آیه
فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ
وَخَسَفَ الْقَمَرُ
وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ
یَقُولُ الْإِنسَانُ یَوْمَئِذٍ أَیْنَ الْمَفَرُّ
كَلَّا لَا وَزَرَ
إِلَى رَبِّكَ یَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ
یُنَبَّؤُاْ الْإِنسَانُ یَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَ أَخَّرَ
بَلِ الْإِنسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ
وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِیرَهُ
ترجمه
پس آنگاه كه (در آستانه قیامت) چشمها خیره گردد.
و ماه تاریك شود و خورشید و ماه جمع شوند.
در آن روز انسان خواهد گفت: گریزگاه كجاست؟
هرگز، ملجأ و پناهگاهى نیست.
آن روز قرارگاه فقط نزد پروردگار توست.
آن روز انسان به آنچه پیش فرستاده و آنچه به جا گذاشته است خبر داده مىشود.
با آن كه انسان بر (نیك و بد) نفس خویش بینا است (كه چه كرده و چه مىكند).
اگر عذرهایى بتراشد.
نکته ها
كلمه «برق» آنگاه كه به چشم نسبت داده مىشود به معناى حالتى برخاسته از ترس و وحشت شدید است.
«وَزَرْ» به معناى پناهگاهى چون كوه و قلعه است و گشتن انسان به دنبال پناهگاه در قیامت، یا به خاطر شرم و حیا از خداوند است و یا به خاطر فرار از حساب و كتاب، یا دوزخ و یا رسوایى و شاید همه اینها باشد.
«معاذیر» جمع معذرت به معناى پیدا كردن چیزى است كه آثار گناه را محو كند، خواه بجا و خواه عذر به جا باشد و یا بىجا.
معمولاً انسان براى توجیه كارهاى خلاف خود عذرتراشى مىكند كه به نمونههایى از آن در قرآن اشاره مىكنیم:
گاهى مىگوید: غفلت كردیم: «انّا كنّا عن هذا غافلین»**اعراف، 172.***
گاهى مىگوید: بزرگان و سران قوم، ما را گمراه كردند: «هؤلاء اضلّونا»**اعراف، 38.***
گاهى مىگوید: شیطان ما را گمراه كرد، امّا شیطان پاسخ مىدهد: مرا ملامت نكنید زیرا خودتان مقصّر هستید: «فلا تلومونى و لوموا انفسكم»**ابراهیم، 22.***
امام باقرعلیه السلام در توضیح آیه «بما قدّم و اخّر» فرمود: «فما سنّ من سنّة لیستنّ بها من بعده فان كان شرّاً كان علیه مثل وزرهم... و ان كان خیراً كان له مثل اجورهم»**تفسیر كنزالدقائق.*** هر كس راه و روش بد یا خوبى را پایهگذارى كند، پس از او هر كس به آن عمل كند، اگر بد باشد كیفرى مثل كیفر گناهكار و اگر خوب باشد، پاداشى همانند عمل كننده آن نیز به او داده مىشود.
پیام ها
1- نظام موجود جهان، در قیامت از هم فرو مىپاشد. «و جمع الشمس و القمر»
2- وحشت ناشى از وقوع قیامت، هم وجود انسان را فرامىگیرد:
چشم: «برق البصر» دیدگان را برق مىگیرد.
دل: «قلوبهم واجفة» دلها را لرزه فرامىگیرد.
عقل: «ترى النّاس سُكارى» مردم را مست مىبینى.
3- در قیامت، خلافكارىها به مجرمان تفهیم مىشود.«ینبّوء الانسان بما قدّم و اخّر»
4- انسان علاوه بر اعمالى كه خود انجام داده، مسئولیّت اعمالى را كه دیگران، پس از او و به پیروى از او انجام مىدهند، به عهده دارد. «قدّم و اخّر»
5 - وجدان انسان بهترین شاهد علیه او در دادگاه قیامت است. «بل الانسان على نفسه بصیرة»
6- انسان، خودش هم به عذرهایى كه مىآورد ایمان ندارد. «و لو القى معاذیرة»