ما علاوه بر این که باید از برخی امور بترسیم، باید از کسانی هم که آن امور به دست آنها است حساب ببریم. مثلاً، ما علاوه بر این که باید از عذاب آخرت بترسیم، باید از کسی که این عذاب به دست او است نیز حساب ببریم و او را بشناسیم. انسان گاهی از این می‌ترسد که مبادا مبتلا به وبا، سرطان و یا ایدز گردد و گاهی نیز کسی را می‌شناسد که می‌تواند او را به این بیماری‌ها مبتلا کند. از این روی، شناخت کسی که توانایی وارد کردن عذاب و یا دفع آن را دارد، امری لازم و ضروری است. کسانی که اعتقاد به معاد دارند؛ یعنی به زندگی پس از مرگ و نیز عذاب و ثواب آخرت معتقدند، اما نمی‌دانند که اختیار این عذاب‌ها و ثواب‌ها در دست کیست، در واقع خداوند را نمی‌شناسند. از شواهد و قراین موجود چنین به دست می‌آید که در هزاران سال قبل، انسان‌هایی می‌زیسته‌اند که به عالم آخرت معتقد بوده و می‌دانسته‌اند که در آن جا گرسنگی و ناراحتی‌هایی هست. برخی از باستان شناسان در کاوش‌های خود به خوشه‌های گندمی برخورد کرده‌اند که همراه با اجساد انسان‌هایی که گویا از افراد سرشناس زمان خود بوده اند، دفن شده بودند. شاید آنها با این کار خود می‌خواسته‌اند تا هنگام زنده شدن مردگان در عالم پس از مرگ، برای رفع گرسنگی خود از این گندم‌ها تناول کنند تا از گرسنگی تلف نشوند!
بنابراین اسلام فقط منادی وجود جهانی پس از مرگ و این که در آن جا عذاب‌ها و ثواب‌هایی وجود دارد نیست، بلکه علاوه بر آن درصدد است تا به انسان بفهماند که اختیار این عذاب‌ها و ثواب‌ها در دست خدا است و انسان اگر می‌خواهد به آن عذاب‌ها مبتلا نشود، باید از خدا بترسد. البته این ترس اصالتاً ناشی از اعمال خود افراد در این دنیا است؛ یعنی اگر انسان‌ها کار بدی بکنند، مبتلا به عذابی می‌شوند که آن عذاب را خداوند بر آنها نازل خواهد کرد. انسان باید نقطه بیم و امیدش خدا باشد تا هم به مصیبت‌ها و امور نامطلوب و دنیا و آخرت مبتلا نشود و هم امور مطلوب و پسندیده دنیا و آخرت را به دست آورد، و این امر تنها در پرتو اطاعت از خداوند امکان پذیر است.
عامل حرکت انسانی از دیدگاه معرفت اسلامی، خوف از خدا و رجای به خداوند است. دو عامل خوف و رجا موجب می‌شود تا انسان‌ها بر حسب مراتب ایمان و معرفت خود، به عبادت خدا بپردازند؛ عبادت برخی افراد به دلیل ترس از عذاب جهنم است و
﴿ صفحه 98﴾
کسانی که از درجات بالاتر ایمان برخوردارند، از ترس این که مبادا از چشم خدا بیفتند او را عبادت می‌کنند: فَهَبنی... صَبَرتُ عَلی عَذابِکَ فَکَیفَ اَصبِرُ علی فِراقِکَ؛**مفاتیح الجنان، دعای کمیل.*** اگر بر عذابت صبر کنم، چطور می‌توانم بر فراقت صبر کنم؟