این آیات همچنان خرافه بت پرستی را تعقیب و محکوم می کند ، و ادامه ای است برای آیات قبل .
نخست به آرزوهای بی اساس بت پرستان و انتظاراتی که از بتها داشتند پرداخته می گوید : ((آیا آنچه انسان آرزو می کند به آن می رسد))؟! (ام للانسان ما تمنی ) .
آیا ممکن است این اجسام بی روح و بی ارزش به شفاعت او در پیشگاه خدا برخیزند؟ و یا در مشکلات و گرفتاریها در دنیا و آخرت به او پناه بدهند؟
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 525@@@
((در حالی که آخرت و دنیا تنها از آن خدا است )) (فلله الاخرة و الاولی ) .
عالم اسباب بر محور اراده او می چرخد ، و هر موجودی هر چه دارد از برکت وجود او است ، شفاعت از ناحیه او و حل مشکلات نیز به دست قدرت او است .
قابل توجه اینکه نخست از آخرت سخن می گوید ، و بعد از دنیا ، چرا که بیشترین چیزی که فکر انسان را به خود مشغول می دارد نجات در آخرت است و حاکمیت خدا در سرای دیگر از این سرا آشکارتر می باشد .
و به این ترتیب قرآن مشرکان را به کلی از شفاعت بتها و حل مشکلات به وسیله آنها مایوس و نومید می کند ، و این بهانه را از دست آنها می گیرد که ما به این علت آنها را پرستش می کنیم که شفیعان ما در درگاه خدا باشند : و یقولون هؤلاء شفعائنا عند الله (یونس - 18) .
در تفسیر دو آیه فوق احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن توجه دادن به وجود پروردگار ، از طریق عدم دسترسی انسان به آرزوها و خواسته هایش ، چرا که در آیه اول به صورت یک استفهام انکاری می گوید : ((آیا انسان به همه آرزوهای خود دست می یابد))؟! و چون جواب این سؤال قطعا منفی است ، زیرا انسان هرگز به بسیاری از آرزوهایش نائل نمی شود و به اصطلاح آنرا به گور می برد ، این نشان می دهد تدبیر این عالم به دست دیگری است ، و اراده او است که حاکم بر این جهان می باشد ، و لذا در آیه دوم می گوید چون چنین است پس آخرت و دنیا از آن خدا است .
این معنی شبیه همان چیزی است که در گفتار معروف علی (علیه السلام ) آمده است عرفت الله سبحانه بفسخ العزائم و حل العقود و نقض الهمم : ((خدا را از ناکام ماندن تصمیمها و شکستن اراده ها شناختم ))!**(نهج البلاغه) کلمات قصار کلمه 250*** جمع میان این تفسیر و تفسیر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 526@@@
سابق نیز بعید نیست .
در آخرین آیه مورد بحث برای تاءکید بیشتر روی همین مساءله می افزاید : چه بسیار فرشتگانی که در آسمانها هستند و شفاعت آنها هیچگونه سودی نمی بخشد ، مگر بعد از آنکه خدا برای هر کس بخواهد و راضی باشد اجازه شفاعت دهد (و کم من ملک فی السموات لاتغنی شفاعتهم شیئا الا من بعد ان یاذن الله لمن یشاء و یرضی ) .
جائی که فرشتگان آسمان با آنهمه عظمت ، حتی به صورت جمعی قادر بر شفاعت نیستند ، جز به اذن و رضای پروردگار ، از این بتهای بی شعور و فاقد هر گونه ارزش چه انتظاری دارید؟ آنجا که عقابان تیز پرواز پر و بالشان می ریزد از پشه های ناتوان چه کاری ساخته است ؟ آیا شرم آور نیست که می گوئید ما این بتها را می پرستیم تا شفیعان ما بر درگاه خدا باشند؟!
تعبیر به ((کم )) (چه بسیار) در اینجا به معنی عموم است یعنی هیچیک از فرشتگان نمی توانند بی اذن و رضای او شفاعت کنند ، زیرا این تعبیر در لغت عرب گاه در معنی جمعی به کار می رود ، همانگونه که واژه کثیر در آیه 70 سوره اسراء به معنی عموم است : و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا : ((ما بنی آدم را بر عموم مخلوقات خود برتری بخشیدیم )) و نیز در آیه 223 سوره شعرا درباره شیاطین می خوانیم : و اکثرهم کاذبون : ((اکثر آنها دروغگو هستند)) در حالی که می دانیم همه آنها دروغگو هستند .**ضمیر جمع در (شفاعتهم) با اینکه (ملک) مفرد است به خاطر رعایت مفهوم کلام است که معنی جمعی دارد***
اما فرق میان ((اذن )) و ((رضا)) از این نظر است که اذن در جائی می گویند که شخص رضایت باطنی خویش را آشکار کند ، ولی رضایت اعم از آن
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 527@@@
است ، و به معنی ملایمت طبع با انجام کار یا چیزی است ، و از آنجا که گاه کسی اذنی می دهد در حالی که رضایت قلبی ندارد در آیه فوق برای تاءکید بعد از اذن مساءله رضا نیز آمده است ، هر چند در مورد خداوند متعال ((اذن )) از ((رضا)) جدا نیست و تقیه درباره او معنی ندارد .