در روایات اسلامی به طور وسیع و گسترده از کفران نعمت و زشتی و آثار شوم آن و از زیبایی شکر و برکات جالب آن بحث شده است، از جمله:
1- در حدیثی از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: أسرع الذّنوب عقوبة کفران النّعمة؛ گناهی که زودتر از گناهان عقوبتش دامان انسان را میگیرد کفران نعمت است.(37)
2- در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم که فرمود: سبب زوال النّعم الکفران؛ آنچه باعث زوال نعمتها میشود کفران است.(38)
3- در حدیث دیگری از همان بزرگوار آمده است: کفر النّعمة مزیلها و شُکرها مستدیمها؛ ناسپاسی نعمت آن را از بین میبرد، و شُکر نعمت سبب دوام آن است.(39)
4- در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: کفران النّعم یزلّ القدم و یسلب النّعم؛ کفران نعمت سبب لغزش قدمها (و به زمین خوردن در زندگی) و موجب سلب نعمتها میگردد.(40)
5- باز از همان بزرگوار میخوانیم: آفة النّعم الکفران؛ آفت نعمتها، ناسپاسی است.(41)
6- و نیز از امیرمؤمنان علی علیه السّلام نقل شده است که فرمود: کافر النّعمة کافر فضل اللّه؛ کفران کننده نعمت، منکر فضل الهی است.(42)
7- یکی از مجازاتهای الهی مجازات استدراج است، و مفهوم آن این است که خداوند بعضی از افراد طغیانگر و ظالم را که میخواهد مجازات کند مشمول نعمتهای خود قرار میدهد هنگامی که نعمت بر او فوقالعاده زیاد شد، ناگهان نعمت را سلب میکند تا شدیداً احساس درد و عذاب کند.
به همین جهت در حدیثی از امام حسین علیه السّلام میخوانیم: ألاستدراج من اللّه سبحانه لعبده أن یسبغ علیه النّعم و یسلبه الشّکر؛ استدراج در نعمت و غافلگیر کردن خداوندی این است که به بندهاش نعمت فراوان میدهد و توفیق شکرگزاری را او سلب میکند (ناگهان به زمین میخورد و همه چیز را از دست میدهد.(43)
8- امام سجّاد علی بن الحسین علیه السّلام میفرماید: الذّنوب الّتی تغیّر النّعم البغی علی النّاس والزّوال عن العادة فی الخیر واصطناع المعروف، و کفران النّعم و ترک الشّکر؛ گناهانی که نعمتهای الهی را تغییر میدهد، ظلم بر مردم، و تغییر دادن عادت در امور خیر و کفران نعمت و ترک شکر است.(44)
9- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده است: کفر النّعمة لؤم و صحبة الأحمق شؤم؛ ناسپاسی نعمت نشانه پَستی است، و دوستی با احمق سبب سرافکندگی است.(45)
10- این بحث را با حدیثی از امام صادق علیه السّلام در بیان جنود عقل و جهل (لشکر عقل و نادانی) پایان میدهیم، در آنجا میخوانیم که امام علیهالسّلام به یارانش دستور میدهد، عقل و لشکریانش را بشناسند، و از جهل و لشکریانش نیز باخبر باشند، و هنگامی که بعضی از یاران توضیحات بیشتری میخواهند امام علیه السّلام میفرماید: خداوند برای عقل هفتاد و پنج لشکر قرار داده که ضدّ آنها جنود جهل است، و در ضمن این هفتاد و پنج لشکر که در صدر کلام امام علیه السّلام واقع شده میفرماید: والشُّکر و ضدّه الکفران؛ یکی از لشکران عقل شکر است و ضد آن کفران است.(46)
تعبیراتی که در روایات دهگانه بالا آمده به خوبی نشان میدهد که تا چه اندازه این رذیله اخلاقی خطرناک است و تا چه حد آثار سوء آن در زندگی فردی و اجتماعی نمایان است، و چگونه انسان را از اوج نعمت بر خاک مذلّت میکشاند، توفیقات را سلب میکند و مایه دوری از خدا و نزدیکی به شیطان است.
در اینجا چند نکته شایان ذکر است: