طوائف مردم در روز قیامت(362)
همچنان که متوجه شدید اهل آخرت به طور اجمال سه قسم بودند:
1- مقربون و سعداء که اصحاب یمین هستند.
2- اشقیاء که اصحاب شمال‌اند.
3- آن‌هایی که بدون حساب‌اند، حال یا برای ورود در جهنم و یا برای ورود در بهشت.
این گروه اخیر خود سه قسمت‌اند:
الف: آن‌هایی که داخل در بهشت می‌شوند و بدون حساب از نعمت‌های آن بهره‌مند می‌گردند، که خود عبارتند از:
1- مقربونی که در معرفت و تجرد کامل‌اند و درجه‌شان از محل حساب و کتاب بالاتر است که بدون حساب داخل در بهشت می‌گردند و خداوند در حق آن‌ها فرمود: «ما عَلَیْكَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْءٍ وَ ما مِنْ حِسابِكَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْءٍ»(363)ای پیامبر نه بر تو است از حساب ایشان چیزی و نه از حساب تو است بر ایشان چیزی است.
2- جماعتی از اصحاب یمین، آن‌هایی که در دنیا اقدام به هیچ معصیتی نکرده‌اند و به جهت صفای ضمائر و سلامت فطرتشان و قوت نفوسشان در اطاعت، اراده‌ی برتری‌جویی و استکبار روی زمین نداشته و قصد فسادی نکرده‌اند. این‌ها نیز بدون حساب وارد بهشت می‌شوند. همچنان که خداوند در باره‌ی این گروه فرمود: «تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ»(364) این است خانه‌ی آخرت، قرار دادیم آن را برای کسانی که نه اراده‌ی برتری‌جویی روی زمین دارند و نه اراده‌ی فساد و نهایت کار از آن متقین است.
3- جماعتی از نفوس پاک، آن‌هایی که دارای صحیفه‌های اعمالی خالی از اثر سیئات و حسنات‌اند و در حق آن‌ها رحمت الهی و فضلی که به بدی عذاب تماس ندارد، جاری است. زیرا که جانب رحمت الهی ارجح از جانب غضب اوست و آن‌ها مانعی برای قبول فیض ندارند و بخشنده هم که جواد کریم است. این‌ها نیز بدون حساب داخل در بهشت می‌شوند. همچنان که خداوند فرمود: «وَ ما أَنَا بِظَلاَّمٍ لِلْعَبیدِ»(365) من ظلم‌کننده به بندگان خود نیستم و نیز فرمود: «سَبَقَتْ رَحْمَتِی غَضَبِی»(366) رحمت من از غضب من سبقت گرفته و پیش‌افتاده و یا فرموده: «وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ»(367) رحمت من همه‌ی اشیاء را در بر گرفته.
ب: آن‌هایی که بدون حساب وارد جهنم می‌شوند و گفته شده این‌ها نیز سه گروه‌اند.
1- گروهی که صحیفه‌ی اعمالشان از عمل صالح خالی است و لا محاله کفّار محض‌اند، که بدون حساب وارد جهنم می‌شوند.
2- افرادی که بعضی از خوبی‌ها از آن‌ها صادر شده ولی در حق این‌ها این سخن خداوند وارد شده که فرمود: «وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فیها وَ باطِلٌ ما كانُوا یَعْمَلُونَ»(368)تباه است آنچه ساختند و آنچه عمل می‌کردند باطل است. و یا فرمود: «وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً»(369) آمدیم به طرف آنچه انجام دادند از هر عملی و آن را گردی پراکنده گرداندیم یعنی عمل آن‌ها به چیزی بدون ارزش تبدیل شد.
3- قومی هستند که در حقیقت باید از اهل حساب باشند از آن جهت که مخلوطی از اعمال صالح و اعمال سیئه دارند، ولی این‌ها دو قسم‌اند: یکی آن‌هایی که در حسابشان با دقتِ بسیار مناقشه می‌شود. زیرا که آن‌ها در دنیا خیلی حسابگر و اهل مناقشه بودند و با مردم با سخت‌گیری و با دقتِ بیش از انتظار برخورد می‌کردند و اهل گذشت و مسامحه نبودند، در آخرت با آن‌ها همین‌طور عمل می‌شود که در دنیا با خلایق عمل می‌کردند. - و به همین جهت بدون عفو با آن‌ها برخورد می‌شود و بدون حساب جهنمی می‌شوند - و قسم دوم از این قوم آن‌هایی هستند که از حسابِ بدِ خود در نگرانی و اضطراب و حیرت بودند، با این افراد در روز حساب مناقشه نمی‌شود و در محل عذاب متوقفشان نمی‌کنند، چگونه آن‌ها را عذاب کنند و در مقام عذاب متوقفشان نمایند که هرگز در دنیا اعمال بد و گناه‌آلود را تأیید نکردند هر چند وضع این‌ها آن‌طور نیست که بی‌حساب وارد آتش شوند.