عفو و گذشت با توجه به اشاراتی که در آیات و روایات گذشته بود، آثار بسیار مطلوب و جالب و شگفتانگیزی دارد که به طور خلاصه میتوان چنین گفت:
1- عفو و گذشت گاه دشمنان سرسخت را به دوستان صمیمی مبدل میسازد به خصوص زمانی که توام با نیکی و مقابله با ضد (یعنی خوبی در مقابل بدی بوده باشد) که در آیه 34 سوره فصلت به آن اشاره شده است.
2- عفو و گذشت سبب بقاء حکومتها و دوام قدرت است چرا که از دشمنیها و مخالفتها میکاهد و بر دوستان و طرفداران میافزاید. در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: عفو الملوک بقاء الملک؛ عفو پادشاهان سبب بقاء حکومت است.(612)
3- عفو و گذشت سبب عزت و آبرو میگردد، چرا که در نظر مردم نشانه بزرگواری و شخصیت و سعه صدر است، در حالی که انتقامجویی نشانه کوتاه فکری و عدم تسلّط بر نفس میباشد، در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم آمده است: علیکم بالعفو فانّ العفو لایزید الّا عزّاً؛ بر شما باد به عفو و گذشت، چرا که عفو چیزی جز عزت بر انسان نمیافزاید.(613)
4- عفو و گذشت جلد تسلسل ناهنجاریها و کینهورزیها و خشونت و جنایت را میگیرد، و در واقع نقطه پایانی بر آنها میگذارد، زیرا انتقامجویی از یک طرف سبب برافروخته شدن آتش کینه در دل طرف دیگر میشود، و او را به انتقامی خشنتر وامیدارد، و آن انتقام خشنتر سبب خشونت بیشتری از طرف دیگر میشود، و گاه به جنگی تمام عیار در میان دو طایفه یا دو قبیله بزرگ منجر میگردد که خونهای زیادی در آن ریخته میشود، و اموال و ثروتها بر باد میرود.
در حدیثی از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم آمده است: تعافوا تسقط الضغائن بینکم؛ یکدیگر را عفو کنید که دشمنیها و کینهها را از میان میبرد.(614)
5- عفو سبب سلامت روح و آرامش جان و در نتیجه سبب طول عمر است، همانگونه که در حدیث دیگری از رسول اللّه صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که فرمود: من کثر عفوه مدّ فی عمره؛ کسی که عفوش افزون گردد، عمرش طولانی میشود.(615)
البته آنچه در بالا گفته شد آثار و برکات اجتماعی عفو و گذشت است، و اما نتایج معنوی و پاداشهای اخروی آن، بیش از اینها است، همین اندازه کافی است که بدانیم در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده است که: العفو مع القدرة جنّة من عذاب اللّه سبحانه؛ عفو و گذشت به هنگام قدرت سپری است، در برابر عذاب الهی.(616)
و اما انگیزههای انتقامجویی نیز فراوان است از جمله تنگنظری، کوتهبینی، عدم آیندهنگری، حسد، کینهتوزی، ضعف نفس، هواپرستی، و بسیاری از خوهای زشت دیگر، که هر کدام به تنهایی یا به ضمیمه دیگری، آتش انتقامجویی را در دل انسانها برمیافروزد، و مردم را به جان هم میاندازد، نظام اجتماعی را به هم میریزد، و گاه باعث ضایع شدن اموال و نفوس و از میان رفتن قدرت جامعهها و کشورها میگردد.