخلاقی و پرورش روح تسلیم در برابر حق و عدالت و توجه بـه مـوقـعیت واقعی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حالتی در انسان پیدا می شود که هیچگاه از داوری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حتی دانشمندانی که جانشینان او هـسـتـنـد هـرگـز ناراحت نخواهد شد، و به هر حال مسلمانان واقعی موظفند روح تسلیم در برابر حق را در خود پرورش دهند.
در آیه فوق نشانه های ایمان واقعی و راسخ در سه مرحله بیان شده است:
1 - در تـمـامـی مـوارد اخـتـلاف خـواه بزرگ باشد یا کوچک، به قضاوت و داوری پیامبر (صـلی الله عـلیه و آله و سلم) که از حکم الهی سرچشمه می گیرد مراجعه کنند، نه به طاغوت و داوران باطل.
2 - هیچ گاه در برابر قضاوتها و فرمانهای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که همان فرمان خدا است حتی در دل خود احساس ناراحتی نکنند، و به داوریها و احکام او بدبین نباشند.
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 504@@@
3 - در مـقـام عـمـل نـیـز آن را دقـیـقـا اجـرا کـنـنـد و بـه طـور کامل تسلیم حق باشند.
روشـن اسـت قـبـول یـک مـکـتـب و فـرمـانهای آن در مواردی که به سود انسان تمام می شود دلیـل بـر ایـمـان بـه آن مـکـتـب نیست بلکه آنجا که ظاهرا به زیان انسان است اما در واقع مطابق با حق و عدالت است اگر پذیرفته شود، نشانه ایمان است.
در حـدیـثـی کـه از امـام صـادق (عـلیـه السـلام) در کـتـاب کـافـی در تـفـسـیـر ایـن آیـه نـقـل شـده چـنـیـن مـی خوانیم: ((اگر جمعیتی خدا را بپرستند، نماز را بپا دارند، زکات را بـپردازند، روزه ماه رمضان و حج را بجا آورند، ولی نسبت به کارهایی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) انجام داده با سوء ظن بنگرند و یا بگویند: اگر او فلان کار را انـجـام نـداده بـود بـهـتر بود، آنها در حقیقت مؤمنان واقعی نیستند)) سپس آیه فوق را امام (عـلیـه السـلام) تـلاوت فـرمـود، بـعـد فـرمـود: ((بـر شـمـا بـاد کـه در مقابل خدا و حق همیشه تسلیم باشید.))
از آیه فوق در ضمن دو مطلب مهم استفاده می شود:
1 - آیـه یـکـی از دلایـل مـعـصـوم بـودن پـیـامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است زیرا دسـتـور بـه تسلیم مطلق از نظر گفتار و کردار در برابر همه فرمانهای پیامبر (صلی الله عـلیـه و آله و سـلم) و حتی تسلیم قلبی در برابر او، نشانه روشنی بر این است کـه او در احـکام و فرمانها و داوریهایش نه اشتباه می کند و نه عمدا چیزی برخلاف حق می گوید، معصوم از خطاست و هم معصوم از گناه.
2 - آیـه فوق هر گونه اجتهاد در مقام نص پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اظهار عقیده را در مواردی که حکم صریح از طرف خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در باره آن رسیده باشد نفی میکند، بنا بر این اگر در تواریخ اسلامی می بینیم که گاهی بـعـضـی از افراد در برابر حکم خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اجتهاد و یا اظـهـار نـظـر مـی کـردنـد و مـثـلا مـی گـفتند پیامبر چنین گفته و ما چنین می گوییم، باید قبول کنیم که عمل آنها بر خلاف صریح آیه فوق است.
@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 505@@@