این مسأله در حقیقت بحثهای گذشته را تکمیل میکند، یا به تعبیر دیگر میتوان رازداری و اِفشاء سرّ را به عنوان یک فضیلت و رذیله اخلاقی به طور مستقل مورد توجّه قرار داد و میتوان آن را از شاخههای مسأله تجسّس درباره اسرار دیگران به حساب آورد.
به هر حال در تعریف رازداری چنین میتوان گفت، بسیاری از مردم رازهایی اعم از خوب و بد دارند که اگر اِفشا شود زیان میبینند. مثلاً شخص آبرومندی بر اثر وسوسههای شیطان مرتکب گناه بزرگ مخفیانهای شده، و فرد یا افراد خاصی به عللی از آن آگاه شدهاند اگر این راز برملا شود شخصیّت اجتماعی او سقوط میکند، لذا از آن چند نفر خواهش میکند راز او را مستور دارند.
با این که کار خیری از او سرزده که اگر فاش شود و مردم به مقامات عالی او پی برند ممکن است بر سرزبانها بیفتد و از او تعریف و تمجید کنند و قصد خالص او مشوب شود، و یا گرفتار عُجب و غرور گردد، لذا فرد یا افرادی که از آن باخبر شدهاند، تقاضا میکند راز او را مکتوم دارند.
با این که اقدام به یک کار مهم اقتصادی کرده که اگر رقیبان؛ باخبر شوند منافع مادی او به خطر میافتد، از کسانی که آگاه شدهاند تقاضا میکند راز او را مکتوم دارند.
بنابراین مسأله رازداری تنها مربوط به گناهان و رذائل اخلاقی نیست بلکه گاهی مربوط به فضائل معنوی یا منافع مهم و مثبت مادی است، و در یک کلمه رازداری مربوط به اسراری است که فاش شدن آن سبب ضرر و زیان صاحب آن میشود.
خواه مربوط به شخص خاصی باشد و یا مربوط به جامعه اسلامی باشد و صاحبان راز در واقع مردمند.
در آیات قرآن مجید، چیزی که صریحاً دلالت برلزوم رازداری و زشتی اِفشاء سرّ باشد نیافتیم، البتّه تعبیر به سرّ در قرآن مجید فراوان است ولی هیچ کدام مربوط به بحث ما نیست بلکه غالباً از آگاهی خداوند به همه اسرار و رازها خبر میدهد. و به تعبیر دیگر گویای گسترش علم اللّه است، و متأسّفانه بعضی از نویسندگان بدون توجّه به محتوای این آیات را در مسأله رازداری آوردهاند.
امّا در آیات قرآن تعبیرات دیگری دیده میشود که (نه به دلالت صریح مطابقی و تضمنی بلکه به دلالت التزامی) از فضیلت رازداری و زشتی اِفشاء سرّ خبر میدهد، از جمله:
1- در آیه 16 سوره توبه میخوانیم: أم حسبتم أن تترکوا و لمّا یعلم اللّه الّذین جاهدوا منکم و لم یتّخذوا من دون اللّه و لا رسوله و لا المؤمنین ولیجة واللّه خبیر بما تعملون؛ آیا گمان کردید که (به حال خود) رها میشوید، در حالی که هنوز آنها از شما جهاد کردند، و غیر از خدا و رسولش را مَحرم اسرار خویش انتخاب ننمودند (از دیگران) مشخص نشدهاند (باید آزمون شوید و صفوف از هم جدا شود) و خداوند به آنچه عمل میکنید آگاه است.
این آیه میگوید مسلمانان اَسرار خود را به کسانی بگویند که مطمئن به حفظ آن باشند نه به افراد نامطمئنی که اِفشاء سرّ میکنند. مفهوم این سخن آن است که رازداری فضیلت است، و اِفشاء سرّ از رذائل محسوب میشود.
2- در آیه 118 آل عمران میخوانیم: یا أیّها الّذین آمنوا لاتتّخذوا بطانة من دونکم لایألونکم خبالاً ؛ ای کسای که ایمان آوردهاید مَحرم اَسراری به غیر خودتان انتخاب نکنید، آنها از هرگونه شرّ و فسادی درباره شما کوتاهی نمیکنند.
بطانه تقریباً مفهومی همانند ولیجه دارد، و هر دو به معنی مَحرم اسرار است. و این که خداوند همه مؤمنان را مخاطب ساخته و میگوید غیرمسلمانان (مخلص و مؤمن) را مَحرم سرّ خود ندانید، در واقع اشارهای به لزوم حفظ اسرار و نکوهش از اِفشاء سرّ دارد، منتها این آیه و آیه قبل ناظر به اسرار شخصی نیست بلکه نظر به اسرار جامعه اسلامی دارد که اِفشای آن ضربهای به مسلمین وارد میکند.
گاه تصوّر میشود که آیه 83 سوره نساء (و اذا جائهم أمر من الأمن أو الخوف اذا عوابه) در این آیه خداوند از منافقان، یا بعضی افراد ضعیفالایمان نکوهش میکند که آنها هنگامی که سخنی درباره پیروزی یا شکست گروهی از مسلمین به آنها میرسد زود آن را پخش میکنند.
ولی ذیل آیه نشان میدهد که این آیه ناظر به پخش شایعات بیاساس یا مشکوک است نه پخش اسرار، چون میفرماید: اگر آنها به پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم و اولیالامر (بزرگانی که قدرت تشخیص کافی دارند) مراجعه کنند از ریشههای مسائل آگاه خواهند شد (و بیهوده دست به پخش شایعات نمیزنند).
تعبیر به امن و خوف که در آیه آمده اشاره به این است گاهی به دشمن شایعاتی مربوط به پیروزی مسلمین منتشر میکرد تا آنها را در امر جهاد سُست کند، و گاه شایعاتی درباره شکست آنها، تا آنان را مأیوس سازد، قرآن مسلمانان را از پخش اینگونه شایعات برحذر میدارد که مبادا نقشه دشمن اثر کند و آنها به مقصود خود که تضعیف مسلمین است نائل شوند.
البتّه در قرآن مجید در مورد خصوص رازداری همسران در سوره تحریم بحث مشروحی آمده است و خداوند سرزنش شدیدی نسبت به بعضی از همسران پیامبر که در رازداری کوتاهی کرده و اَسرار بیت الرسالت را اِفشا کردند نموده است میفرماید: و اذا أسرّ النّبیّ الی بعض أزواجه حدیثاً فلّما نبأت به و أظهره اللّه علیه عرّف بعضه و أعرض عن بعض فلمّا نبّأها به قالت من أنبأک هذا قال نبّأنی العلیم الخبیر - ان تتوبا الی اللّه صغف قلوبکما و ان تظاهرا علیه فانّ اللّه هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین و لاملائکة بعد ذلک ظهیر؛ به خاطر بیاورید هنگامی را که پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم یکی از رازهای خود را به بعضی از همسرانش گفت، ولی هنگامی که وی آن را اِفشا کرد و خداوند پیامبرش را از آن آگاه ساخت قسمتی از آن را برای او بازگو کرد، و از قسمت دیگر خودداری نمود، هنگامی که پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم همسرش را از آن خبر داد گفت چه کسی تو را از این راز آگاه ساخته فرمود خدای عالم و آگاه مرا آگاه ساخت - اگر از کار خود توبه کنید (به نفع شما است) زیرا دلهایتان از حق منحرف گشته و اگر بر ضد او دست به دست هم دهید (کاری از پیش نخواهید برد) زیرا خداوند یاور او است، و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، و فرشتگان بعد از آنها پشتیبان او هستند.(482)
در این که این رازی که بعضی از همسران پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم اِفشا کردند چه بود، بحثهای مفصّلی در میان مسلمانان است، و چون شرح آن به درازا میکشد میتوانید به تفسیر نمونه ذیل آیه 3 و 4 سوره تحریم مراجعه فرمایید.
مورد دیگری که در قرآن مجید به صورت خاص درباره رازداری (البتّه با اشاره نه با تصریح) آمده است، در داستان ابولبابه است که بنیقریظه (گروهی از یهود که از هیچگونه کارشکنی و خیانت درباره مسلمین فروگذار نمیکردند) با او مشورت کردند که آیا تسلیم حکم پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم شوند، او با اشاره گفت، اگر تسلیم شوید همه شما را اعدام خواهد کرد، سپس از این گفته خود پشیمان شد و توبه کرد و روزهای متوالی خود را به ستون مسجد بست و مشغول توبه و گریهزاری بود سرانجام خداوند توبه او را پذیرفت و آیه 102 سوره توبه او نازل گردید. و آخرون اعترفوا بذنوبهم خلطوا عملاً صالحاً و آخر سیّئاً عسی اللّه أن یتوب علیهم انّ اللّه غفور رحیم؛ و گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف کردند و اعمال صالح و ناصالحی را به هم آمیختند، امید میرود که خداوند توبه آنها را بپذیرد، خدا غفور رحیم است.
تعبیر به گروهی اشاره به این است که محتوای آیه مخصوص به فرد خاصی نیست بلکه تمام کسانی که گناهی میکنند و در صدد جبران برمیآیند و در توبه خود خالص و صادقند را شامل میشود.
این تقریباً مجموعه اشاراتی بود که در آیات قرآن نسبت به رازداری و اِفشای سرّ آمده است.