در روایات اسلامی تعبیرهای تکان دهندهای درباره زشتی دروغ است که گلچینی از آن را ذیلاً مطالعه میکنید:
1- از بعضی از روایات استفاده میشود که دروغ کلید گناهان است. در حدیثی از امام باقر علیه السّلام میخوانیم: انّ اللّه عزّوجلّ جعل للشّر أقفالاً و جعل مفاتیح تلک الاقفال الشَّراب، و الکذب شَّر من الشّراب؛ خداوند متعال برای شرّ قفلهایی قرار داده است، و کلید آن قفلها شراب است (چرا که مانع اصلی زشتیها عقل است و شراب عقل را از کار میاندازد) و دروغ از شراب هم بدتر است.(273)
2- در تعبیر دیگری از امام حسن عسکری علیه السّلام میخوانیم: جعلت الخبائث کلّها فی بیت و جُعل مفتاحه ألکذب؛ تمامی پلیدیها در اتاقی قرار داده شده و کلید آن اتاق، دروغ است.(274)
دلیل آن این است که انسانهای گنهکار هنگامی که خود را در معرض رسوایی میبینند با دروغ گناهان خود را میپوشانند، و به تعبیر دیگر دروغ به آنها اجازه میدهد که انواع گناهان را مرتکب شوند، بیآنکه از رسوایی بترسند، در حالی که انسان راستگو ناچار است گناهان دیگر را ترک کند چرا که راستگویی به او اجازه انکار گناه را نمیدهد و ترس از رسواییها او را به ترک گناه دعوت میکند.
حدیث معروف مردی که نزد پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم آمد و آلوده انواع گناهان بود و پیامبر صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید، و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند شاهد گویای این مدّعا است.(275)
3- از احادیث دیگری استفاده میشود که دروغ با ایمان سازگار نیست، در حدیثی چنین میخوانیم: سئل رسول اللّه صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم یکون المؤمن جباناً؟ قال: نعم؛ قیل و یکون بخیلاً؟ قال: نعم. قیل یکون کذّاباً قال: لا؛ از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم پرسیدند آیا انسان مؤمن ممکن است (احیاناً) ترسو باشد؟ فرمود: آری. باز پرسیدند آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آری. پرسیدند آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه.(276)
همین مضمون به صورت دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام نقل شده است آنجا که فرمود: لایجد العبد طعم الایمان حتّی یترک الکذب هزله وجدّه؛ انسان هیچگاه طعم ایمان را نمیچشد تا دروغ را ترک بگوید خواه شوخی باشد یا جدی.(277)
چرا دروغ با ایمان سازگار نیست؟ زیرا دروغ یا به خاطر آن است که انسان به منفعتی برسد یا از مشکلی رهایی یابد چنان که ایمان انسان قوی باشد میداند که خیر و شر به دست خدا است او است که میتواند گرهکور مشکلات را بگشاید و او است که میتواند در برابر ناملایمات از انسان دفاع کند، و اگر انسان به این امر که شاخهای از شاخههای توحید افعالی است اعتقاد داشته باشد چنین نیازی دارد که به دروغ متوسل گردد.
4- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم که فرمود: و شرّ القول ألکذب؛ بدترین سخن، دروغ است.(278)
زیرا آثار مرگبار آن از هر سخن بدی بدتر است.
5- باز در حدیث دیگری از علی علیه السّلام دروغ به عنوان بدترین گناهان معرفی شده میفرماید: أعظم الخطایا عنداللّه أللسان الکذوب و شرّ النّدامة ندامة یوم القیامة؛ بدترین گناهان نزد خدا (گناه) زبان دروغگو است، و بدترین پشیمانی روز قیامت است.(279)
6- در حدیث دیگری، دروغ سرچشمه فجور، سبب ورود در دوزخ شمرده شده است، پیامبر گرامی اسلام صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میفرماید: ایّاکم و الکذب فانّ الکذب یهدی الی الفجور و انّ الفجور یهدی الی النّار؛ از دوزخ بپرهیز چرا که دروغ به فجور دعوت میکند، و فجور به آتش دوزخ.(280)
7- دروغ با عقل سازگار نیست، همانگونه که در حدیثی از امام کاظم علیهالسّلام میخوانیم: انّ العاقل لایکذب و ان کان فیه هواه؛ انسان عاقل دروغ نمیگوید هر چند به آن تمایل داشته باشد.(281)
8- دروغ فرشتگان رحمت را از انسان دور میکند، در حدیثی از پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میخوانیم: اذا کذب العبد کذبة تباعد الملک منه مسیرة میل من نتن ماجاءبه؛ هنگامی که یکی از بندگان دروغی بگوید فرشته به خاطر بوی تعفّن که از آن دروغ برمیخیزد به اندازه یک میل از او دور میشود(282) (میل از یک کیلومتر بیشتر و از دو کیلومتر کمتر است).
9- دروغ دریچهای به سوی نفاق است، پیامبر اکرم صلیّ اللّه علیه وآله و سلّم میفرماید: انّ الکذب باب من ابواب النّفاق؛ دروغ دَری از دَرهای نفاق است.(283)
زیرا انسان دروغگو خود را در چهره راستگو قرار میدهد در حالی که باطنش غیر از آن است، این دوگانگی ظاهر و باطن نوعی و نفاق، و دروغ یکی از کارهای شایع منافقان است.
10- دروغگو اعتماد مردم را از دست میدهد، چنان که در یکی از کلمات امیرمؤمنان علی علیه السّلام میخوانیم: من عرف بالکذب قلّت الثّقة به؛ کسی که به دروغگویی شناخته شود، اعتماد مردم به او کم میشود.(284)
و نقطه متقابل این معنی نیز در کلمات آن بزرگوار آمده که فرمود: من تجنّب الکذب صدّقت أقواله؛ کسی که از دروغ بپرهیزد سخنانش پذیرفته میشود.(285)
11- این بحث دامنهدار را با حدیث دیگری که در کلمات قصار امیرمؤمنان علی علیه السّلام آمده است و مردم را از دوستی با دروغگویان برحذر داشته پایان میدهیم. فرمود: و ایّاک و مصادقة الکذّاب فانّه کالسّراب یقرّب علیک البعید و یبعّد علیک القریب؛ از دوستی با دروغگو بپرهیز که مانند سراب است. دور را در نظر تو نزدیک، و نزدیک را دور میسازد. (و تو را گمراه میکند).(286)
از روایات بالا به خوبی استفاده میشود که دروغ سرچشمه انواع گناهان و متزلزلکننده ارکان ایمان و بدترین سخنان و دعوتکننده به انواع معاصی و شاخهای از شاخههای نفاق و پارهکننده رشتههای اعتماد و اتّحاد است، و درباره کمتر گناهی این همه نکوهش و مذمّت دیده میشود.
در اینجا نکات مهمی باقی مانده است که به طور فشرده به آن میپردازیم: