آیه
تَبَّتْ یَدَآ أَبِى لَهَبٍ وَتَبَّ
مَآ أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ
سَیَصْلَى نَاراً ذَاتَ لَهَبٍ
وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ
فِى جِیدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدٍ
ترجمه
بریده باد دو دست ابولهب و نابود باد.
نه دارائیش و نه آنچه بدست آورد، به حالش سودى نكرد.
به زودى به آتشى شعلهور درآید.
(همراه) زنش، آن هیزمكش (آتش افروز).
(در حالى كه) در گردنش ریسمانى از لیف خرما است.
نکته ها
این سوره به نامهاى تبّت و مسد معروف است. امام صادق علیه السلام فرمودند: هرگاه این سوره را خواندید بر ابولهب نفرین كنید.**تفسیر كنزالدقائق.***
هنگامى كه آیه «و انذر عشیرتك الاقربین»**شعراء، 214.*** نازل شد، پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله نزدیكان و خویشاوندان را دعوت كرد و پیام وحى را به آنان رساند. ابولهب كه عموى حضرت بود گفت: «تبّاً لك» هلاكت بر تو باد. این سوره نازل شد و گفتار او را به خودش ردّ كرد.
از آنجا كه این نفرین عملى شد و ابولهب و همسرش با كفر از دنیا رفتند، معلوم مىشود كه در این سوره نسبت به ابولهب یك پیشگویى نیز شده است.
«تبّت» از ریشه «تبّ» به معناى خسران و هلاكت است و مراد از «ید» در آیه، دستِ ظاهرى نیست، بلكه كنایه از وسیله قدرت و تلاش انسان است. بنابراین معناى آیه چنین است كه تلاشهاى ابولهب به هدر رفت و او گرفتار زیان و خسارت شد.** تفسیر المیزان.***
در تاریخ آوردهاند كه رسول خداصلى الله علیه وآله مردم را به كلمه «لااله الاّ اللّه» دعوت مىكرد و ابولهب از پشت سر او را تكذیب و به سوى او سنگ پرتاب مىكرد.
گاهى زائران مكه به سراغ ابولهب مىآمدند و از او درباره حضرت محمد صلى الله علیه وآله سؤال مىكردند. او مىگفت: محمد مجنون است و ما مشغول مداواى او هستیم.**تفسیر نمونه.***
ابولهب هیچ گاه از مخالفت با پیامبر و از همكارى با مخالفان او دست نكشید. او و همسرش كلمات ركیك به حضرت مىگفتند و شاید به همین خاطر نام این دو در قرآن برده شده است.
آهنگ این سوره چنان كوبنده بود كه همه آن را حفظ كردند و ابولهب ضربه سنگینى خورد و خانهنشین شد تا آنكه مرد و باقى كفار حساب كار خودشان را كردند كه مبادا سورهاى نیز علیه آنان نازل شود.
علاقهها و روابط خانوادگى نباید خللى در ایمان و مكتب ایجاد كند. «تبّت یدا ابى لهب»
با آنكه ابولهب و همسرش مردهاند و استخوانهایشان پوسیده است اما این آیات همچنان باید تلاوت شود تا مایه عبرت دیگران و زیاد شدن قهر و عذاب الهى بر آنان گردد.
ابولهب برادران خوبى مثل حضرت حمزه و ابوطالب و پدر خوبى چون عبدالمطلب داشت اما هر كس براى خود حسابى دارد.
در قدیم بتههاى هیزم را كه جمع مىكردند، آن را با طناب مىبستند و آن را به دوش مىانداختند. چون همسر ابولهب، هیزم در مسیر راه پیامبر مىریخت تا آن حضرت را آزار دهد، لذا قرآن مىفرماید: در قیامت نیز هیزم آتش دوزخ است و آن طنابهایى كه براى جمع آورى هیزم استفاده مىكرد، به گردنش آویخته است.**تفسیر المیزان.***
ابولهب فرزندى به نام لهب نداشت ولى شاید به خاطر سرخى صورتش او را ابولهب مىگفتند.
زن ابولهب، فردى شاعر بود. نامش امّ جهل، خواهر ابوسفیان و عمه معاویه بود. كینه دیرینه با پیامبر داشت و خار بر سر راه پیامبر مىریخت و اشعارى در تحقیر و هجو آن حضرت مىسرود.
روز قیامت، مال و ثروت به درد انسان نمىخورد: «ما أغنى ماله و ماكسب»
«ما اغنى عنّى مالیه» مال و ثروتم چاره كارم نكرد.
«هلك عنّى سلطانیه»**حاقّه، 29.*** سلطنت و حكومتم از بین رفت و برایم سودى نداشت.
«ما اغنى عنكم جمعكم»**اعراف، 48.*** جمعیّت و ثروت شما را بىنیاز نكرد.
«لن تغنى عنهم اموالهم و لا اولادهم»** آل عمران، 10.*** نه ثروت و نه فرزند به حال آنان سودى نداشت.
در قرآن چهار نوع زن و شوهر ذكر شده است:
زن و شوهرى كه در كار نیك همفكر و همراهند. (حضرت على و حضرت زهراءعلیهما السلام كه به یتیم و اسیر و مسكین طعام دادند.) «و یطعمون الطعام»**انسان، 8.***
زن و شوهرى كه در كار بد همراهند. «ابى لهب... و امراته»
زن و شوهرى كه مرد در راه حق و زن در راه باطل است نظیر حضرت نوح و حضرت لوط كه همسرانشان به آنها ایمان نیاوردند و با مخالفان همدست شدند. «كانتا تحت عبدین»** تحریم، 10.***
زن و شوهرى كه زن در راه حق و مرد در راه باطل است. نظیر فرعون و همسرش. «ضرب اللّه مثلاً للذین آمنوا امرأت فرعون»**تحریم، 11.***
زن ابولهب گردنبندى قیمتى داشت كه سوگند یاد كرد آن را در راه مخالفت پیامبر مصرف كند. «فى جیدها حبل من مسد»
حضرت علىعلیه السلام در نامهاى به معاویه نوشت: «منّا خیر نساء العالمین و منكم حمّالة الحطب»**نهجالبلاغه، نامه 28.*** بهترین زنان از ماست و هیزمآور آتش از شماست.
سلمان فارسى از اهل بیت پیامبر مىشود و ابولهب عموى پیامبر، مورد لعن و نفرین خداوند.
چون همسر ابولهب در سر راه پیامبر هیزم مىریخت، ممكن است «حمّالة الحطب» اشاره به این باشد كه ورود او به دوزخ در حالى است كه هیزم بدوش دارد.
دست و بازو براى تلاش است و تلاش براى رسیدن به هدف مطلوب. هدف ابولهب جلوگیرى از رشد اسلام بود و در این راه تلاش بسیار كرد ولى به هدفش نرسید، پس تلاش بازوى او هدر رفت. «تبّت یدا ابى لهب»
پیام ها
1- اعلام برائت از نااهلان جزء دین است. «تبّت یدا ابى لهب»
2- كیفر توهین به مقدسات، لعن و نفرین ابدى است. «تبّت یدا ابى لهب»
3- باید براى نابودى كامل كفر دعا كنیم. «یدا» (قطع شدن دو دست نشانه بىنتیجه ماندن تلاشهاست.)
4- پاسخ مخالفان را مثل خودشان بدهید. در پاسخ آنان كه به پیامبر گفتند: «تبّاً لك» خداوند فرمود: «تبّت یدا ابى لهب»
5 - در نظام مكتبى، ضابطه بر رابطه مقدم است. «تبّت یدا ابى لهب»
6- مال و ثروت، یكى از ابزارهاى مخالفان انبیاست. «ما اغنى عنه ماله و ما كسب» (ابولهب سرمایه دارى بود كه ثروتش را براى محو اسلام هزینه كرد.)
7- بدتر از فساد تكرار آن است. «حمّالة»
8 - در برابر قهر الهى نه ثروت كارائى دارد و نه هر چیز كه در اثر تلاش به دست آید، خواه ثروت باشد یا مقام و عنوان و حكومت و شهرت. «ما اغنى عنه ماله و ما كسب»
9- قهر الهى نسبت به ستمگران دور نیست. «سیصلى»
10- اشرافیّت دنیا، همراه با تحقیر آخرت است. «فى جیدها حبل من مسد»