مسأله تجسّس در روایات اسلامی مورد نکوهش شدید واقع شده است به گونهای که هر خوانندهای به اهمّیّت آن کاملاً واقف میشود از جمله:
1- در حدیثی از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که فرمود: ایّاکم و الظّنّ فانّ الظّنّ أکذب الحدیث و لاتحسّسوا و لاتجسّسوا؛ از گمان (بد) بپرهیزید زیرا گمان (بد) دروغترین سخن است، و تحسّس و تجسّس نکنید.(464)
2- در حدیث دیگری از همان حضرت چنین میخوانیم: لاتحاسدوا و لاتباغضوا و لاتجسّسوا و لاتحسّسوا و لاتناجشوا وکرنوا عباد اللّه اخواناً؛ نسبت به یکدیگر حَسد نورزید و بغض و کینه نداشته باشید، و در کار دیگران تحسّس و تجسّس نکنید، و مردم را (با کارهای مختلف خود) از خود نرانید، و بندگان خدا و برادران دینی باشید.
از این حدیث به خوبی به دست میآید که تجسّس همانند حسد و کینه و نفرت، سبب دوری مردم از یکدیگر و از هم پاشیدن شیرازه اجتماع است.(465)
مرحوم کلینی در کتاب کافی در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم چنین نقل میکند که فرمودند: یا معشر من أسلم بلسانه و لم یسلم بقلبه لاتتّبعوا عثرات المسلین، فانّه من تتبّع عشرات المسلمین تتبّع اللّه عثرته و من تتبّع عثرته یفضحه؛ ای گروهی که با زبان مسلمان شدهاید امّا دل شما اسلام را نپذیرفته است، از لغزشهای مسلمانان جستجو مکنید، چرا که هر کس تجسّس درباره لغزشهای مسلمین کند، خداوند از لغزش او جستجو خواهد کرد، و هر کس که خداوند از لغزش او جستجو کند، رسوایش خواهد نمود.(466)
3- در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم که فرمود: تتبّع العیوب من أقبح العیوب و شرّ السّیّئات؛ جستجو کردن از عیب دیگران از زشترین عیوب و بدترین گناهان است.(467)
4- در حدیث دیگری از همان بزرگوار میخوانیم: من بحث عن أسرار غیره أظهر اللّه أسراره؛ کسی که از اسرار دیگران تفتیش کند، خداوند اسرار او را برملا میسازد.(468)
5- در حدیث دیگری از همان حضرت علیه السّلام آمده است: من تتبّع خفیّات العیوب حرّمه اللّه مودّات القلوب؛ کسی که در جستجوی عیوب پنهانی دیگران باشد خداوند او را از دوستی دلهای مردم محروم میسازد.(469)
6- در حدیث دیگری از امام صادق علیه السّلام چنین میخوانیم: که به یکی از یارانش فرمود: لاتفتّش النّاس عن أدیانهم فتبقی بلاصدیق؛ درباره عقاید مردم تفتیش نکن که بیدوست خواهی ماند.(470)
چرا که غالب مردم عیوب و اشکالاتی در عقیده (یا در عمل) دارند که هرگاه پنهان بماند و عمل به ظاهر حال بشود دوستی مردم با یکدیگر میسّر است، در غیر این صورت انسان بدون دوست و تنها میماند.