اشاره :
علمای اخلاق بحثی تحت عنوان مخالطه و عزّت در کتابهای اخلاقی آوردهاند، و گاه اختلاف کردهاند که آیا مخالطه (اجتماعگرایی) افضل است، یا عزّت؟ (انزواطلبی) بعضی تمایل به افضل بودن مخلطه داشتهاند، و بعضی به انزواطلبی، و گاهی نیز آن را تابع شرایط مختلف دانستهاند که در پارهای از شرایط اوّلی مطلوب است و در پارهای از شرایط دوّمی.
ولی محققان - مخصوصاً محققان عصر ما - با الهام گرفتن از کتاب و سنّت و دلیل عقل اصل و زندگی انسان را به اجتماعگرایی میدانند، و معتقدند انسان موجودی است اجتماعی، و تنها در سایه اجتماع میتواند به اهداف والای خود دست یابد، مشکلات خود را آسانتر مرتفع کند، و به سعادت مطلوب سریعتر برسد.
آنها معتقدند گوشهگیری و انزواطلبی نه با فطرت انسان سازگار است و نه با روح تعلیمات اسلام، بلکه اجتماعگرایی، روح تمام تعلیمات اسلام است از عبادات به صورت دسته جمعی انجام میشود گرفته تا مسائل مربوط به حقوق بشر و حکومت اسلامی، و امر به معروف و نهی از منکر و اجرای حدود و احقاق حقوق و تعاون در برّ و تقوا و مانند آن.
اسلام دست خدا را با جماعت میداند (ید اللّه مع الجماعة) و جدا شدن از صفوف مسلمین را سبب نفوذ شیطان شمرده و میفرماید: گوسفندان تکرو از گلّه طعمه گرگند (و الشّاذّ من الغنم للذّئب).(628)
با این اشاره به قرآن باز میگردیم و نمونههایی از آیات را در این زمینه مورد بررسی قرار میدهیم.
1- و اعتصموا بحبل اللّه جمیعاً و لا نفرّقوا و اذکروا نعمة اللّه علیکم اذ کنتم أعداء فألّف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمته اخواناً و کنتم علی شفا حفرة من النّار فأنقذکم منها کذالک یبیّن اللّه لکم آیاته لعلّکم تهتدون. (آل عمران - 103)
2- و من یشاقق الرّسول من بعد ما تبیّن له الهدی و یتّبع غیر سبیل المؤمنین نولّه ما تولّی و نصله جهنّم و سائت مصیراً. (نساء - 115)
3- هو الذّی أیّدک بنصره و بالمؤمنین - و ألّف بین قلوبهم لو أنفقت ما فی الأرض جمیعاً ما ألّفت بین قلوبهم و لکنّ اللّه ألّف بینهم انّه عزیز حکیم. (انفال - 62 و 63)
4- انّ اللّه یحبّ الّذین یقاتلون فی سبیله صفّاً کانّهم بنیان مرصوص. (صف - 4)
5- و جعلنا فی قلوب الّذین اتّبعوه رأفة و رهبانیّة ابتدعوها ما کتبناها علیهم الّا ابتغاء رضوان اللّه فما رعوها حقّ رعایتها. (حدید - 27)
ترجمه :
1- و همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیله وحدت) چنگ بزنید و پراکنده نشوید و نعمت (بزرگ) خدا را به یادآورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او ایمان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید! و شما بر لب حفرهای از آتش بودید خدا شما را از آن نجات داد این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار میسازد شاید پذیرای هدایت شوید.
2- کسی که بعد از آشکار شدن حق با پیامبر مخالفت کند و از راهی جز راه مؤمنان پیروی کند ما او را به همان راه که میرود میبریم و به دوزخ داخل میکنیم و جایگاه بدی دارد.
3- و اگر بخواهند تو را فریب دهند، خدا بر تو کافی است، او همان کسی است که تو را با یاری خود و مؤمنان تقویت کرد - و دلهای آنها را با هم اُلفت داد! اگر تمام آنچه روی زمین است صرف میکردی که میان دلهای آنان اُلفت دهی نمیتوانستی! ولی خداوند در میان آنها اُلفت ایجاد کرد! او توانا و حکیم است.
4- خداوند کسانی را دوست میدارد که در راه او پیکار میکنند گوئی بنائی آهنیناند!
5-... و در دل کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت قرار دادیم و رهبانیتی را که ابداع کرده بودند ما بر آنان مقرّر نداشته بودیم گرچه هدفشان جلب خشنودی خدا بود ولی حق آن را رعایت نکردند.