اشاره :
زندگی اجتماعی همیشه توأم با تزاحمها و نزاعها است و یکی از شاخههای تزاحم بگو و مگوهائی است که در میان افراد صورت میگیرد و گاه دامنه پیدا میکند و به مشاجرات شدید و حتّی در بعضی اوقات ممکن است به خونریزی منتهی شود!
وظیفه دیگران این است که در اصلاح ذاتالبین و رفع سوء تفاهم و فراهم آوردن جوّ خوشبینی و حُسن ظن در میان افرادی که درگیر مناقشات هستند بکوشند و به اصطلاح آب بر روی آتش بپاشند.
ولی متأسّفانه گروهی هستند که بر اثر انگیزههای مختلف درست در جهت خلاف این مطلب گام برمیدارند گوئی بنزین بر آتش میپاشند و دامنه این حریق را وسیعتر میکنند و به یقین در تمام مفاسدی که از آن به بارمیآید شریک و سهیماند؛ سخن این را برای آن میبرند و سخن آن را برای این و حتّی گاهی از خودشان چیزی نیز بر آن میافزایند این گروه را سخنچین مینامند و از بدترین خَلق خدا هستند در حالی که گروه اوّل صالحان. مصلحانند و کار آنها در حد جهاد فی سبیل اللّه است.
همانگونه که در روایات وارد شده است: أجر المصلح بین النّاس کاجر المجاهد بین أهل الحرب.(380)
سخنچینی هرگاه تکرار شود به صورت یک خُلق و خُوی درمیآید و از رذایل بسیار زشت اخلاقی است در آیات و روایات اسلامی اشارات زیادی در نکوهش این رذیله اخلاقی و ستایش فراوان درباره اصلاح ذاتالبین آمده است.
با این اشاره به آیات قرآن باز میگردیم و آیات مربوط به این دو صفت را بررسی میکنیم سپس به تحلیل ریشهها، پیامدها و آثار نامطلوب سخنچینی و برکات اصلاح ذاتالبین و طرق درمان آن رذیله اخلاقی و تقویت این فضیلت میپردازیم.
1- ویل لکلّ همزة لمزه. (همزه - 1)
2- و لا تطع کلّ حلاّف مهین - همّاز مشّاء بنمیم - منّاع للخیر معتد أثیم - عتلّ بعد ذلک زنیم. (قلم - 10 تا 13)
3- یا أیّها الّذین آمنوا ان جاءکم فاسق بنباء فتبیّنوا أن تصیبوا قوماً بجهالة فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین. (حجرات - 6)
4- من یشفع شفاعة حسنة یکن له نصیب منها و من یشفع شفاعة سیّئة یکن له کفل منها و کان اللّه علی کلّ شیء مقیتا. (نساء - 85)
5- یسئلونک عن الأنفال قل الأنفال للّه و الرّسول فاتّقوا اللّه و أصلحوا ذات بینکم و أطیعوا اللّه و رسوله ان کنتم مؤمنین. (انفال - 1)
6- و لاتجعلوا اللّه عرضة لایمانکم أن تبرّوا و تتّقوا و تصلحوا بین النّاس و اللّه سمیع علیم. (بقره - 224)
7- لا خیر فی کثیر من نجواهم الّا من أمر بصدقة أو معروف أو اصلاح بین النّاس و من یفعل ذلک ابتغاء مرضات اللّه فسوف نؤتیه أجراً عضیماً. (نساء - 114)
8- ...ان ارید الّا الأصلاح ما استطعت و ما توفیقی الّا باللّه علیه توکّلت و الیه انیب. (هود - 88)
ترجمه :
1- وای بر هر عیبجوی مسخره کنندهای!
2- و از کسی که بسیار عیبجوست و به سخنچینی آمد و شد میکند - و بسیار مانع کار خیر، و متجاوز و گناهکار است - علاوه بر اینها کینهتوز و پرخور و خشن و بدنام است پیروی مکن.
3- ای کسانی که ایمان آوردهاید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برساند و از کرده خود پشیمان شوید!
4- کسی که شفاعت (تشویق و کمک) به کار نیکی کند نصیبی از آن برای او خواهد بود، و کسی که شفاعت (تشویق و کمک) به کار بدی کند سهمی از آن خواهد داشت و خداوند حسابرس و نگهدار هر چیز است.
5- از تو درباره انفال (غنائم و هر گونه مالی بدون مالک مشخص) سؤال میکنند، بگو انفال مخصوص خدا و پیامبر است، پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و خصومتهایی را که در میان شماست آتشی دهید! و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید اگر ایمان دارید!
6- خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید! و برای اینکه نیکی کنید، و تقوا پیشه سازید و در میان مردم اصلاح کنید (سوگند یاد ننمائید) و خداوند شنوا و داناست.
7- در بسیاری از سخنان در گوشی (و جلسات محرمانه) آنها خیر و سودی نیست، مگر کسی که (به این وسیله) امر به کمک به دیگران، یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد.
8-... من جز اصلاح تا آنجا که توانایی دارم نمیخواهم و توفیق من جز به خدا نیست، بر او توکّل کردم و به سوی او بازمیگردم!