گفتیم در ماجرای حدیبیه سفرائی میان ((پیامبر)) (صلی اللّه علیه و آله ) و ((قریش )) رد و بدل شد ، از جمله پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) ((عثمان بن عفان )) را (که از بستگان ابو سفیان بود و این رابطه ظاهرا در انتخاب او تاثیر داشت ) به عنوان نماینده نزد مشرکان مکه و اشراف قریش فرستاد تا آنها را از این حقیقت آگاه کند که مسلمانان به قصد جنگ نیامده اند بلکه هدفشان زیارت خانه خدا و احترام کعبه است ، اما قریش عثمان را موقتا توقیف کردند ، و به دنبال آن در بین مسلمانان شایع شد که عثمان کشته شده پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) فرمود من از اینجا حرکت نمی کنم تا با این گروه پیکار کنم .
سپس به زیر درختی که در آنجا بود آمد و با مردم تجدید بیعت کرد ،
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 66@@@
و از آنها خواست که در پیکار با مشرکان کوتاهی نکنند ، و کسی پشت به میدان جهاد نکند .**(مجمع البیان) ذیل آیات مورد بحث***
آوازه این بیعت در مکه پیچید و قریش سخت به وحشت افتادند و عثمان را آزاد کردند .
چنانکه می دانیم این بیعت به عنوان ((بیعت رضوان )) (بیعت خشنودی خداوند) معروف شد ، و لرزه بر اندام مشرکان انداخت و نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود .
آیات مورد بحث درباره این ماجرا سخن می گوید .
نخست می فرماید : ((خداوند از مؤمنانی که در زیر درخت با تو بیعت کردند راضی و خشنود شد)) (لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة ) .
هدف از این ((بیعت )) انسجام هر چه بیشتر نیروها ، تقویت روحیه ، تجدید آمادگی رزمی سنجش افکار ، و آزمودن میزان فداکاری دوستان وفادار بود .
این بیعت روح تازه ای در کالبد مسلمین دمید ، چرا که دست به دست پیامبر خدا (صلی اللّه علیه و آله ) می دادند ، و از صمیم دل اظهار وفاداری می کردند .
خداوند به این مؤمنان فداکار و ایثارگر که در این لحظه حساس با پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) بیعت کردند چهار پاداش بزرگ داد که از همه مهمتر همین پاداش سخت یعنی رضایت و خشنودی او بود ، همانگونه که در آیه 72 سوره توبه نیز می خوانیم و رضوان الله اکبر : ((و رضا و خشنودی خداوند از همه نعمتهای بهشتی برتر است )) .
سپس می افزاید : ((خداوند می دانست آنچه در درون قلب آنها از صداقت و ایمان و آمادگی وفاداری نسبت به این پیمان نهفته است ، و لذا سکینه و آرامش را بر آنها نازل کرد)) (فعلم ما فی قلوبهم فانزل السکینة علیهم ) .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 67@@@
آنچنان آرامشی که در میان انبوه دشمنان در نقطه دور دستی از شهر و دیار خود ، در میان سلاحهای آماده آنها ، با نداشتن اسلحه کافی (چون برای زیارت آمده بودند نه برای جنگ ) ترس و وحشتی به دل راه نمی دادند ، و همچون کوه استوار و پا بر جا ایستاده بودند .
و این دومین موهبت الهی نسبت به آنها بود .
اصولا الطاف خاص و امدادهای الهی شامل حال کسانی می شود که دارای خلوص نیت و صدق و صفای باطن باشند .
لذا در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : ان العبد المؤمن الفقیر لیقول یا رب ارزقنی حتی افعل کذا و کذا من البر و وجوه الخیر ، فاذا علم الله عز و جل ذلک منه بصدق نیته کتب الله له من الاجر مثل ما یکتب له لو عمله ، ان الله واسع کریم : بنده مؤمن فقیر گاهی می گوید : ((خداوندا! به من روزی ده تا چنین و چنان از کارهای خیر و نیک انجام دهم ، هر گاه خداوند صدق نیت از او بداند همان پاداشی را برای او می نویسد که اگر توانائی داشت انجام می داد ، چرا که خداوند دارای رحمت واسعه و کریم است )) .**(بحارالانوار) جلد 70 صفحه 199***
و در پایان این آیه به سومین موهبت اشاره کرده می فرماید : ((و فتح نزدیکی به عنوان پاداش نصیب آنها فرمود)) (و اثابهم فتحا قریبا) .
آری این فتح که به گفته اکثر مفسران ((فتح خیبر)) بود (هر چند بعضی آن را فتح مکه شمرده اند) سومین پاداش الهی برای این مؤمنان ایثارگر بود .
تعبیر به ((قریبا)) تاییدی است بر اینکه منظور فتح خیبر است ، زیرا این فتح در آغاز سال هفتم هجرت به فاصله چند ماه بعد از ماجرای حدیبیه تحقق یافت .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 68@@@
چهارمین نعمتی که به دنبال بیعت رضوان نصیب مسلمانان شد غنائم فراوان مادی بود چنانکه در آیه بعد می فرماید : ((پاداش دیگر غنائم کثیری است که آن را به دست می آورند)) (و مغانم کثیرة یاخذونها) .
یکی از این غنائم همان غنائم خیبر بود که در فاصله کوتاهی به دست مسلمانان افتاد ، و با توجه به ثروت بی حساب یهود خیبر ، این غنائم از اهمیت فوق العادهای برخوردار بود .
ولی محدود ساختن غنائم به غنائم خیبر دلیل قطعی ندارد ، و می تواند غنائم سایر جنگهای اسلامی را که بعد از فتح حدیبیه رخ داد در بر گیرد .
و از آنجا که باید مسلمانان به این وعده الهی کاملا اطمینان کنند در آخر آیه می افزاید : ((خداوند شکست ناپذیر و حکیم است )) (و کان الله عزیزا حکیما) .
اگر به شما دستور داد که در حدیبیه صلح کنید بر اساس حکمت بود ، حکمتی که گذشت زمان پرده از اسرار آن برداشت ، و اگر به شما وعده فتح قریب و غنائم کثیر می دهد این توانائی را دارد که به وعده های خود جامه عمل بپوشاند .
به این ترتیب مسلمانان با ایمان و ایثارگر در سایه بیعت رضوان و اعلام وفاداری به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) در آن ساعات حساس پیروزی دنیا و آخرت را به دست آوردند ، در حالی که منافقان بیخبر و ضعیفالایمانهای ترسو در آتش حسرت سوختند؟ این سخن را با گفتاری از امیر مؤمنان علی (علیه السلام ) پایان می دهیم : او به هنگامی که از پایمردی مسلمانان نخستین و جهاد بی نظیرش با دشمنی سخن
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 69@@@
می گوید ، و مخاطبان سست عنصر را مورد نکوهش قرار می دهد می فرماید : ((فلما رای الله صدقنا انزل بعدونا الکبت ، و انزل علینا النصر ، حتی استقر الاسلام ملقیا جرانه ، و متبوئا اوطانه ، و لعمری لو کنا ناتی ما اتیتم ، ما قام للدین عمود ، و لااخضر للایمان عود ، و ایم الله لتحتلبنها دما ، لتتبعنها ندما! :
((هنگامی که خداوند صدق و اخلاص ما را دید خواری و ذلت را بر دشمن ، و پیروزی و نصر را بر ما نازل کرد تا آنجا که اسلام بر صفحه زمین گسترده شد ، و مناطق پهناوری را برای خویش برگزید ، بجانم سوگند اگر ما در مبارزه همچون شما بودیم ، هرگز پایه ای از دین بر پا نمی شد! و شاخه ای از درخت ایمان سبز نمی گشت و به خدا سوگند به جای شیر ، خون می دوشید و پشیمان می شوید)) .**(نهج البلاغه) خطبه 56***