اشاره :
امانت از مهمترین فضایل اخلاقی و ارزشهای اسلامی و انسانی است که با تأکید فراوان در قرآن و احادیث از آن یاد شده است و علمای اخلاق و سالکان الی اللّه اهمّیّت فوقالعادهای برای آن قائلند، و به عکس خیانت از بزرگترین گناهان و نکوهیدهترین رذایل اخلاقی است.
امانت سرمایه اصلی جامعه انسانی و سبب پیوند مردم با یکدیگر و نظم معاش و معاد آنها است، در حالی که خیانت آتش سوزانی است که همه پیوندها را از میان میبرد، و سبب هرج و مرج جامعه و فقر و ضعف و بدبختی است. امانت از صفاتی است که هم در رابطه خلق با خالق و هم انسانها نسبت به یکدیگر و هم انسان نسبت به خودش و هم نسبت به محیطزیست او صادق است. کتابهای آسمانی و آیینهای الهی امانتهای خدا در نزد مردم است.
نعمتهای معنوی و مادّی که خداوند در جسم و جان انسان آفریده هم امانتهای او هستند.
اموال و ثروتهای مردم و پُستها و مقامهای اجتماعی، امانتهایی است که مردم مأموریت به حفظ آنها هستند.
فرزندان در دست پدر و مادر، و شاگردان در نزد معلّمان همه امانتهای الهی محسوب میشوند.
آب و خاک و هوا و آنچه خداوند برای زندگی و حیات بشر در جهان طبیعت آفریده هر کدام امانتی گرانبها در دست انسانها است، که خیانت نسبت به آنها گناه بزرگی است.
با توجّه به وسعت مفهوم امانت و خیانت و گسترش دامنه آن در ابعاد مختلف اهمّیّت این فضیلت اخلاقی بیش از پیش آشکار میشود.
با این اشاره به آیات قرآن باز میگردیم و به کلام الهی در زمینه امانت و خیانت گوش جان فرامیدهیم.
در قرآن مجید امانت به صورت مفرد یا جمع بارها تکرار شده.
و در مورد شش نفر از پیامبران بزرگ الهی جمله انّی لکم رسول أمین من برای شما فرستاده امینی هستم در آیات قرآن درباره نوح علیه السّلام (شعراء - 107) و هود (شعراء - 125) و صالح (شعراء - 143) و لوط (شعراء - 162) و شعیب (شعراء - 178) و موسی (دخان - 18) دیده میشود، که نشانه واضحی از اهمّیّت این فضیلت اخلاقی است که در کنار امر رسالت قرارگرفته، و بدون آن هرگز اعتماد امّتها به رسولان جلب نمیشود.
از این گذشته آیات متعدّدی در سورههای مختلف پیرامون اهمّیّت امانت و لزوم رعایت کردن آن دیده میشود که ذیلاً به سراغ تفسیر آنها میرویم.
1- والّذین هم لاماناتهم عهدهم راعون. (مؤمنون - 8، معارج - 32)
2- انّ اللّه یأمرکم أن تؤدّوا الأمانات الی أهلها و اذا حکمتم بین النّاس أن تحکموا بالعدل انّ اللّه نعمّا یعظکم به انّ اللّه کان سمیعاً بصیراً. (نساء - 58)
3- یا أیّها الّذین آمنوا لاتخونوا اللّه و الرّسول و تخونوا أماناتکم و أنتم تعلمون. (انفال - 27)
4- ...فان أمن بعضکم بعضاً فلیؤدّ الّذی اؤتمن أمانته و لیتّق اللّه ربّه.... (بقره - 283)
5- انّا عرضنا الأمانة علی السّماوات و الأرض و الجبال فأبین أن یحملنها و اشفقن منها و حملها الأنسان انّه کان ظلوماً جهولاً. (احزاب - 72)
ترجمه :
1- و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت میکنند.
2- خداوند به شما فرمان میدهد که امنتها را به صاحبانش بدهید! و هنگامی که میان مردم داوری میکنید، به عدالت داوری کنید! خداوند، اندرزهای خوبی به شما میدهد خداوند شنوا و بیناست.
3- ای کسانی که ایمان آوردهاید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید و (نیز) در امانت خود خیانت روامدارید در حالی که میدانید.
4-... و باید کسی که امین شمرده شده (و بدون گروگان چیزی از دیگری گرفته) امانت (و بِدهی خود را به موقع) بپردازد و از خدائی که پروردگار او است پروا کند....
5- ما امانت (تعهد، تکلیف، و ولایت الهیه) را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم آنها از حمل آن سر برتافتند و از آن هراسیدند، امّا انسان آن را بر دوش کشید او بسیار ظالم و جاهل بود (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد!).