هنگامی که سخن از امانت به میان میآید غالب مردم به امانت در امور مالی توجه میکنند، ولی همانگونه که در تفسیر آیات با صراحت از پیشوایان اسلام نقل شده بود، امانت معنی بسیار وسیع و گستردهای دارد که شامل تمام مواهب الهی و نعمتهای خداداد میشود.
از قرآن مجید و اسلام و ایمان و ولایت گرفته تا کوچکترین مواهب مادی و معنوی همه در مفهوم وسیع امانت درج است.
احادیثی که میگوید امانت موجب غنی و بینیازی، و خیانت موجب فقر است ناظر به امانتهای مالی و مادی است.
ولی آیه و بعضی از روایاتی که اشاره به عرضه شدن امانت به آسمانها و زمین میکند به یقین به معنی امانت مادی و مالی نیست، بلکه فراتر از آن است، و ناظر به امانتهای معنوی میباشد.
در حدیثی از امیرمؤمنان علیه السّلام میخوانیم هنگامی که وقت نماز فرامیرسید حال او دگرگون میشد، و هنگامی که از آن حضرت سؤال میکردند میفرمود: وقت نماز رسیده همان وقت امانتی که خداوند آن را در آسمانها و زمین عرضه داشت، و از حمل آن اِبا کردند و ترسان شدند.(218)
در حدیثی میخوانیم که امام صادق علیه السّلام فرمود: هنگامی که خداوند ارواح پیغمبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم و فاطمه زهرا علیها السّلام و ائمه معصومین علیهم السّلام را آفرید، سخنانی فرمود: از جمله این که: ولایتهم أمانة عند خلقی؛ ولایت آنها امانتی است در نزد خلق من.(219)
از احادیث دیگری استفاده میشود که خلافت رسول اللّه صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم امانت است.(220)
یا این که نماز و زکات و حج امانت است.(221)
و یا همسران نزد شما امانت الهی هستند.(222)
و در نهجالبلاغه در نامه امیرمؤمنان علی علیه السّلام به اشعث بن قیس میخوانیم که فرمود: و انّ عملک لیس لک بطعمة ولکنّه فی عنقک أمانة؛ فرمانداری برای تو وسیله آب و نان نیست، بلکه امانتی است در گردن تو.(223)
و نیز در حدیثی از پیغمبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم که مجالس (خصوصی که اسرار در آن گفته میشود) امانت است.(224)
حتی در بعضی از روایات دارد که غسل جنابت (به عنوان یک تکلیف الهی) امانتی است که خداوند نزد بندگانش گذارده است.(225)
به هر حال امانت و خیانت را نمیتوان در عمل خاص و برنامه معینی محدود ساخت چرا که آثار و پیآمدهای آن نیز تنها در بخش امانت و خیانت مالی محدود نمیشود.