از جمله مسائلی که روایات معراج بلکه تمام این مساءله را از نظر بعضی زیر سؤال برده وجود بعضی از روایات ضعیف و مجعول در لابلای آنهاست در حالی که به گفته مفسر معروف مرحوم ((طبرسی )) در ((مجمع البیان )) روایات معراج را به چهار گروه می توان تقسیم کرد .
الف - روایاتی که به خاطر متواتر بودن قطعی است (مانند اصل مساءله معراج ) .
ب - روایاتی که (از منابع معتبر نقل شده ) و مشتمل بر مسائلی است که هیچ مانع عقلی از قبول آن نیست ، مانند روایاتی که از مشاهده بسیاری از آیات عظمت خدا در آسمانها سخن می گوید .
ج - روایاتی که ظاهر آن با اصولی که از آیات قرآن و روایات مسلم اسلامی در دست داریم منافات دارد ، ولی با اینحال قابل توجیه است ، مانند روایاتی که می گوید پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله ) گروهی از بهشتیان را در بهشت ، و گروهی از دوزخیان را در دوزخ دید (که باید گفت منظور بهشت و دوزخ برزخی است که ارواح مؤمنان و شهداء در یکی ، و ارواح کفار و مجرمان در دیگری قرار
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 504@@@
دارد) .**در بعضی از آیات قرآن آمده است که پرهیزگاران روز قیامت گروه گروه وارد بهشت می شوند و کفار گروه گروه وارد دوزخ می شوند (سوره زمر آیات 71 تا 73) آیات دیگری نیز بر این معنی گواهی می دهد(مانند آیه 70 زخرف-85 تا 86 مریم- 47 دخان)***
د - روایاتی که مشتمل بر مطالب باطل و بی اساسی است که به هیچوجه قابل قبول نیست و محتوای آنها گواه بر مجعول بودن آنهاست ، مانند روایاتی که می گوید پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) خدا را با چشم ظاهری دید ، یا با او سخن گفت ، و او را مشاهده کرد ، اینگونه روایات و مانند آن قطعا مجعول است (مگر اینکه به شهود باطنی تفسیر گردد) .
با توجه به این تقسیم بندی به یک بررسی اجمالی روی روایات معراج می پردازیم :
از مجموع روایات به خوبی استفاده می شود که پیامبر گرامی اسلام (صلی اللّه علیه و آله ) این سفر آسمانی را در چند مرحله پیمود .
مرحله نخست ، مرحله فاصله میان مسجدالحرام و مسجد اقصی بود که در آیه اول سوره اسراء به آن اشاره شده است ، سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی : ((منزه است خداوندی که در یک شب بنده اش را از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی برد)) .
طبق بعضی از روایات معتبر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) در اثناء راه به اتفاق جبرئیل در سرزمین مدینه نزول کرد و در آنجا نماز گذارد .**(بحارالانوار) جلد 18 صفحه 319***
و نیز در ((مسجدالاقصی )) با حضور ارواح انبیای بزرگ مانند ابراهیم و موسی و عیسی (علیهم السلام ) نماز گذارد ، و امام جماعت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) بود ، سپس از آنجا
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 505@@@
سفر آسمانی پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) شروع شد و آسمانهای هفتگانه**طبق بعضی از آیات قرآن مانند (انا زینا السماء الدنیا بزینة الکواکب) (ما آسمان پائین را به زینت ستارگان آاراستیم) (صافات-6) آنچه ما از عالم بالا می بینیم و تمامی ستارگان و کهکشانها همه جزء آسمان اولند بنابراین آسمانهای ششگانه دیگر عواملی هستند فوق آنها؟*** را یکی پس از دیگری پیمود ، و در هر آسمان با صحنه های تازه ای روبرو شد ، با پیامبران و فرشتگان و در بعضی از آسمانها با دوزخ یا دوزخیان ، و در بعضی با بهشت و بهشتیان ، برخورد کرد ، و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) از هر یک از آنها خاطره های پرارزش و بسیار آموزنده در روح پاک خود ذخیره فرمود ، و عجائبی مشاهده کرد که هر کدام رمزی و سری از اسرار عالم هستی بود ، و پس از بازگشت اینها را با صراحت ، و گاه با زبان کنایه و مثال ، برای آگاهی امت در فرصتهای مناسب شرح می داد ، و برای تعلیم و تربیت از آن استفاده فراوان می فرمود .
این امر نشان می دهد که یکی از اهداف مهم این سفر آسمانی استفاده از نتائج عرفانی و تربیتی این مشاهدات پربها بود ، و تعبیر پر معنی قرآن ((لقد راءی من آیات ربه الکبری )) در آیات مورد بحث می تواند اشاره اجمالی و سربسته ای به همه این امور باشد .
البته همانگونه که گفتیم بهشت و دوزخی را که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) در سفر معراج مشاهده کرد ، و کسانی را در آن متنعم یا معذب دید ، بهشت و دوزخ قیامت نبود ، بلکه بهشت و دوزخ برزخی بود ، زیرا طبق آیاتی که قبلا اشاره کردیم قرآن مجید می گوید بهشت و دوزخ رستاخیز بعد از قیام قیامت و فراغت از حساب نصیب نیکوکاران و بدکاران می شود .
سرانجام به هفتمین آسمان رسید ، و در آنجا حجابهائی از نور مشاهده کرد همانجا که ((سدرة المنتهی )) و ((جنة الماوی )) قرار داشت ، و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) در آن
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 506@@@
جهان سراسر نور و روشنائی به اوج شهود باطنی ، و قرب الی الله ، و مقام ((قاب قوسین او ادنی )) رسید ، و خداوند در این سفر او را مخاطب ساخته ، و دستورات بسیار مهم و سخنان فراوانی به او فرمود که مجموعه ای از آن امروز در روایات اسلامی به صورت احادیث قدسی برای ما به یادگار مانده ، و در فصل آینده به خواست خداوند به قسمتی از آن اشاره می کنیم .
قابل توجه اینکه طبق تصریح بسیاری از روایات ، پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) در قسمتهای مختلفی از این سفر بزرگ ، علی (علیه السلام ) را ناگهان در کنار خود مشاهده کرد ، و تعبیراتی در این روایات دیده می شود که گواه عظمت فوق العاده مقام علی (علیه السلام ) بعد از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله ) است .
با اینهمه روایات معراج جمله های پیچیده و اسرارآمیزی دارد که کشف محتوای آن آسان نیست ، و به اصطلاح جزء روایات متشابه است یعنی روایاتی که شرح آنرا باید به خود معصومین (علیهم السلام ) واگذار کرد .
(برای اطلاع بیشتر از روایات معراج به جلد 18 بحارالانوار از صفحه 282 تا 410 مراجعه شود) .
ضمنا روایات معراج در کتب اهل سنت نیز به طور گسترده آمده است ، و حدود 30 نفر از روات آنها حدیث معراج را نقل کرده اند .**تفسیر المیزان جلد 13 صفحه 29 (ذیل آیات نخستین سوره اسراء-بحث روائی)***
در اینجا این سؤال پیش می آید : چگونه اینهمه راهپیمائی طولانی و این حوادث عجیب و متنوع و اینهمه گفتگوهای طولانی و این همه مشاهده ها در یک شب یا کمتر از یک شب روی داد؟!
ولی با توجه به یک نکته پاسخ این سؤال روشن می شود ، سفر معراج هرگز یک سفر عادی نبود که با معیارهای عادی سنجیده شود ، نه اصل سفر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 507@@@
عادی بود و نه مرکبش ، نه مشاهداتش عادی بود و نه گفتگوهایش ، نه مقیاسهائی که در آن به کار رفته همچون مقیاسهای محدود و کوچک کره خاکی ماست و نه تشبیهاتی که در آن آمده بیانگر عظمت صحنه هائی است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) مشاهده کرد ، همه چیز به صورت خارق العاده و در مقیاسهائی خارج از مکان و زمانی که ما با آن آشنا هستیم و خو گرفته ایم رخ داد .
بنابراین جای تعجب نیست که این امور با مقیاس زمانی کره زمین ما در یک شب یا کمتر از یک شب واقع شده باشد (دقت کنید) .