در زمینه خوشخلقی و برخورد خوب با همه مردم، روایات فراوانی در منابع اسلامی دیده میشود که به حدّ تواتر میرسد، تعبیراتی که در این روایات در برابر این فضیلت اخلاقی آمده است در کمتر مورد دیگری دیده میشود، این تعبیرات بیانگر نهایت اهتمام اسلام به این مسأله مهم اخلاقی است، از میان این روایات گلچینی کردهایم که ذیلاً از نظر میگذرد:
1- در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که فرمود: ألاسلام حسن الخلق؛ اسلام همان خوشرویی است.(155) این تعبیر نشان میدهد که عصاره تعلیمات اسلام همان حسن خلق است.
2- در حدیثی از حضرت علی علیه السّلام در یک تعبیر جامع و جالب میخوانیم: عنوان صحیفة المؤمن حسن خلقه؛ سرلوحه نامه عمل انسان باایمان حسن خلق او است.(156)
میدانیم آنچه در عنوان و سرلوحه نامه اعمال قرار میگیرد، بهترین و مهمترین آنها است و به تعبیر دیگر، چیزی است که قدر جامع همه اعمال نیک است و قبل از هر چیز نظرها را به خود متوجّه میسازد.
3- در حدیث دیگری از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: أکثر ما تلج به امّتی الجنّة ألتّقوی و حسن الخلق؛ بیشترین چیزی که امّت من به سبب آن وارد بهشت میشوند تقوا و حسن خلق است.(157)
در این حدیث حسن خلق همسنگ و همطراز تقوا قرار داده شده و به عنوان یکی از دو عامل اصلی ورود در بهشت معرفی شده است.
4- در حدیث دیگری امیرمؤمنان علی علیه السّلام میفرماید: أکملکم ایماناً أحسنکم خُلقاً؛ کسی که ایمانش از همه کاملتر باشد، حسن خلقش از همه بیشتر است.(158)
آنچه در بالا آمد بخشی از روایاتی بود که از اهمّیّت حُسن خُلق سخن میگوید و اکنون به سراغ بخش دیگری میرویم که از آثار و پیآمدهای مادی و معنوی آن بحث میکند:
1- در حدیثی از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: ألخلق الحسن یذیب السّیّئة؛ حسن خلق گناهان را ذوب میکند. (و آثار آن را میشوید).(159)
2- در حدیث دیگری از همان حضرت میخوانیم: انّ صاحب الخلق الحَسن له مثل أجر الصّائم القائم؛ حسن خلق پاداشی همچون روزهدار شب زندهدار دارد.(160)
3- در حدیث سوّمی از امام صادق علیه السّلام آمده است: انّ اللّه تبارک و تعالی لیعطی العبد من الثّواب علی حُسن الخُلق کما یعطی المجاهد فی سبیل اللّه؛ خداوند متعال به بندهاش در برابر حسن خلق همان پاداشی میدهد که به مجاهد در راه خدا میدهد.(161)
و به این ترتیب صاحبان حسن خلق به درجات والائی میرسند که روزهداران و شب زندهداران به عبادت، و مجاهدان راه خدا میرسند و در پرتو حسن خلق گناهان آنها شستشو میشود، این در زمینه آثار معنوی آن، و در زمینه آثار دنیوی آن نیز تعبیرات بسیار مهمی دیده میشود، از جمله:
4- در حدیثی از پیغمبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: حسن الخلق یثبت المودّة؛ حسن خلق محبت دوستی را تثبیت میکند. (و دلهای پراکنده را به هم پیوند میدهد).(162)
5- درحدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: لاعیش أهنأ من حُسن الخُلق؛ هیچ زندگی، گوارتر از زندگی آمیخته با حسن خلق نیست.(163)
6- در حدیثی از امام صادق علیه السّلام آمده است: ألبرّ و حُسن الخُلق یعمران الدّیار و یزیدان فی الأعمار؛ نیکوکاری و حسن خلق، خانهها را آباد میکند و عمرها را افزایش میدهد.(164)
7- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: حُسن الأخلاق یدرّ الأرزاق و یؤنس الرّفاق؛ حسن خلق روزیها را فراوان میکند و بر محبت دوستان میافزاید.(165)
8- در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: فی سعة الأخلاق کنوز الأرزاق؛ در وسعت خلق، گنجهای روزیها نهفته است.(166)
از مجموع روایات اسلامی که در بالا گلچینی از آن ارائه شد اهمّیّت فوقالعاده حسن خلق در زندگی مادی و معنوی انسانها، و تأکیدی که اسلام بر این امر دارد، به خوبی نمایان است، و در واقع همه آثار و برکات مادی و معنوی، برای آن ذکر شده است، به گونهای که میتوان حسن خلق را یکی از اساسیترین تعلیمات اسلام شمرد.
در اینجا توجّه به نکاتی لازم است: