این آیات که آخرین آیات سوره ((ق )) را تشکیل می دهد همانند سایر آیات این سوره تکیه بر مسئله معاد و رستاخیز دارد ، و باز گوشه دیگری از آن را مطرح می کند ، و آن مساءله ((نفخ صور)) و ((خروج مردگان از قبر)) است .
می فرماید : ((گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکان نزدیک ندا می دهد)) (و استمع یوم یناد المناد من مکان قریب ) .
((روزی که صیحه رستاخیز را به حق می شنوند ، آن روز ، روز خروج است ))! (یوم یسمعون الصیحة بالحق ذلک یوم الخروج ) .
مخاطب در ((استمع )) (گوش فرا ده ) گرچه شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) است ولی مسلما مقصود همه انسانها هستند .
و منظور از ((گوش فرا دادن )) یا انتظار کشیدن است ، زیرا کسانی که در انتظار حادثه ای به سر می برند که با صدای وحشتناکی شروع می شود دائما گوش فرا می دهند ، و منتظرند . و یا منظور گوش فرا دادن به این سخن الهی است ، و معنی چنین می شود : ((این سخن را بشنو که پروردگارت درباره صیحه رستاخیز می گوید)) .**طبق تفسیر اول (یوم) مفعول (استمع) می باشد و مطابق تفسیر دوم مفعول (استمع) محذوف است و در تقدیر: (استمع حدیث ربک) خواهد بود و اما منصوب بودن (یوم) در این صورت به فعلی است که از (یوم الخروج) استفاده می شود در معنی چنین است (یخرجون یوم بناد المناد)***
اما این منادی کیست ؟ ممکن است ذات پاک خداوند باشد که این ندا را
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 297@@@
می دهد ، ولی به احتمال قویتر همان ((اسرافیل )) است که در ((صور)) می دمد ، و در آیات قرآن نه با نام بلکه با تعبیرات دیگری به او اشاره شده است .
تعبیر به ((مکان قریب )) اشاره به این است که این صدا آنچنان در فضا پخش می شود که گوئی بیخ گوش همه است ، و همه آنرا یکسان از نزدیک می شنوند امروز ما با وسائل مختلف می توانیم سخن گوینده ای را که در یک نقطه دوردست از جهان سخن می گوید همگی از نزدیک بشنویم ، گوئی در کنار دست ما نشسته و با ما سخن می گوید ، ولی آنروز بدون نیاز به این وسائل همه صدای منادی حق را که فریاد رستاخیز بر می کشد در نزدیکی خود می شنوند .**جمعی از مفسران احتمال داده اند که (مکان قریب) (صخره بیت المقدس) می باشد (همان سنگ مخصوصی که در بیت المقدس است و معراج پیامبر به سوی آسمانها از آنجا شروع شود) و منادی در کنار آن می ایستد و فریاد می زند: ایتها العظام البالیه! و الاوصال المنقطعة و اللحوم المتمزقة قومی لفصل القضاء و ما اعد الله لکم من الجزاء!: (ای استخوانهای پوسیده و ای رگ های قطع شده و ای گوشتهای پراکنده برخیزید برای داوری و جزائی که برای شما معین شده) ولی هیچ دلیل روشنی بر آن وجود ندارد***
به هر حال این صیحه ، صیحه نخستین که برای پایان گرفتن جهان است نیست بلکه صیحه دوم یعنی همان صیحه قیام و حشر است ، و در حقیقت آیه دوم توضیح و تفسیری است برای آیه اول می گوید : آنروز که صیحه را به حق می شنوند روز خروج از قبرها و از میان خاکهای زمین است .
و برای اینکه روشن شود حاکم در این دادگاه بزرگ کیست ؟ می افزاید ((مائیم که زنده می کنیم و می میرانیم بازگشت مردم فقط به سوی ما است )) (انا نحن نحیی و نمیت و الینا المصیر) .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 298@@@
منظور از احیاء همان زنده کردن نخستین در دنیا است ، و منظور از میراندن در پایان عمر است ، و جمله : ((الینا المصیر)) اشاره به زنده شدن در رستاخیز است .
در حقیقت آیه اشاره به این نکته می کند که همانگونه که مرگ و حیات نخستین به دست ما است ، بازگرداندن به زندگی و قیام قیامت نیز به دست ما و به سوی ما است .
سپس برای توضیح بیشتر می فرماید : ((بازگشت آنها به سوی ما روزی است که زمین از روی آنها شکافته می شود ، و آنها زنده می شوند و به سرعت خارج می گردند)) (یوم تشقق الارض عنهم سراعا) .**(سراع) جمع (سریع) مانند (کرام) جمع (کریم) و در اینجا حال است برای فاعل (یخرجون) که محذوف می باشد و در تقدیر چنین است: (یخرجون سراعا) بعضی نیز (سراع) را مصدر می دانند که در موضع حال واقع شده***
و در پایان آیه می افزاید : ((این حشر و جمع کردن مردم در قیامت برای ما سهل و آسان است )) (ذلک حشر علینا یسیر) .
((حشر)) به معنی جمع و گردآوری از هر سو است .
روشن است خداوندی که آفریننده آسمانها و زمین و آنچه در میان آن دو است حشر و نشور مردگان برای او کار ساده ای می باشد . اصولا مشکل و آسان برای کسی است که قدرتش محدود است ، آن کسی که قدرتش نامحدود است همه چیز برای او یکسان و آسان است .
جالب اینکه در بعضی از روایات می خوانیم : ((اولین کسی که زنده می شود و از قبر خارج گشته ، وارد صحنه محشر می شود پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) است و علی (علیه السلام )
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 299@@@
همراه او است ))! .**(کتاب خصال) طبق نقل نورالثقلین جلد 5 صفحه 119***
و در آخرین آیه مورد بحث که آخرین آیه این سوره است بار دیگر به پیامبرش در مقابل مخالفان سرسخت و لجوج تسلی و دلداری می دهد و می فرماید : ((ما به آنچه آنها می گویند آگاهتریم )) (نحن اعلم بما یقولون ) .
((و تو ماءمور نیستی که آنها را مجبور به ایمان کنی و با قهر و اجبار به سوی اسلام بکشانی )) (و ما انت علیهم بجبار) .
وظیفه تو تنها ابلاغ رسالت ، و دعوت به سوی حق و بشارت و انذار است ((چون چنین است آنها را که از عذاب و عقاب من می ترسند به وسیله قرآن متذکر ساز ، و پند و اندرز ده )) (فذکر بالقرآن من یخاف وعید) .**توجه داشته باشید که (وعید) در اصل (وعیدی) بوده (یاء) حذف شده و کسره که دلیل بر آن است باقی مانده و مفعول برای (یخاف) می باشد***
در تفسیر ((قرطبی )) آمده است که ((ابن عباس )) می گوید : جمعی عرض کردند ای رسول خدا! ما را انذار کن و بیم ده ، آیه فوق نازل شد و گفت : ((فذکر بالقرآن من یخاف وعید)) .**قرطبی جلد 9 صفحه 6198***
اشاره به اینکه قرآن برای انذار و بیدار ساختن افراد مؤمن کافی است هر صفحه ای از آن یادآور قیامت ، و آیات مختلفش بازگوکننده سرنوشت پیشینیان و توصیفهایش از مواهب بهشتی و عذابهای دوزخی و حوادثی که در آستانه رستاخیز و در دادگاه عدل الهی واقع می شود بهترین پند و اندرز برای همگان است .
به راستی یادآوری آن صحنه که زمینها از هم شکافته می شود ، و خاکها جان
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 300@@@
می گیرند ، لباس حیات در تن می پوشند و به حرکت در می آیند و از قبرها خارج می شوند ، در حالی که وحشت و اضطراب سر تا پای همه را فرا گرفته ، و به سوی دادگاه عدل الهی رانده می شوند صحنه تکان دهنده ای است .
به خصوص اینکه گاهی یک قبر با گذشت زمان قبور انسانهای مختلفی شده و افراد بسیاری را در خود جای داده است که بعضی صالح و بعضی ناصالح و بعضی مؤمن و بعضی کافر بوده اند و به گفته شاعر :
رب قبر قد صار قبرا مرارا ضاحک من تزاحم الاضداد!
و دفین علی بقایا دفین فی طویل الاجال و الاماد!
((چه بسیار قبری که بارها قبر شد - قبری که از تزاحم اضداد می خندد))!
((و چه بسیار افرادی که بر بقایای انسانهای دیگری دفن شدند - در طول زمان و قرون و اعصار)) .
پروردگارا! ما را از کسانی قرار ده که از ((وعید)) تو می ترسند و از قرآنت پند می گیرند .
خداوندا! در آن روز که وحشت و اضطراب همگان را فرا گرفته ما را با رحمتت آرامشی عنایت فرما .
بارالها! روزهای عمر هر چه باشد به سرعت سپری می شود آنچه جاویدان است سرای آخرت تو است ، به ما حسن عاقبت و نجات در آخرت مرحمت کن .
آمین یا رب العالمین
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 301@@@