یک مقایسه اجمالی میان وضع مسلمانان در سال ششم هجرت (هنگام صلح حدیبیه ) و دو سال بعد که با ده هزار سرباز مجهز برای فتح مکه حرکت کردند تا به پیمانشکنی مشرکان پاسخ دندانشکنی دهند و سرانجام بدون کمترین برخورد نظامی مکه را گشودند چرا که قریش کمترین قدرت مقاومت در خود نمی دیدند نشان می دهد که بازتاب صلح حدیبیه تا چه حد گسترده بود .
به طور خلاصه مسلمانان از این صلح چند امتیاز و پیروزی مهم به شرح زیر به دست آوردند .
1 - عملا به فریبخوردگان مکه نشان دادند که آنها قصد کشتار ندارند و برای شهر مقدس مکه و خانه خدا احترام فراوان قائلند ، همین امر سبب جلب قلوب جمع کثیری به سوی اسلام شد .
2 - قریش برای اولین بار اسلام و مسلمین را به رسمیت شناختند مطلبی که
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 15@@@
دلیل بر تثبیت موقعیت آنها در جزیره عربستان بود .
3 - بعد از صلح حدیبیه مسلمانان براحتی می توانستند همه جا رفت و آمد کنند ، و جان و مالشان محفوظ بماند ، و عملا با مشرکان از نزدیک تماس پیدا کردند تماسی که نتیجه اش شناخت بیشتر اسلام از سوی مشرکان و جلب توجه آنها به اسلام بود .
4 - بعد از صلح حدیبیه راه برای نشر اسلام در سراسر جزیره عرب گشوده شده ، و آوازه صلح طلبی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) اقوام مختلفی را که برداشت غلطی از اسلام و شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) داشتند به تجدید نظر وادار کرد ، و امکانات وسیعی از نظر تبلیغاتی به دست مسلمانان افتاد .
5 - صلح حدیبیه راه را برای گشودن ((خیبر)) و بر چیدن این غده سرطانی یهود که بالفعل و بالقوه خطر مهمی برای اسلام و مسلمین محسوب می شد هموار ساخت .
6 - اصولا وحشت قریش از درگیری با سپاه هزار و چهار صد نفری پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) که هیچ سلاح مهم جنگی با خود نداشتند و پذیرفتن شرائط صلح خود عامل مهمی برای تقویت روحیه طرفداران اسلام و شکست مخالفان بود که تا این اندازه از مسلمانان حساب بردند .
7 - بعد از ماجرای حدیبیه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) نامه های متعددی به سران کشورهای بزرگ ایران و روم و حبشه ، و پادشاهان بزرگ جهان نوشت ، و آنها را به سوی اسلام دعوت کرد ، و این به خوبی نشان می دهد که تا چه حد صلح حدیبیه اعتماد به نفس به مسلمین داده بود که نه تنها در جزیره عرب که در دنیای بزرگ آن روز راه خود را به پیش می گشودند .
اکنون به تفسیر آیات باز می گردیم .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 16@@@
از آنچه گفته شد به خوبی می توان درک کرد که صلح حدیبیه به راستی فتح و پیروزی بزرگی برای اسلام و مسلمین بود ، و تعجب نیست که قرآن مجید از آن به عنوان فتح مبین یاد کند .
از این گذشته قرائن متعدد دیگری در دست است که این تفسیر را تایید می کند .
1 - جمله ((فتحنا)) به صورت فعل ماضی است نشان می دهد که این امر به هنگام نزول آیات تحقق یافته بود ، در حالی که چیزی جز صلح حدیبیه در کار نبود .
2 - زمان نزول این آیات که در بالا اشاره شد و آیات دیگر این سوره که مدح مؤمنان و ذم منافقان و مشرکان در ماجرای حدیبیه می کند مؤید دیگری بر این معنی است .
آیه 27 این سوره که تاءکید بر رؤیای صادقانه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) کرده می گوید : مسلما در آینده وارد مسجد الحرام در نهایت امنیت خواهید شد ، و به انجام مناسک عمره می پردازید شاهد گویائی است بر اینکه این سوره و محتوای آن بعد از حدیبیه و قبل از فتح مکه بوده است .
3 - در روایات متعددی صلح حدیبیه به عنوان فتح مبین معرفی شده است از جمله :
در تفسیر ((جوامع الجوامع )) آمده است : هنگامی که پیامبر از حدیبیه باز می گشت (و سوره فتح نازل شد) یکی از اصحاب عرض کرد : ما هذا الفتح لقد صددنا عن البیت و صد هدینا : ((این چه فتحی است که ما را از زیارت خانه خدا باز داشتند و جلوی قربانی ما را گرفتند))؟!
پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) فرمود : بئس الکلام هذا ، بل هو اعظم الفتوح ، قد رضی المشرکون ان یدفعوکم عن بلادهم بالراع ، و یسئلوکم القضیة ، و رغبوا الیکم فی الامان و قد راءوا منکم ما کرهوا! : ((بد سخنی گفتی ، بلکه این بزرگترین پیروزی ما بود که مشرکان راضی شدند بدون بر خورد خشونت آمیز
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 17@@@
شما را از سرزمین خود دور کنند ، و به شما پیشنهاد صلح دهند ، و با آنهمه ناراحتی که قبلا دیده اند تمایل به ترک تعرض نشان دادند .**(جوامع الجامع) (مطابق نورالثقلین جلد 5 صفحه 48-حدیث)***
سپس پیامبر ناراحتیهائی که در بدر و احزاب تحمل کردند به آنها یادآور شد مسلمانان تصدیق کردند که این اعظم فتوح بوده است و آنها از روی ناآگاهی قضاوت کردند .**(تفسیر درالمنثور) جلد 6 صفحه 68***
زهری که از رجال معروف تابعین است می گوید : فتحی عظیمتر از صلح حدیبیه صورت نگرفت ، چرا که مشرکین با مسلمانان ارتباط یافتند و اسلام در قلوب آنها جایگزین شد و در عرض سه سال گروه عظیمی اسلام آوردند ، و جمعیت مسلمانان با آنها فزونی گرفت .**همان مدارک صفحه 109***
در این احادیث به گوشه هائی از امتیازاتی که به برکت صلح حدیبیه نصیب مسلمانان گردید اشاره شده است .
تنها در حدیثی از امام علی ابن موسی الرضا (علیهم السلام ) آمده است که : انا فتحنا بعد از فتح مکه نازل گشت .**(نورالثقلین) جلد 5 صفحه 48***
ولی از آنجا که صلح حدیبیه مقدمه ای برای فتح مکه در دو سال بعد شد توجیه این حدیث مشکل نخواهد بود .
یا به تعبیر دیگر صلح حدیبیه در کوتاه مدت سبب فتح خیبر (در سال هفتم هجرت ) و فراتر از آن سبب فتح مکه ، و نیز پیروزی اسلام در تمام صحنه جهان از نظر نفوذ در قلوب مردم بود .
و به این ترتیب می توان میان تفسیرهای چهارگانه را جمع کرد با این قید که محور اصلی را صلح حدیبیه تشکیل می دهد .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 18@@@