وظیفه ما در قبال نعمت‌های خدادادی چیست؟ انسان‌هایی که از فطرت پاک برخوردارند، حتی خدمت بسیار کوچک دیگران را هرگز فراموش نمی‌کنند و همیشه خود را شرمنده آنان می‌دانند. حالْ فطرت انسان چگونه قبول می‌کند که در برابر نعمت‌های بی شمار خداوندی در مقام شکر و حق شناسی برنیاید؟ اگر انسان همواره به نعمت‌هایی که خداوند به او عطا کرده است توجه داشته باشد، هیچ گاه از یاد خدا غافل نمی‌شود. انسان اگر بداند که حتی انجام همین تکالیف آسان نیز برای به کمال رسیدن و سعادت ابدی او است، همواره شکرگزار و مطیع اوامر و دستورات الهی خواهد بود. هر قدر انسان نسبت به این مسایل بیش تر بیندیشد، انگیزه بیش تری برای عمل به دستورات اخلاقی پیدا می‌کند.
﴿ صفحه 236﴾
بیاناتی که حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) در این قسمت از این روایت شریف خطاب به عبداللّه بن جندب می‌فرمایند، ناظر به همین مسایل است. آن حضرت در این فراز از سخنان خود با اشاره به این مطلب می‌فرمایند، کسی که خداوند دین حق را به او شناسانده و او را هدایت کرده و به رشد رسانیده و عقلی به او داده که بتواند به وسیله آن نعمت‌های خدا را بشناسد و او را از علم و حکمت بهره مند ساخته تا بتواند کارهایش را با تدبیر انجام دهد؛ باید شکرگزار خدا باشد و درباره نعمت‌های خدا بیندیشد و کفران نعمت ننماید و همواره روح اطاعت از خدا و ترک گناه و معصیت در او وجود داشته باشد: وَالواجِبُ عَلی مَنْ وَهَبَ اللّهُ لَهُ الْهُدی و اَکْرَمَهُ بِالایمانِ و اَلْهَمَهُ رُشْدَهُ و رَکَّبَ فیهِ عقلا یَتَعَرَّفُ بِهِ نِعَمَهُ و آتاهُ عِلماً و حُکْماً یُدبِّرُ بِهِ اَمْرَ دینِهِ و دُنیاهُ اَنْ یوجِبَ عَلی نَفْسِهِ اَنْ یَشْکُرَ اللّهَ و لا یَکْفُرَهُ و اَنْ یَذْکُرَ اللّهَ و لایَنْساهُ و اَنْ یُطیعَ اللّهَ و لایَعْصیَهُ.
امام صادق(علیه السلام) در این بیان، به سه فضیلت اخلاقی اشاره می‌کنند که برای نیل به کمالات انسانی جنبه کلیدی دارند؛ یعنی با انجام دادن آنها، انسان به فضایل اخلاقی دیگر نیز دست می‌یابد. اول، تقویت روحیه شکرگزاری و حق شناسی است. کسی که نسبت به خدمت کوچک انسان‌های عادی حق شناسی می‌کند، چگونه حاضر است از کنار نعمت‌های بی نهایت الهی بی تفاوت بگذرد؟! دوم این است که انسان همیشه و در همه حال یاد خدا باشد. خُلق سوم نیز این است که انسان نسبت به ولی نعمت خود فرمان بردار و مطیع بوده، مرتکب عصیان و گناه نشود.
حضرت در ادامه به بیان چگونگی متخلّق شدن انسان به این سه خُلق کلیدی می‌پردازند و می‌فرمایند: لِلْقدیمِ الّذی تَفَرَّدَ لَهُ بِحُسْنِ النَّظَرِ و لِلحَدیثِ الّذی اَنْعَمَ علیهِ بعد اِذْ اَنْشَأَهُ مخلوقاً و لِلْجزیلِ الّذی وَعَدَهُ والْفَضْلِ الّذی لَمْ یُکَلِّفْهُ مِنْ طاعَتِهِ فَوقَ طاعَتِهِ و ما یَعْجُزُ عَنِ الْقیامِ بِهِ و ضَمِنَ لَهُ الْعَونَ علی تَیْسیرِ ما حَمَلَهُ مِنْ ذلکَ و نَدَبَهُ اِلَی الاستعانَةِ علی قلیلِ ما کَلَّفَهُ و هُوَ مُعْرِضٌ عمّا اَمَرَهُ و عاجِزٌ عَنْه قَدْ لَبِسَ ثوبَ الاسْتِهانَةِ فیما بَیْنَهُ و بِیْنَ رَبِّهِ مُتَقَلِّداً لِهَواهُ ماضیاً فی شَهَواتِهِ مُؤْثِراً لِدُنیاهُ علی آخرتِهِ و هُوَ فی ذلکَ یَتَمَنّی جِنانَ الفِردَوسِ... مضمون سخنان حضرت امام صادق(علیه السلام) در این قسمت از حدیث شریف این است که انسان باید درباره نعمت‌هایی که خداوند به او عطا کرده است بیندیشد. نعمت‌های خداوند سه دسته اند: یک دسته، نعمت‌هایی است که مربوط به پیش از تولد انسان
﴿ صفحه 237﴾
می‌شود. دسته دوم، نعمت‌هایی است که خداوند در این دنیا به بندگان خود مرحمت می‌کند و دسته سوم، نعمت‌هایی است که خداوند وعده آنها را در روز قیامت داده است. شرط رسیدن به نعمت‌های اخروی، اطاعت از دستورات الهی است. البته این تکالیف، فوق طاقت و توان انسان نیست و تکالیفی که دین اسلام بر عهده مسلمانان گذاشته، دستورات و اعمال ساده‌ای است که همه می‌توانند آنها را انجام دهند. علاوه بر این که در صورت پیش آمدن عسر و حرج، همان تکلیف آسان نیز از گردن انسان ساقط می‌شود: وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَج.**حج (22)، 78.***
خداوند حتی در انجام دادن همین تکالیف آسان نیز انسان را تنها نگذاشته و ضمانت فرموده که در صورت کمک خواستن انسان، او را یاری رساند: و نَدَبَهُ اِلَی الاستعانَةِ علی قلیلِ ما کَلَّفَهُ اما انسان با این که غرق در نعمت‌های الهی است ناسپاسی می‌کند: إِن الاِْنْسانَ لَظَلُومٌ کَفّارٌ.**ابراهیم (14)، 34.*** انسان از امر و نهی‌های الهی غافل است و آنچه را که مربوط به ارتباط او با خدا است سبک می‌شمارد و آن قدر تابع هوا و هوس و نفس خود است که از نعمت‌های خداوند و تکالیفی که بر عهده او گذاشته شده غافل است. او می‌خواهد به کمالات عالیه و مقام قرب الهی برسد، اما حاضر نیست به شرایط آن تن دهد و در پی آن است که نعمت‌های اخروی را آسان و رایگان به دست بیاورد!
﴿ صفحه 239﴾