تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نمونه، جلد3
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

آیه 20-21

آیه و ترجمه

وَ إِنْ أَرَدتُّمُ اسـتـِبـْدَالَ زَوْجٍ مَّکـانَ زَوْجٍ وَ ءَاتـَیـْتـُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتَناً وَ إِثْماً مُّبِیناً(20)

وَ کَیْف تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضی بَعْضکمْ إِلی بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنکم مِّیثَقاً غَلِیظاً(21)

ترجمه:

20 - و اگـر تـصـمـیـم گـرفـتـیـد کـه هـمـسـر دیـگـری به جای همسر خود انتخاب کنید و مـال فـراوانی (به عنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزی از آن را نگیرید آیا برای باز پـس گـرفـتـن مـهر زنان، متوسل به تهمت و گناه آشکار می شوید؟ 21 - و چگونه آن را بـاز پـس مـی گـیـریـد در حـالی کـه شـمـا بـا یـکـدیـگـر تـمـاس و آمـیـزش کامل داشته اید و (از این گذشته) آنها پیمان محکمی (هنگام ازدواج) از شما گرفته اند.

شـان نـزول:

پـیـش از اسـلام رسـم بـر ایـن بـود کـه اگـر مـی خواستند همسر سابق را طلاق گویند و ازدواج جـدیـدی کـنـنـد بـرای فـرار از پـرداخـت مـهـر، هـمـسـر خـود را بـه اعـمال منافی عفت متهم می کردند، و بر او سخت می گرفتند، تا حاضر شود مهر خویش را که معمولا قبلا دریافت می شد بپردازد، و طلاق گیرد، و همان مهر را برای همسر دوم قرار می دادند.

آیه فوق به شدت از این کار زشت جلوگیری کرده و آن را مورد نکوهش قرار می دهد.**تفسیر صافی ذیل آیه فوق.***

تفسیر:

ایـن آیـه نـیـز بـرای حـمـایـت قـسـمـت دیـگـری از حـقـوق زنـان نازل گردیده و به عموم


@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 359@@@

مـسـلمـانان دستور می دهد که به هنگام تصمیم بر جدایی از همسر و انتخاب همسر جدید حق نـدارنـد چـیزی از مهر همسر اول خود را کم بگذارند، و یا اگر پرداخته اند پس بگیرند، هـر قـدر هـم مـهر زیاد باشد (و ان اردتم استبدال زوج و اتیتم احدیهن قنطارا فلا تاءخذوا منه شیئا).

هـمـانـطـور کـه در سـابـق گـفـتـیـم ((قـنـطـار)) بـه مـعـنـی مـال و ثـروت زیـاد اسـت. راغـب در کـتـاب مـفـردان مـی گـویـد اصـل ((قـنـطـار)) از ((قـنـطـره)) بـه مـعـنـی پـل اسـت و چـون امـوال زیـاد هـمـچـون پلی هستند که انسان در زندگی می تواند از آنها استفاده کند، از این جهت به آن قنطار گفته اند.**برای توضیح بیشتر به جلد دوم تفسیر نمونه صفحه 340 مراجعه فرمایید.***

زیـرا فـرض ایـن اسـت کـه طـلاق در ایـنـجـا به خاطر منافع شوهر صورت می گیرد نه بـخـاطـر انـحـراف زن از جـاده عـفـت، بـنـا بـر ایـن دلیـلی نـدارد کـه حـق مـسـلم آنـهـا پایمال شود.

سـپـس اشـاره بـه طـرز عـمـل دوران جـاهـلیـت در ایـن بـاره کـه هـمـسـر خـود را مـتـهـم بـه اعـمـال مـنـافی عفت می کردند نموده و می فرماید: ((آیا برای باز پس گرفتن مهر زنان متوسل به تهمت و گناه آشکار می شوید)) (اتاءخذونه بهتانا و اثما مبینا).

یعنی اصل عـمـل، ظـلم اسـت و گـنـاه، و مـتـوسـل شدن به یک وسیله ناجوانمردانه و غلط، گناه آشکار دیگری است.

در آیـه بعد مجددا با استفهام انکاری، برای تحریک عواطف انسانی مردان اضافه می کند که شما و همسرانتان مدتها در خلوت و تنهایی با هم بوده اید همانند یک روح در دو بدن، ارتباط و آمیزش کامل داشته اید، چگونه بعد از این همه نزدیکی و ارتباط، همچون بیگانه هـا و دشـمـنـان بـا یـکـدیـگـر رفـتـار مـی کـنـیـد، و حـقـوق مـسـلم آنـهـا را پایمال می نمایید؟! (و کیف تاخذونه و قد افضی**(افضاء) در اصل از ماده (فضا) به معنی توسعه است، بنابراین افضاء به معنی توسعه دادن می باشد و هنگامی که کسی با دیگری تماس کامل می یابد در حقیقت وجود محدود خود را به وجود وسیعتری تبدیل کرده است، و لذا افضاء به معنی تماس گرفتن آمده است.*** بعضکم الی


@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 360@@@

بعض).

این درست همانند تعبیری است که ما در فارسی امروز داریم که اگر دو نفر دوست صمیمی بـا هـم بـه نـزاع بـرخیزند به آنها می گوییم شما سالها با یکدیگر نان و نمک خورده ایـد چـرا نزاع می کنید؟ در حقیقت ستم کردن در این گونه موارد به شریک زندگی، ستم بر خویشتن است.

سـپـس مـی فـرمـاید: از این گذشته همسران شما پیمان محکمی به هنگام عقد ازدواج از شما گرفته اند چگونه این پیمان مقدس و محکم را نادیده می گیرید و اقدام به پیمان شکنی آشکار می کنید؟ (و اخذن منکم میثاقا غلیظا).

ضـمـنا باید توجه داشت که این آیه گرچه در مورد طلاق دادن همسر سابق برای انتخاب هـمـسـر جـدیـد وارد شـده ولی اخـتصاص به آن ندارد، بلکه منظور این است در هر مورد که طلاق و جدایی به پیشنهاد مرد صورت گیرد، و زن تمایلی به جدایی ندارد باید تمام مهر پرداخته شود، و یا اگر پرداخته شده چیزی از آن باز پس نگیرند، خواه تصمیم بر ازدواج مـجـدد داشـتـه بـاشـنـد یـا نـه، بـنـابـر ایـن جـمـله ((ان اردتـم اسـتـبدال زوج؛ اگر بخواهید همسر دیگری انتخاب کنید)) در حقیقت ناظر به وضع دوران جاهلیت بوده است و دخالتی در اصل حکم ندارد.


ذکـر ایـن نـکـتـه نـیـز لازم اسـت کـه ((اسـتـبـدال)) بـه مـعـنـی طـلب تـبـدیل کردن است بنابر این معنی طلب و اراده در آن افتاده است و اگر مشاهده می کنیم که با ((اردتم)) (بخواهید) ضمیمه شده بخاطر این است که می خواهد این نکته را گوشزد کند که به هنگام مقدمه چینی و تصمیم بر تبدیل کردن همسر خود نباید از مقدمات نامشروع و ناجوانمردانه شروع کنید.


@@تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 361@@@