اگر ما به دستورات بیان شده در روایات عمل کنیم، می‌توانیم نیاز بدنمان را به خواب با ساعات کم تری تأمین کنیم؛ از جمله این که اگر ما قسمت عمده خواب خود را قبل از نیمه شب قرار دهیم، بسیار مفیدتر خواهد بود تا این که آن را به بعد از نیمه شب موکول کنیم. متأسفانه امروزه شرایط زندگی به گونه‌ای شده است که خواب بیش تر خانواده‌ها از نیمه شب به بعد است. در زمان پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام) و برخی زمان‌های دیگر که مردم به دستورات اسلام و ائمه(علیهم السلام) عمل می‌کردند، برنامه هر شب آنها به این صورت بود که اول مغرب نمازشان را به جماعت می‌خواندند، سپس به منزل رفته و شام می‌خوردند، مجدداً به مسجد برگشته و نماز عشا را می‌خواندند و آن گاه به منزل رفته و می‌خوابیدند. البته، امکانات و شرایط زندگی هم به گونه‌ای بود که به این برنامه کمک می‌کرد؛ مثلاً نبودن برق و تاریکی شب یکی از دلایل زودتر خوابیدن مردم بود.
خواب سرشب علاوه بر این که نیاز عمده بدن را تأمین می‌کند، موجب می‌شود تا انسان بتواند سحر با نشاط از خواب برخیزد و به عبادت بپردازد. طبیعی است کسی که تا نیمه‌های شب به تماشای تلویزیون می‌پردازد، نمی‌تواند چنین برنامه‌ای داشته باشد؛ زیرا خستگی و کسلی او حتی مانع از ادای به موقع فریضه صبح می‌گردد.
در گذشته، مسلمانان کمبود خواب خود در شب را با خواب قیلوله در روز جبران می‌کردند. این خواب که قبل از ظهر و حدود نیم ساعت به طول می‌انجامید، از سویی، موجب برطرف شدن خستگی کار روزانه می‌شد و از سوی دیگر، آمادگی لازم را در مسلمانان فراهم می‌کرد تا با نشاط بیش تری نمازظهر خود را به جا آورند. این شیوه
﴿ صفحه 116﴾
زندگی، به مسلمانان کمک می‌کرد تا از خوابیدن کم اما به موقع خود، بیش ترین بهره و نشاط لازم را ببرند.
اگر چه امروزه شرایط زندگی نسبت به گذشته تغییر کرده است، اما با برنامه ریزی درست و سعی و تلاش می‌توانیم از اوقات زندگی خود حداکثر استفاده را ببریم، مثلاً نباید وقت خود را صرف تماشای فیلم‌های بی فایده و یا برنامه‌های سرگرم کننده‌ای کنیم که نه به درد دنیای ما می‌خورد و نه آخرتمان و چه بسا ضرر هم دارند. افرادی که احتیاج به مطالعه دارند، خصوصاً طلبه‌ها که عادت دارند اول شب مطالعه کنند، بهتر است قسمت عمده مطالعه خود را به آخر شب موکول نمایند. این کار باعث می‌شود تا اولا، به دلیل بازتر بودن و آمادگی بیش تر ذهن، استفاده بیش تری از مطالعه عاید گردد و ثانیاً، فرصتی فراهم شود تا انسان به نافله شب و قرائت قرآن نیز بپردازد.
نکته دیگر این که صِرف کم خوابیدن در شب به تنهایی موضوعیت ندارد، بلکه نحوه سپری کردن آن مهم است. هدف از بیدار ماندن، گپ زدن و انجام کارهای لغو و بی فایده و یا خدای ناکرده کشیده شدن به سمت امور مشتبه نیست، بلکه برای پرداختن به عبادت فردی و خودسازی است: وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَوِیلاً؛**انسان (76)، 26.*** و شب را [در نماز] به سجده خدا پرداز و شب دراز را به تسبیح و ستایش او صبح گردان. وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً؛**اسراء (17)، 79.*** و بخشی از شب بیدار و متهجد باش و نماز شب که بهره افزونی برای تو است به جای آور، باشد که خدایت به مقام محمود (شفاعت) مبعوث گرداند.
از روایات و احادیث چنین برمی‌آید که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در طول شب چندین مرتبه می‌خوابیدند و بیدار می‌شدند. مستحب است که مؤمنان بعد از بیدار شدن در نیمه شب، ابتدا چهار رکعت نافله بخوانند و بعد استراحت کنند. مجدداً بیدار شوند و چهار رکعت دیگر بخوانند و باز استراحت کنند... . البته این برنامه برای کسانی است که بتوانند به خوبی از آن استفاده کنند به گونه‌ای که به کار و وظایف واجبشان لطمه‌ای وارد نیاید. کسانی که می‌خواهند از دقایق عمرشان حداکثر استفاده را ببرند، باید برای کیفیت و
﴿ صفحه 117﴾
تقسیم مطلوب آن نیز برنامه ریزی کنند. اما کسانی که دلشان می‌خواهد وقتشان را طوری بگذرانند که حتی نفهمند عمرشان چگونه گذشته است، احتیاجی به برنامه ریزی ندارند؛ چرا که شیطان زمینه را به گونه‌ای فراهم می‌کند که همواره سرگرمی‌هایی از قبیل جدول پر کردن، فیلم تماشا کردن، سخن لغو گفتن و... برای آنها مهیا باشد.
بر خلاف شب، که مخصوص خودسازی و انجام عبادات فردی است، روز برای عبادات جمعی و فعالیت‌های اجتماعی از قبیل تحصیل، تدریس، جهاد، کمک به مستمندان و...است. انجام بعضی از مشاغلی که جامعه به آنها نیاز دارد، علاوه بر این که واجب کفایی است، اگر به قصد قربت باشد، بزرگ ترین عبادت است. بنابراین می‌توان گفت که کارهای اجتماعی بیش تر در روز و کارهای فردی و اموری که پنهانی بودن آنها مطلوب است، بیش تر در شب انجام می‌شود. یکی از برنامه‌های شبانه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) ، حضرت علی(علیه السلام) و سایر ائمه(علیهم السلام) رسیدگی به فقرا بود به گونه‌ای که شناخته نشوند. حال اگر ما از انجام این امور در شب عاجزیم، حداقل می‌توانیم انفاق سرّی را جزو برنامه‌های روزمان قرار دهیم.