آیه
وَ الَّذِینَ فِى أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ
لِّلسَّآئِلِ وَ الْمَحْرُومِ
وَالَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ
وَالَّذِینَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ
إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَیْرُ مَأْمُونٍ
وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ
إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ
فَمَنِ ابْتَغَى وَرَآءَ ذَ لِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ
ترجمه
و آنان كه در اموالشان حقّى است معلوم.
براى افراد سائل و محروم.
و آنان كه روز جزا را باور دارند.
و آنان كه از عذاب پروردگارشان بیمناكند.
زیرا از عذاب پروردگارشان ایمنى نیست.
و آنان كه دامنهاى خود را (از گناه) حفظ مىكنند.
مگر بر همسران یا كنیزانشان كه در این صورت، در خور ملامت نیستند.
پس كسانى كه جز این را طلب كنند، اینان همان تجاوزگرانند.
نکته ها
به گفته مفسّران، این آیه قبل از فریضه خمس و زكات نازل شد.
از امام صادقعلیه السلام درباره «حقّ معلوم» سؤال شد، فرمود: این حق غیر از زكات واجب است و مراد آن است كه خداوند به انسان ثروتى داده و او بخشى از آن را جدا كرده و با آن صلهرحم مىكند و مشقّت را از خویشان خود بر مىدارد.**تفسیر نورالثقلین.***
از امام باقرعلیه السلام نیز درباره این آیه پرسیدند، فرمود: «حق معلوم» غیر از زكات است.** بحارالانوار،ج92،ص95.***
در نهج البلاغه مىخوانیم: «انّ اللّه سبحانه فرض فى اموال الاغنیاء اقوات الفقراء فما جاع فقیر الاّ بما متّع به غنىّ و اللّه تعالى سائلهم عن ذلك»**نهجالبلاغه، حكمت 328.*** همانا خداوند قوت فقرا را در اموال اغنیا قرار داده است و هیچ گرسنهاى نیست مگر آن كه ثروتمندى از حقّ او بهرهبردارى مىكند و خداوند از آنان بازخواست خواهد كرد.
عبارتِ «للسائل و المحروم» نشان مىدهد كه برخى از نیازمندان جامعه، سؤال نمىكنند و محروم بودن خود را نشان نمىدهند، لذا بر اغنیاست كه به سراغ كشف و شناسایى آنان بروند و حقوق آنان را ادا كنند.
در برابر آداب و رسوم و حسّاسیّتهاى نابجا، باید مقاومت كرد و حلال الهى را حرام جلوه نداد. در جامعه، برخى آداب و رسوم است كه مانع ازدواجِ به هنگام دختر و پسر و یا در كنار هم بودن عروس و داماد مىشود و اگر ازدواج در آغاز جوانى انجام گیرد، مردم ملامت و سرزنش مىكنند. در حالى كه از نظر قرآن، نباید این افراد مورد ملامت قرار گیرند و كسانى كه از راهى غیر ازدواج اقدام مىكنند باید مورد سرزنش قرار گیرند.
استمناء گناه بزرگى است. از امام صادقعلیه السلام در مورد استمناء پرسیدند، حضرت فرمود: «اثم عظیم نهى اللّه عنه فى كتابه» گناه بزرگى است كه خداوند از آن نهى فرموده است. پرسیدند: در كدام آیه؟ حضرت آیه «فمن ابتغى وراء ذلك فاولئك هم العادون» را تلاوت فرمودند.** بحارالانوار، ج 101، ص 101.***
حضرت علىعلیه السلام به فرزندش مىفرماید: آن گونه از خدا خوف داشته باش كه اگر تمام خوبىها را داشته باشى، احتمال بده از تو نپذیرند و آن گونه امید داشته باش كه اگر تمام بدىهاى مردم زمین را داشته باشى، احتمال بده تو را ببخشند.(** تفسیر نمونه.***
ایمان به قیامت و بیم از عذاب، زمینه توجّه به نماز و انفاق است.
پیام ها
1- هلوع، جزع و بخل دارد، امّا مصلّى، نماز و انفاق دارد. «هلوعاً... جزوعاً.. منوعا - الاّ المصلّین... حقّ معلوم للسائل و المحروم»
2- نماز و رسیدگى به محرومان، پیوند ناگسستنى دارند. «الاّ المصلّین... حقّ معلوم للسائل و المحروم»
3- انفاق، تعدیل كننده روحیه حرص و بخل است. «خلق هلوعا... جمع فاوعى... فى اموالهم حقّ معلوم»
4- مؤمن و نمازگزار واقعى، خود را مالك همه دارایىهاى خود نمىداند و سهمى از آن را حق دیگران مىداند. «فى اموالهم حقّ معلوم»
5 - نیازمندان، در اموال توانگران حق دارند و شریكند.«حقّ معلوم للسائل والمحروم»
6- در فقرزدایى تنها به ظاهر افراد ننگرید، گروهى از محرومان صورت خود را با سیلى سرخ نگه مىدارند و سؤال نمىكنند. «و المحروم»
7- سعادت فرد، از سعادت جامعه جدا نیست. «المصلّین... للسائل و المحروم»
8 - نیازمندى، شرط دریافت است، مؤمن باشد یا نباشد. «للسائل و المحروم»
9- دینِ جامع آن است كه هم به مسائل اجتماعى توجّه كند، «حقّ معلوم للسائل و المحروم» و هم به مسائل اعتقادى. «الّذین یصدّقون بیوم الدّین»
10- اسلام، دینى فطرى است. هم باید غرائز از راه درست ارضا شود و هم جلوى فحشا و منكر گرفته شود. «الّذین هم لفروجهم حافظون... الاّ على ازواجهم»
11- اسلام با طرد غریزه جنسى، مخالف است. «الاّ على ازواجهم»
12- خطر، همیشه در كمین است: خطر انحراف و سوء عاقبت و بدون توبه مردن، خطر پذیرفته نشدن اعمال، خطر حبط اعمال، و... «و الّذین هم من عذاب ربّهم مشفقون»
13- در ازدواج مشروع، از هر كس، در هر زمان و مكان، از هر سن و سال، نباید ملامتى باشد. «فانهم غیر ملومین»
14- ارضاى غریزه جنسى از راههاى حرام، نوعى تجاوزگرى است. «فمن ابتغى وراء ذلك فاولئك هم العادون»