در اسلام اهمیت زیادی به مساءله رعایت آداب ، و بر خورد تواءم با احترام و ادب با همه کس ، و هر گروه ، وارد شده است که به عنوان نمونه در اینجا به چند حدیث اشاره می شود .
1 - علی (علیه السلام ) می فرماید : الاداب حلل مجددة : ((رعایت ادب همچون لباس فاخر و زینتی و نو است )) .**(نهج البلاغه) حکمت 5***
و در جای دیگر می فرماید : الادب یغنی عن الحسب : ((ادب انسان را از افتخارات پدران و نیاکان بی نیاز می کند)) .**(بحارالانوار) جلد 75 صفحه 68***
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : خمس من لم تکن فیه لم یکن فیه کثیر مستمتع !
قیل و ما هن یا ابن رسول الله ؟
قال : الدین و العقل و الحیاء و حسن الخلق و حسن الادب :
پنج چیز است که در هر کس نباشد صفات و امتیازات قابل ملاحظه ای نخواهد داشت .
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 143@@@
عرض کردند : ای فرزند رسول الله آنها چیست ؟
فرمود : ((دین و عقل و حیا و حسن خلق و حسن ادب )) .**(بحارالانوار) جلد 75 صفحه 67***
و نیز در حدیث دیگری از همان امام (علیه السلام ) می خوانیم که فرمود : لایطمعن ذو الکبر فی الثناء الحسن ، و لا الخب فی کثرة الصدیق ، و لاالسی ء الادب فی الشرف :
((افراد متکبر هرگز نباید انتظار ذکر خیر از سوی مردم داشته باشند و نه افراد نیرنگ باز انتظار کثرت دوستان ، و نه افراد بی ادب انتظار شرف و آبرو)) .**همان***
به همین دلیل هنگامی که در زندگی پیشوایان بزرگ اسلام دقت می کنیم می بینیم که دقیقترین نکات مربوط به ادب را حتی با افراد کوچک رعایت می کردند .
اصولا دین مجموعه ای است از آداب : ادب در برابر خدا ، ادب در مقابل پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) و پیشوایان معصوم (علیهم السلام ) ، ادب در مقابل استاد و معلم ، و پدر و مادر ، و عالم و دانشمند .
حتی دقت در آیات قرآن مجید نشان می دهد خداوند با آن مقام عظمت هنگامی که با بندگان خود سخن می گوید : آداب را کاملا رعایت می کند!
جائی که چنین است تکلیف مردم در مقابل خدا و پیغمبرش روشن است .
در حدیثی می خوانیم : ((هنگامی که آیات آغاز سوره مؤمنون نازل شد ، و یک سلسله آداب اسلامی را به آنها دستور داد ، از جمله مساءله خشوع در نماز پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله ) که قبلا به هنگام نماز گاه به آسمان نظر می افکند دیگر
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 144@@@
سر بر نمی داشت ، و دائما به زمین نگاه می فرمود)) .**(تفسیر مجمع البیان) (تفسیر فخررازی) ذیل آیه 2 سوره مومنون***
در مورد پیامبر خدا نیز این موضوع تا آن حد مهم است که قرآن صریحا در آیات فوق می گوید صدا را بلندتر از صدای پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) کردن و در مقابل او جار و جنجال راه انداختن موجب حبط اعمال و از بین رفتن ثواب است .
روشن است تنها رعایت این نکته در برابر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) کافی نیست ، بلکه امور دیگری که از نظر سؤادب همانند صدای بلند و جار و جنجال است نیز در محضرش ممنوع است ، و به اصطلاح فقهی در اینجا باید الغاء خصوصیت و ((تنقیح مناط)) کرد ، و اشباه و نظائر آن را به آن ملحق نمود .
در آیه 63 سوره نور نیز می خوانیم : لاتجعلوا دعاء الرسول کدعاء بعضکم بعضا که جمعی از مفسران آن را چنین تفسیر کرده اند : ((هنگامی که پیامبر را صدا می زنید با ادب و احترامی که شایسته او است صدا کنید نه همچون صدا زدن یکدیگر)) .
جالب اینکه قرآن در آیات فوق رعایت ادب را در برابر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) نشانه پاکی قلب و آمادگی آن برای پذیرش تقوی ، و سبب آمرزش و اجر عظیم می شمرد ، در حالی که بی ادبان را همچون چهار پایان بی عقل معرفی می کند!
حتی بعضی از مفسران آیات مورد بحث را توسعه داده گفته اند مراحل پائینتر ، مانند علما و دانشمندان و رهبران فکری و اخلاقی را نیز شامل می شود ، مسلمانان موظفند در برابر آنها نیز آداب را رعایت کنند .
البته در برابر امامان معصوم (علیهم السلام ) این مساءله روشنتر است ، حتی در روایاتی که از طرق اهل بیت (علیهم السلام ) به ما رسیده می خوانیم : هنگامی که یکی از یاران با حالت جنابت خدمتشان رسید امام (علیه السلام ) بدون مقدمه فرمود :
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 145@@@
اما تعلم انه لاینبغی للجنب ان یدخل بیوت الانبیاء؟!
((آیا تو نمی دانی که سزاوار نیست ((جنب )) وارد خانه پیامبران شود))؟! .**(بحارالانوار) جلد 27 صفحه 255***
و در روایت دیگری تعبیر به ((ان بیوت الانبیاء و اولاد الانبیاء لایدخلها الجنب )) شده است ، که هم خانه پیامبران را شامل می شود و هم خانه فرزندان آنها را .
کوتاه سخن اینکه مساءله رعایت ادب در برابر کبیر و صغیر بخش مهمی از دستورات اسلامی را شامل می شود ، که اگر بخواهیم همه را مورد بحث قرار دهیم از شکل تفسیر آیات بیرون می رویم ، در اینجا این بحث را با حدیثی از امام سجاد علی بن الحسین (علیهم السلام ) در رساله حقوق در مورد رعایت ادب در برابر استاد پایان می دهیم ، فرمود :
((حق کسی که ترا تعلیم و تربیت می دهد این است که او را بزرگ داری ، مجلسش را محترم بشمری ، به سخنانش کاملا گوش فرادهی ، و رو به روی او بنشینی ، صدایت را از صدای او برتر نکنی ، و هر گاه کسی از او سؤالی کند تو مبادرت به جواب ننمائی ، در محضرش با کسی سخن نگوئی ، و نزد او از هیچکس غیبت نکنی ، اگر پشت سر از او بد گویند دفاع کنی ، عیوبش را مستور داری ، و فضائلش را آشکار سازی ، با دشمنانش همنشین نشوی ، و دوستانش را دشمن نداری ، هنگامی که چنین کنی فرشتگان الهی گواهی می دهند که تو به سراغ او رفته ای و برای خدا از او علم آموخته ای نه برای خلق خدا)) .**(محجة البیضاء) جلد 3 صفحه 450 (باب آداب الصحبة و المعاشرة)***
@@تفسیر نمونه جلد 22 صفحه 146@@@