عُنْقاء یا روح القدس و عقل فعّال(161)
در اصطلاحات عرفانی، واژه‌هایی مثل عُنْقا یا سیمرغ یا طایر قدسی، همه اشاره به عقل فعّال دارند که مکانش کوه قاف است که مقام بیخودی است و صدایش خوابیدگان در رختخوابِ ظلمات را بیدار می‌کند و صوتش خبری است برای غافلین از ذکر آیات، هرچند آن‌هایی که صدای او را می‌شنوند اندک‌اند ولی آن صدا همه‌ی بیماری‌ها جز جهل مرکبِ برخاسته از عناد را شفا می‌دهد. در باره‌ی عقل فعال یا سیمرغ به جهت وجود منبسطی که دارد می‌توان گفت:
با مائی و با ما نِه‌ای
جائی از آن تنها نه‌ای
او را طَیران هست به بالا و به پائین بدون حرکت و بدون انتقال و برای انسان‌ها نسبت به او قرب و بُعد هست بدون مسافت و بدون مکان و تغییر و زمان. کسی که زبان آن را بفهمد زبان همه‌ی پرندگان را می‌فهمد و همه‌ی اسرار و حقایق را خواهد شناخت چون دائماً به عنوان فیض خدا در تجلی است پس مغرب ندارد، عالم سراسر از آن پُر است به همین جهت می‌توان در مورد او عنوان عامل تبدیل بالقوه‌های ما به بالفعل و تبدیل نفس ما به عقل را به‌کار ببریم.
هست ما را پادشاهی بی‌خلاف
در پس کوهی که هست آن کوه قاف
نام آن سیمرغ و سلطان طیور
او به ما نزدیک و ما زُو دورِ دور