تربیت
Tarbiat.Org

تفسیر نور جلد 10(دوره 10 جلدی)
حاج شیخ محسن قرائتی

سوره 94. شرح آیه 1-8

آیه
أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ
وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ
الَّذِى أَنقَضَ ظَهْرَكَ
وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ
وَإِلَى‏ رَبِّكَ فَارْغَب‏
ترجمه
(اى پیامبر!) آیا به تو شرح صدر عطا نكردیم؟
و بار سنگین‏ات را از (دوش) تو برنداشتیم؟
آن (بار گرانى) كه براى تو كمرشكن بود.
و نام تو را بلند (آوازه) گردانیدیم.
پس (بدان كه) با هر سختى آسانى است.
آرى، با هر دشوارى آسانى است.
پس هر وقت (از كارى) فراغت یافتى (براى كار جدید) خود را به تعب انداز.
و با رغبت و اشتیاق به سوى پروردگارت روى‏آور.
نکته ها
در سوره قبل (ضُحى) فرمود: خداوند تو را رها نكرده است: «ما ودّعك ربّك» در این سوره مى‏فرماید: چگونه تو را رها كرده، كسى كه بزرگ‏ترین الطاف و سرمایه‏ها را كه شرح صدر است به تو داده است: «ألم نشرح لك صدرك»
«شرح صدر» به معناى گشایش سینه و بالا رفتن ظرفیّت انسان است تا بتواند ناملایمات را تحمّل كند و در مشكلات و سختى‏ها صبر و پایدارى ورزد.
هنگامى كه خداوند حضرت موسى را به رسالت برگزید، اولین خواسته او سعه صدر بود كه گفت: «ربّ اشرح لى صدرى»** طه، 25.*** پروردگارا! سعه صدر به من عطا كن. ولى پیامبر اسلام بدون درخواست مورد لطف قرار گرفت و سعه صدر را از خداوند دریافت كرد. «الم نشرح لك صدرك»
مراد از بار سنگین كه بر دوش پیامبر سنگینى مى‏كرد و خداوند با دادن شرح صدر، آن را ازدوش پیامبر برداشت، مسئولیّت رسالت و دعوت مردم به توحید و مبارزه با فساد و شرك و خرافات است.
از آنجا كه غم و غصه‏ها را نمى‏توان كم كرد، پس باید ظرفیّت‏ها را بالا برد تا بتوان مشكلات را تحمّل كرد و كم نیاورد. شرح صدر نشانه لطف ویژه الهى است: «فمن یرد اللّه ان یهدیه یشرح صدره للاسلام»**انعام، 125.***یعنى هر كس را خداوند اراده كند هدایت یابد، روح او را براى پذیرش اسلام باز مى‏كند.
از نظر روانى، هنگام برخورد با مشكلات نباید تمام ذهن متوجه آن شود، بلكه باید به سهولت‏هاى پس از آن كه مورد وعده و سنت الهى است نیز توجه نمود.
عُسرها سبب یُسر است. كلمه «مَعَ» ممكن است به معناى سبب باشد، یعنى هر سختى در درون خود تجربه‏ها و سازندگى‏هایى دارد. «انّ مع العسر یسراً»
حذف حرف فاء در جمله دوم «فانّ مع العسر یسرا، انّ مع العسر یسرا» بیانگر آن است كه این اصل عمومى است و مخصوص پیامبر نیست.
رهبران حق كه در برابر طوفان مخالفت‏ها و مشكلات و شكنجه‏ها و تهدیدها و توطئه‏ها و تهمت‏ها و لجاجت‏ها و جنگ‏ها و... قرار مى‏گیرند بیش از هر چیز به سعه صدر نیاز دارند. «ألم‏نشرح لك صدرك»
بر اساس روایات كه مورد فتواى مراجع دینى نیز قرار گرفته است، این سوره و سوره ضُحى یك سوره حساب مى‏شوند نظیر سوره فیل و قریش و در نمازهاى واجب كه بعد از سوره حمد، خواندن بیش از یك سوره جایز نیست، این دو سوره باید با هم خوانده شود. شاهد یكى بودن این دو سوره، تناسب آیه آخر سوره قبل با آیه اول این سوره است كه مى‏فرماید: «ألم نشرح لك صدرك»
شرح صدرى كه به پیامبر اسلام داده شد، باعث شد تا آن حضرت در برابر آن همه آزارها، قومش را نفرین نكند و مى‏فرمود: «اللّهم اهد قومى فانّهم لا یعلمون»** بحارالانوار، ج‏11، ص‏298.***
یعنى خداوندا این مردم را هدایت كن زیرا كه نمى‏دانند و در فتح مكه با اعلام عفو عمومى فرمود: «لا تثریب علیكم الیوم» امروز باكى بر شما نیست و همه را بخشیدم، همانگونه كه یوسف با این جمله تمام برادرانش را یكجا عفو كرد.
نمونه «وضعنا عنك وزرك و رفعنا لك ذكرك» این بود كه مردم فوج فوج در دین خدا وارد مى‏شدند «یدخلون فى دین اللّه افواجاً»** نصر، 2.*** و در جنگ‏هاى بدر و خندق و حنین اسلام پیروز شد و با اینكه بعضى منافق و یا ترسو بودند و فرار مى‏كردند باز اسلام رو به رشد بود.
در اكثر موارد این بار سنگین توسط حضرت على‏علیه السلام از دوش پیامبر برداشته مى‏شد. او در بدر و خیبر و احد شجاعانه‏ترین عملیات را انجام داد.
البته در برخى موارد، «وزر» و سنگینى را، از طریق امدادهاى غیبى و نزول فرشتگان**آل عمران، 123-125.*** و یا القاء ترس**آل عمران، 151 و حشر، 2.***در دل دشمنان، از دوش پیامبر اكرم برداشته شد.
خداوند، نام و یاد پیامبرش را گرامى داشته است. در قرآن، به درود و صلوات بر پیامبرش فرمان داده است: «یا ایّها الّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً»** احزاب، 56.***نام او را در بسیارى از آیات در كنار نام خودش آورد است، «یا ایّها الّذین آمنوا اطیعوا اللّه و اطیعوا الرسول»**محمّد، 33.*** در اذان، شهادت به رسالت او را در كنار شهادت به وحدانیّت خودش قرار داده است. «اشهد أن لا اله الاّ اللّه و اشهد انّ محمّداً رسول اللّه» و در تشهد هر نماز، نیز این شهادتین را تكرار كرده است.
زنى از ندادن نفقه شوهر فقیرش، نزد حضرت على‏علیه السلام شكایت كرد. حضرت مرد را زندانى نكرد و فرمود: «انّ مع العسر یُسرا»** تفسیر نور الثقلین.***
پیام ها
1- سعه صدر، زمینه‏ساز انجام برنامه‏هاى سنگین رسالت است. «الم نشرح... وضعنا عنك وزرك»
2- از آینده مكتب نگران مباشید. «و رفعنا لك ذكرك»
3- مبارزه با خرافات و آداب و رسوم جاهلى بسیار سنگین است. «وزرك»
4- كار پیامبر در حدّ كمرشكن بود. «انقض ظهرك»
5 - نام نیك و آبرو لازمه توفیق در رهبرى جامعه است. «رفعنا لك ذكرك»
6- سنّت و برنامه الهى آن است كه بدنبال هر سختى، آسانى است. «انّ مع العسر یسرا» (در جاى دیگر قرآن مى‏خوانیم: «سیجعل اللّه بعد عُسر یسرا»** طلاق، 7.*** سختى‏ها و مشكلات زوال‏پذیرند و به آسانى تبدیل مى‏شوند).
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آید
7- انسان باید بعد از فارغ شدن از هر كار و مسئولیّتى، آماده پذیرش مسئولیّت دیگر و تلاش و كوشش دیگر باشد. «فاذا فرغت فانصب»
8 - تلاش‏ها باید جهت الهى داشته باشد. «الى ربّك فارغب»
9- تلاش و كوشش باید همراه با اخلاص باشد. «فانصب... الى ربّك فارغب»
10- براى توجه به خداوند باید نهایت تلاش را بكار برد. «فانصب - الى ربك فارغب»
11- پیمودن راه خدا باید عاشقانه و با رغبت باشد. «الى ربّك فارغب»
12- رغبت‏ها و تمایلات تنها سزاوار اوست نه دیگران. «الى ربّك فارغب»