تذکری کشفی(471)
روشن شد که بهشت از حیث رتبه فوق آسمان هفتم است و از نظر حقیقت و ذات داخل در حجاب آسمان‌ها و زمین است زیرا که آن در عالم ملکوت است که باطن عالم ملک است و روشن شد که نشئه‌ی دنیا به منزله‌ی مطبخی است که طعام اهل جنت در آن پخته و آماده می‌شود و خوردنی‌های آن با حرکات و تحولات عالم آماده می‌گردد و نفوس و ابدان اُخرویه از طریق اعمال بنی آدم ساخته و تغذیه می‌شوند و هرچه اعمال انسان‌ها در اعتدال کامل بوده باشد و از جهت ریاضت دنیایی و اطاعت در جهت اوامر الهی پخته و پرداخته‌تر باشد، خوردنی‌های نفسانی اخروی برای آن حیات برتر و مقوّی‌تر باقی خواهند بود.
محی الدین در فتوحات می‌گوید:
«خورشید و کواکب به منزله‌ی آتش زیر دیگ‌اند تا مواد آن پخته و آماده شوند، هر چند آتش است ولی رحمت است و هرکس هم نشئه‌ی آخرت و موضع جنت و نار را بشناسد و آنچه در میوه‌های بهشت هست که موجب لذت برای اهل جنت می‌شود را بشناسد، می‌فهمد آتش کجاست و بهشت کجاست و میوه‌های بهشت با حرارتِ گودی زمینِ بهشت رسیده و آماده می‌گردند و به وسیله‌ی همین حرارت مأکولات بهشت آماده می‌شوند و مثل حرارت زیر دیگ، حرارت برای بهشت مفید بوده و موجب رسیدن میوه‌ها و خوشبو کردن زمین بهشت است - چون در خبر هست که زمینِ بهشت مِشک است و مشک با حرارت خوشبو می‌شود - و باعث تقویت و نموّ و طراوت آن می‌گردد و همین حرارت، اجسام متعفن را در تعفّن تقویت می‌کند.»
هرچند می‌توان این سخن را بر مبانی برهانی تفسیر کرد ولی همین‌قدر بس که شما کلام او [محی الدین] را حمل کنی بر این موضوع که جهنم همین عالم است که تحت فلک اقصی و دورترین مرتبه از وجود است و همچنان که قبلا گذشت جهنم نشئه‌ای از آخرت است هرچند صورت‌های آن، حقیقت و باطن دنیاست، صاحب فتوحات می‌خواهد بگوید رشد و اصلاح میوه‌های جنت به حرارت این دنیاست، مثل حرارت حبّ خداوند و سرعت به سوی او. سپس استکمال انسان به حسب دو قوه‌ی نظری و عملی است که با حرکات بدنی و فکری کامل می‌شود و چون دانه‌ای که در دل زمین از طریق حرارت جنبه‌ی جمادی آن ضعیف و پوسیده و جنبه‌ی نباتی آن ظهور می‌کند، ترقیات نفس هم با حرارت خاص خود سستی نفس را ضعیف و حرکات بدنی و سیر عقلی را تقویت می‌کند و در واقع میوه‌ها و غذاهای بهشت را در درون نفس با این حرارت آماده می‌نماید.