تربیت
Tarbiat.Org

اخلاق در قرآن جلد سوّم - فروع مسائل اخلاقی‏
آیت الله مکارم شیرازی با همکاری جمعی از فضلاء و دانشمندان‏‏‏‏‏

پیامدهای سوء تجسّس‏

جستجوگری در کار دیگران آثار بسیار منفی در زندگی فردی و اجتماعی دارد زیرا از یک سو سبب نفرت مردم از جستجوگر که به حریم زندگی شخصی و اسرار آنها هجوم می‏برد می‏شود، هیچ کس تحمل نمی‏کند که دیگری در زندگی خصوصی او دخالت کند و یا در پی کشف اسرار او باشد، چنین کسی را متجاوز، بی‏شرم و بی‏شخصیّت می‏دانند، و مردم از او سخت متنفرند.
حدیثی که در بالا خواندیم و می‏فرمود: افراد جستجوگر بر اسرار عیوب مردم بدون دوست می‏مانند ممکن است اشاره به این مطلب باشد.
از سویی دیگر غالب مردم دارای نقاط ضعف و عیوبی هستند چناچه مستور بماند می‏توانند با هم زندگی کنند، ولی بر ملاشدن عیوب پنهانی سبب بدبینی و بی‏اعتمادی نسبت به هر کس خواهد شد، و همین امر شیرازه امور اجتماعی را از هم می‏پاشد.
حدیث بالا به این نکته می‏تواند اشاره داشته باشد که تفتیش در حال دیگران سبب بدبینی به همه و از دست دادن تمام دوست‏ها می‏شود.
از سوی سوّم جستجو و تفتیش درباره عقائد و اسرار و عیوب دیگران سبب کینه‏توزی و عداوت در صحنه اجتماع و گاه منجر به درگیری‏های شدید می‏شود.
اگر سلامت جامعه و امنیت و آرامش را طالب باشیم، باید از این امر به شدّت بپرهیزیم.
از سوی چهارم بسیاری از مردم در این‏گونه موارد مقابله به مِثل می‏کنند، یعنی سعی می‏کنند به اسرار زندگی و عیوب پنهانی تفتیش‏کنندگان پی‏ببرند و برملا سازند و شاید حدیثی که می‏گوید: من بحث عن أسرار غیره أظهر اللّه أسراره؛ کسی که از اسرار دیگران جستجو کند، خداوند اسرار او را فاش می‏کند.(471)
و حدیث دیگری که می‏گوید: من کشف حجاب أخیه انکشف عورات بیته؛ کسی که پرده از اسرار دیگران بردارد، اسرار خانه او فاش خواهد شد.(472) ممکن است اشاره به همین معنی، یا اشاره به اثر وضعی و مجازات الهی این عمل در دنیا باشد.
در حدیث دیگری از همان امام بزرگوار آمده است: من تطّلع علی أسرار جاره انتهکت أستاره؛ کسی که تفتیش از اسرار همسایه خود کند، پرده اسرار او پاره می‏شود.(473)

سرچشمه‏های این رذیله اخلاقی یعنی تفتیش در احوال و اسرار دیگران نیز بسیار است، از جمله:
1- سوءظن و بدبینی غالباً انسان را به سوی تجسّس درباره دیگران می‏راند و هرگاه جای خود را به حُسن‏ظن بدهد، به فکر تفتیش پیرامون عیوب دیگران نخواهد افتاد. به همین دلیل - همان‏گونه که در سابق نیز اشاره شد - در آیه 12 سوره حجرات، نهی از تجسّس به دنبال نهی از سوءظن قرار گرفته است.
2- آلودگی به گناهان و عیوب مختلف یکی دیگر از عوامل جستجوگری در حال دیگران است، چرا که افراد آلوده و پُرعیب می‏خواهند همتایانی پیدا کنند و از این طریق به خود آرامش کاذب دهند که اگر ما آلوده‏ایم کیست که آلوده نباشد.
در حدیثی از رسول خدا صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم می‏خوانیم: شرّ النّاس الظّانّون و شرّ الظّانّین المتجسّسون...؛ بدترین مردم سوءظن برندگانند و بدترین سوءظن برندگان، تفتیش‏کنندگانند.(474)
3- حَسد و کینه‏توزی و عداوت و تکبّر و خودبرتربینی هر کدام می‏تواند عاملی برای جستجوگری باشد تا مقصود را از درجه اعتبار بیندازد، و زهر عداوت خود را بریزد، و خودبرتربینی را اشباع کند.
4- ضعف ایمان نیز یکی از عوامل بسیاری از صفات رذیله و از جمله تفتیش در حال دیگران است، زیرا انسان ضعیف‏الایمان احترامی برای ایمان و حیثیت دیگران قائل نیست، و به آسانی به حریم زندگی خصوصی آنها تجاوز می‏کند و از بین بردن آبروی مسلمانان آبرومند برای او مسأله مهمی محسوب نمی‏شود، همان‏گونه که در احادیث گذشته در کلام پیغمبر اکرم صلیّ اللّه علیه و آله و سلّم خواندیم که این‏گونه افراد را به عنوان یا معشر من آمن بلسانه و لم یدخل الایمان فی قلبه؛ ای گروهی که به زبان ایمان آورده‏اید، ولی ایمان در دل شما وارد نشده خطاب می‏فرماید.