(1) در چه صورت، تقلید از یک مرجع تحقق مییابد(2585)؟
همه مراجع (به جز صافی): معیار تحقق تقلید، عمل به فتوای مجتهد است(2586).
صافی: معیار تحقق یافتن تقلید، یاد گرفتن فتوای مجتهد به قصد عمل است(2587).
(2) اگر نتوانیم مجتهد اعلم را بشناسیم، وظیفه چیست؟
امام، خامنهای، مکارم و نوری: باید به اهل خبره مراجعه کنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، احتیاط واجب است که از کسی تقلید کنید که احتمال اعلمیت را در او مییابید.
بهجت، فاضل، صافی و وحید: باید به اهل خبره مراجعه کنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، واجب است از کسی تقلید کنید که احتمال اعلمیت را در او مییابید(2588).
تبریزی و سیستانی: باید به اهل خبره مراجعه کنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، نظر آن عده که تخصصشان بیشتر است، مقدم دارید. در غیر این صورت باید از کسی تقلید کنید که احتمال اعلمیت را در او مییابید(2589).
تبصره. تعبیر آیت الله مکارم در مورد احتمال اعلمیت گمان به اعلم بودن است.
(3) آیا تبعیض در تقلید جایز است؟ یعنی در برخی مسائل به فتوای مجتهدی و در برخی دیگر به فتوای مجتهد دیگری عمل کنیم؟
همه مراجع (به جز وحید): تبعیض در تقلید در صورت تساوی دو یا چند مجتهد جایز است؛ به عنوان مثال میتوان در مسائل نماز و روزه، از مجتهدی و در خمس از مجتهد دیگر و در ازدواج از شخص سومی تقلید کرد. اما در مسائلی که به هم مربوط است - چنانچه اخذ به فتوای آنان باعث بطلان عمل و یا مخالفت قطعی شود - تبعیض جایز نیست؛ مانند اینکه در احکام نجاست بدن و لباس، به فتوای مجتهدی و در احکام لباس نمازگزار به فتوای دیگری عمل کند(2590).
وحید: تبعیض در تقلید جایز نیست و در صورت تساوی دو یا چند مجتهد، باید به فتوای کسی عمل کند که نظرش مطابق با احتیاط است. در غیر این صورت بین آن دو جمع کند (مثل اینکه یکی به شکسته شدن نماز و دیگری به تمام فتوا داده است که بین آن دو جمع میکند). اگر احتیاط ممکن نبود و یا مشقت داشت، میتواند از یکی از آنان تقلید کند(2591).
تبصره 1: حکم بالا در تبعیض ابتدایی است؛ یعنی، جایگاه این اختیاری که برای مقلد منظور شده، به پیش از عمل باز میگردد و اگر بخواهد بعد از عمل، به فتوای مجتهد دیگر رفتار نماید، در این صورت حکم رجوع و عدول را پیدا میکند.
تبصره 2: طبق فتوای آیت الله بهجت و آیت الله سیستانی، در صورتی تبعیض در تقلید جایز است که مجتهدان در تقوا و ورع نیز مساوی باشند.
(4) آیا عدول از مرجع تقلید زنده به مرجع مساوی با او، جایز است؟ به طور مثال آیا در نماز و روزه دانشجوی مسافر، میتوان به مرجع دیگری که مساوی با مجتهد اول است، رجوع کرد؟
امام و فاضل: آری، رجوعغ به مساوی جایز است.(2592)
تبریزی: در خصوص مسائلی که یاد گرفته، رجوع به دیگری جایز نیست.(2593)
صافی: در خصوص مسائلی که یاد گرفته، بنابراین احتیاط واجب رجوع به مساوی جایز نیست.(2594)
بهجت و سیستانی: اگر در علم و ورع مساوی باشند، رجوع به مساوی در مسائل غیر مرتبط به هم جایز است؛ برای مثال نمیتواند در مسائل احکام روزه مسافر باقی بماند و در احکام نماز رجوع کند.(2595)
وحید: باید به فتوایی عمل کند که مطابق احتیاط است و اگر احتیاط ممکن نبود و یا مشقت داشت، میتواند به فتوای دیگری عمل کند.(2596)
(5) اگر مرجع تقلیدمان در مسألهای احتیاط واجب نمود و ما هم به آن عمل کردیم، آیا میتوانیم بعد از عمل، به مجتهد دیگری - که اعلم بعد از او است - رجوع کنیم؟
همه مراجع: آری، میتوانید رجوع کنید.(2597)
تبصره، اگر بدون توجه به مسأله، برخلاف احتیاط وجوبی مرجع تقلید خویش عمل کرده است و مطابق فتوای مرجع دیگر با رعایت (الا علم فالاعلم) باشد، صحیح است.
(6) مقلد یکی از مراجع بودم و پس از وفات او، بدون رجوع به مجتهد زنده، به تقلید از او باقی ماندم؛ اکنون چه وظیفهای دارم؟
همه مراجع: نخست باید به مجتهد زنده اعلم مراجعه کنید؛ سپس نظر او در مسأله بقای بر تقلید از میت، عمل نمایید.(2598)
(7) جاهل قاصر و مقصد چیست؟
جاهل قاصر کسی است که در تحصیل علم کوتاهی نکرده است؛ یعنی، در شرایطی بوده است که امکان دسترسی به حکم خدا برای او وجود نداشته و یا خود را جاهل نمیداند و احتمال بطلان اعمالش را نمیدهد. جاهل مقصر کسی است که در تحصیل کوتاهی کرده است؛ یعنی، امکان آموختن و یاد گرفتن احکام الهی را داشته؛ ولی آنها را یاد نگرفته است. جاهل قاصر در برخی موارد، مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمیگیرد؛ ولی جاهل مقصر سزاوار آن است.(2599)
(8) هنگام وضو چند مرتبه دست میکشیم تا اطمینان پیدا کنیم که آب رسیده است؛ آیا این عمل اشکال دارد؟
همه مراجع: چنانچه به حد وسواس نرسد، اشکال ندارد.(2600)
(9) آیا شستن سه بار صورت و دست، وضو را باطل میکند؟
همه مراجع: شستن سه مرتبه صورت و دست راست، به قصد وضو حرام است؛ ولی وضو را باطل نمیکند و اگر دست چپ را سه مرتبه بشوید، مسح او اشکال پیدا کرده وضو را باطل میسازد.(2601)
(10) کسی که موهای جلوی سرش بلند است و آن را بالای سرجمع میکند؛ چگونه در هنگام وضو مسح نماید؟
همه مراجع: یا باید بیخ موها را مسح کند و یا فرق سر را باز کرده پوست سر را مسح نماید.(2602)
(11) آیا رنگ مو و حنا و رنگ پوست میوهها، مانع وضو است؟
همه مراجع: رنگ بدون جرم، مانع نیست.(2603)
(12) اگر بعد از وضو، در اعضا مانعی ببینیم، چه کنیم؟
همه مراجع (به جز سیستانی، مکارم و وحید): اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولی اگر در وقت وضو، به مانع توجه نداشتهاید، بنابر احتیاط واجب، دوباره وضو بگیرید.(2604)
مکارم و وحید: اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولی اگر در هنگام وضو به آن توجه نداشتهاید، باید دوباره وضو بگیرید.(2605)
سیستانی: اگر ندانید موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضویتان صحیح است؛ ولی اگر در وقت وضو، به مانع توجه نداشتهاید؛ بنابر احتیاط مستجب، دوباره وضو بگیرند.(2606)
(13) اگر چرکی زیر ناخن باشد که مانع رسیدن آب میشود، آیا وضو صحیح است؟
همه مراجع: اگر چرک ظاهر نباشد، وضو صحیح است.(2607)
(14) آیا مالیدن کرم به دست و صورت مانع وضو میشود؟
همه مراجع: اگر به حدی باشد که مانع رسیدن آب به پوست نباشد، اشکال ندارد.(2608)
(15) آیا نگاه به نامحرم در حال وضو، باعث بطلان وضو میشود؟
همه مراجع: نگاه عمدی به نامحرم حرام است؛ ولی باعث بطلان وضو نمیشود.(2609)
(16) تکلیف کسی که بعد از نماز شک میکند که در هنگام نماز وضو داشته یا نه چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزی، صافی و وحید): نمازی که خوانده، صحیح است؛ ولی باید برای نمازهای بعدی، وضو بگیرد.(2610)
تبریزی، صافی و وحید: چنانچه احتمال میدهد، پیش از نماز به گرفتن وضو توجه داشته، نمازی که خوانده صحیح است؛ ولی باید برای نمازهای بعدی، وضو بگیرد(2611).
(17) اگر بعد از وضو یقین کنیم یکی از اعمال وضو را انجام ندادهایم. وظیفه چیست؟
همه مراجع: اگر موالات وضو از بین نرفته است، محل فراموش شده و بعد از آن را باید بشوید یا مسح کند و اگر موالات از بین رفته، باید از نو وضو بگیرد.(2612)
(18) اگر هنگام وضو، به طور سهوی دست از پایین به بالا کشیده شود، آیا وضو صحیح است؟
همه مراجع: اگر عرفاً از بالا به پایین شسته شود، وضو صحیح است؛ هر چند به طور سهوی دست به طرف بالا کشیده شود.(2613)
(19) آیا لازم است مسح پا بر روی شست پا انجام گیرد؟
همه مراجع لازم نیست مسح حتماً به روی شست پا انجام شود و مسح یکی از انگشتان دیگر نیز کافی است.(2614)
(20) خواب در چه حدی وضو را باطل میکند؟
همه مراجع: اینکه چشم نبیند و گوش نشنود و اگر یکی از این دو مشخصه نباشد، وضو باطل نمیشود.(2615)
(21) اگر هنگام مسح کشیدن راه برویم، وضو باطل میشود؟
همه مراجع: راه یافتن در حال مسح اشکال ندارد.(2616)
(22) اگر در حین وضو چیزی بخوریم، وضویمان درست است؟
همه مراجع: خوردن چیزی در حال وضو اشکال ندارد؛ ولی بهتر است از کارهایی که حضور قلب را هنگام وضو را از بین میبرد، پرهیز شود.(2617)
(23) وضو گرفتن زن در جایی که مرد نامحرم او را میبیند، چگونه است؟
همه مراجع: گناه کرده؛ ولی وضویش صحیح است.(2618)
(24) لمس کردن کلمه بسمه تعالی و یا ا... - که به جای کلمه الله مینویسند - بدون وضو چه حکمی دارد؟
امام: مس اسمای باری تعالی یا جزئی از آنها - به هر زبان و کیفیتی که نوشته شده باشد - بدون وضو جایز نیست.(2619)
تبریزی، خامنهای، سیستانی، فاضل مکارم و نوری: اشکال ندارد (هر چند بهتر است که مس نکنند).(2620)
بهجت، صافی، بنابر احتیاط واجب، بدون وضو مس نکنند.(2621)
وحید: مس ا... اشکال ندارد؛ ولی مس بسمه تعالی بنابر احتیاط واجب جایز نیست.(2622)
(25) آیا مس کردن نقش آرم جمهوری اسلامی ایران - که روی نامهها و بلیتهای اتوبوس و... وجود دارد - حرام است؟
امام، تبریزی سیستانی، صافی، وحید و نوری: بنا بر احتیاط واجب بدون طهارت مس نکنند.(2623)
خامنهای: چنانچه در نظر عرف اسم جلاله محسوب و خوانده شود، مس آن بدون طهارت حرام است.(2624)
فاضل و مکارم: اشکال ندارد؛ ولی بهتر است آن را مس نکنند.(2625)
بهجت: مس آن، بدون طهارت جایز نیست.(2626)
(26) استفاده از گردن بند منقش به نام خدا چه حکمی دارد؟
امام، بهجت، خامنهای، صافی و نوری: استفاده از آن مانع ندارد؛ ولی بدون طهارت، آن را مس نکنند.(2627)
تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: استفاده از آن مانع ندارد؛ ولی بنا بر احتیاط واجب، مس اسم الله بدون وضو جایز نیست.(2628)
فاضل: استفاده از آن مانع ندارد؛ ولی بهتر است بدون طهارت، آن را مس نکنند.(2629)
تبصره: استفاده از گردن بند یاد شده، غیر از تماس بدن با آن است. آنچه ممنوع است، تنها تماس؛ نه استفاده از آن. بنابراین اگر کسی آن را روی لباس خود بیندازد و یا روکش برای آن بگذارد و بدون طهارت هم باشد، اشکال ندارد.
(27) آویختن گردن بندی که روی آن آیه قرآن نوشته شده است، در ایام عادت چه حکمی دارد؟
همه مراجع: استفاده از گردن بند مانع ندارد؛ باید نوشته آیه قرآن با بدن تماس پیدا نکند.(2630)
(28) آیا در غل شستن موهای بلند بدن واجب است؟
امام، مکارم و نوری: بنا بر احتیاط واجب شستن موهای بلند هم واجب است.(2631)
همه مراجع (به جز امام، مکارم و نوری): خیر شستن موهای بلند واجب نیست.(2632)
تبصره. اگر رساندن آب به پوست، بدون شستن آنها ممکن نباشد؛ باید موهای بلند را بشوید که آب به بدن برسد.
(29) اگر پس از غسل بفهمد جایی از بدن را نشسته، تکلیف چیست؟
امام، بهجت، صافی، فاضل و نوری: اگر از طرف چپ بدن باشد، شستن همان مقدار کافی است و اگر از سمت راست باشد، باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف چپ را بشوید و اگر از سر و گردن باشد، باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره سمت راست و سپس سمت چپ بدن را بشوید.(2633)
تبریزی: اگر از طرف چپ بدن باشد، شستن همان مقدار کافی است و اگر از سمت راست باشد، احتیاط مستحب آن است که بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف چپ را بشوید و اگر سر و گردن باشد، باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف راست و چپ بدن را بشوید.(2634)
خامنهای، مکارم و وحید: اگر از طرف چپ بدن باشد، شستن همان مقدار کافی است و اگر از سمت راست باشد، احتیاط (واجب) آن است که باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره طرف چپ را بشوید و اگر از سر و گردن باشد، باید بعد از شستن آن، دوباره طرف راست و چپ را بشوید.(2635)
(30) راههای تشخیص جنابت چیست؟
همه مراجع به دو چیز انسان جنب میشود:
1. آمیزش جنسی به مقدار دخول نسبت به مرد و زن (اگر چه منی بیرون نیاید).
2. بیرون آمدن منی، چه در خواب باشد یا بیداری، کم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بیشهوت، با اختیار باشد یا بیاختیار.(2636)
(31) با چه غسلهایی میتوان نماز خواند؟
امام، بهجت، خامنهای و صافی: تنها با غسل جنابت میتوان نماز خواند؛ ولی با غسلهای دیگر باید وضو هم گرفت.(2637)
مکارم: با همه غسلهای واجب و مستحب، میتوان نماز خواند و گرفتن وضو واجب نیست. امام احتیاط مستحب آن است که در غیر غسل جنابت، وضو هم بگیرد.(2638)
فاضل: با همه غسلهای واجب - غیر از غسل استحاضه متوسطه - میتوان نماز خواند؛ اگر چه احتیاط مستحب آن است که (در غیر غسل جنابت) وضو هم بگیرد.(2639)
تبریزی، سیستانی، نوری و وحید: با همه غسلهای واجب و مستحب - غیر از غسل استحاضه متوسطه - میتوان نماز خواند؛ اگرچه احتیاط مستحب آن است که (در غیر غسل جنابت) وضو هم بگیرد.(2640)
(32) اگر خانمی در بین نماز متوجه شود که موهای او از چادر بیرون آمده، تکلیفش چیست؟ اگر بعد از نماز بفهمد، آیا درست است؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبریزی و وحید): اگر در بین بفهمد، باید آن را بلافاصله بپوشاند و نمازش صحیح است؛ به شرط آنکه پوشاندن زیاد طول نکشد. اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.(2641)
تبریزی: اگر در بین نماز بفهمد، نمازش باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.(2642)
تبریزی: اگر در بین نماز بفهمد، نمازش باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.(2643)
بهجت و وحید: اگر در بعد نماز بفهمد، باید آن را بلافاصله بپوشاند و بنابر احتیاط واجب نماز را تمام کند و دوباره بخواند. و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.(2644)
(33) بعد از نماز فهمیدم که لباس یا بدنم نجس بوده است؛ نمازم چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر بعد از نماز متوجه نجس بودن بدن یا لباس شدهاید، نماز صحیح است.(2645)
(34) اگر شخصی نجاست لباس یا بدن را فراموش کرده و نماز خوانده باشد، قضا دارد یا خیر؟
همه مراجع (به جز سیستانی): باید نماز را دوباره بخواند و اگر وقت آن گذشته است، قضا کند.(2646)
سیستانی: اگر فراموشی او از روی بیاعتنایی باشد، بنا بر احتیاط واجب دوباره بخواند و اگر وقت گذاشته است، قضا کند. در غیر این صورت، لازم نیست نماز را دوباره بخواند.(2647)
(35) اگر در نماز جمعه از روزنامهای که اسم خدا در آن نوشته شده، به عنوان زیر انداز استفاده کنیم، چطور است؟
همه مراجع، نباید بر روی چیزی که ایستادن و نشستن بر آن حرام است (مثل روزنامه یا فرشی که اسم خدا بر آن نوشته شده)، نماز خواند.(2648)
(36) آیا در رکوع نماز باید دستها روی زانو باشد؛ یا اگر بالاتر از زانو هم گذاشته شود، اشکال ندارد؟
امام، بهجت، تبریزی، فاضل، صافی و نوری: در رکوع واجب است، به مقداری خم شود که بتواند کف دستها را بر زانو بگذارد؛ ولی گذاشتن دستها بر زانوها واجب نیست.(2649)
مکارم: در رکوع واجب است به اندازهای خم شود که بتواند کف دستها را بر زانو بگذارد و گذاشتن کف دستها بر زانو، بنا بر احتیاط، واجب است.(2650)
سیستانی و وحید: در رکوع واجب است به مقداری خم شود که بتواند سر انگشتها را بر زانو بگذارد؛ ولی گذاشتن دستها بر زانوها واجب نیست.(2651)
(37) اگر دوبار سر به مهر بخورد، وظیفه چیست؟
همه مراجع (به جز وحید): اگر مرتبه دوم بیاختیار باشد، روی هم یک سجده محسوب میشود.(2652)
وحید: اگر نتواند سر را نگه دارد و بیاختیار دوباره به جای سجده برسد، بنا بر احتیاط واجب روی هم یک سجده محسوب نمیشود (اگر چه یک سجده آورده شده است). پس اگر ذکر گفته باشد، بنابر احتیاط واجب به قصد آنچه به او امر دارد - اعم از واجب و مستحب - ذکر بگوید.(2653)
(38) اگر هنگام گذاشتن پیشانی روی مهر، قسمتی از موی سر یا چادر بین پیشانی و مهر حایل شود، وظیفه چیست؟
همه مراجع: باید به طوری که پیشانی از روی مهر بلند نشود، مو یا چادر را کنار بزند و بعد از استقرار پیشانی روی مهر، ذکر سجده را بگوید. البته اگر پیشانی به مقداری که در سجده لازم است، روی مهر باشد، کنار زدن چاد یا مو از پیشانی لازم نیست.(2654)
(39) سجده بر مهر چرک دار چگونه است؟
همه مراجع: باید بین پیشانی و چیزی که سجده بر آن صحیح است، چیزی حایل نشود. پس اگر مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد، سجده باطل است. اما اگر رنگ مهر تغییر کرده است، اشکال ندارد.(2655)
(40) آیا محل ایستادن خانمها در نماز، باید عقبتر از مردها باشد؟
امام، بهجت، صافی و نوری: خیر، اگر جلوتر از مرد هم بایستد اشکال ندارد؛ ولی بهتر است زن عقبتر از مرد بایستد.(2656)
تبریزی و خامنهای: باید حداقل بین زن و مرد یک وجب فاصله باشد و با رعایت فاصله، اگر زن هم جلوتر بایستد، نمازش صحیح است.(2657)
فاضل و مکارم: زن باید عقبتر از مرد بایستد؛ وگرنه نماز او باطل است و فرقی بین محرم و نامحرم نیست.(2658)
سیستانی: بنا بر احتیاط لازم، زن باید عقبتر از مرد بایستد و فرقی بین محرم و نامحرم نیست.(2659)
وحید: باید بین مرد و زن در حال نماز، حداقل یک وجب فاصله باشد؛ ولی اگر زن برابر مرد یا جلوتر - در کمتر از فاصلهای که ذکر شد - بایستد و هر دو با هم وارد نماز شوند، باید نماز را دوباره بخوانند.(2660)
(41) اگر در حال خواندن حمد و سوره، به انسان تنه بزنند و او بی اختیار قدری حرکت کند، نمازش چه حکمی دارد؟
همه مراجع: اگر از حال نمازگزار خارج نشود، نمازش باطل نیست و ذکری را که در حال حرکت گفته است - بنا بر احتیاط واجب - دوباره در حال آرامش بدن تکرار کند.(2661)
تبصره. تکرار ذکر به نظر آیت الله سیستانی، تبریزی و وحید، بنابر احتیاط مستحب است.
(42) نماز خواندن در هواپیما و قطار در حال حرکت چگونه است؟
همه مراجع: مکان نماز گزار باید بیحرکت باشد. بلی، اگر به واسطه تنگی وقت یا ضرورت دیگری، ناچار باشد که در هواپیما یا ترن در حال حرکت نماز بخواند، باید استقرار و قبله را در حد ممکن رعایت کند و در حال چرخش به طرف قبله، چیزی نخواند.(2662)
(43) اگر در حین نماز غذای بین دندانها را فرو برد، اشکالی به نماز میرسد؟
همه مراجع (به جز امام، فاضل و نوری): فرو بردن ذرات غذای مانده در لای دندانها، موجب بطلان نماز نمیشود. همچنین اگر قند یا شکر و مانند اینها در دهان مانده باشد و در حال نماز کم کم آب شود و فرو رود، نمازش اشکال پیدا نمیکند.(2663)
امام و فاضل: فرو بردن ذرات غذای مانده در لای دندانها، موجب بطلان نماز نمیشود؛ ولی اگر قند یا شکر و مانند اینها در دهان مانده باشد و در حال نماز کم کم آب شود و فرو رود، نمازش اشکال پیدا میکند.(2664)
نوری: احتیاط واجب آن است که در بین نماز، غذای مانده در لای دندانها را فرو ندهد؛ ولی اگر قند و شکر و مانند اینها در دهان مانده باشد و در حال نماز کم کم آب شود و فرو رود، اشکال ندارد.(2665)
(44) آیا میتوانم برای نماز و روزههایی که از من قضا شده، کسی را اجیر بگیرم و یا دوستانم به من کمک کنند؟
همه مراجع: شخص مکلف تا زمانی که زنده است، نمیتواند دیگری را برای انجام دادن نماز و روزههای قضا، اجیر کند و یا به کمک بگیرد؛ بلکه واجب است به هر صورت که میتواند، خود آنها را به جا آورد.(2666)
(45) آیا محل تحصیل، در حکم وطن محسوب میشود؟
همه (به جز سیستانی، مکارم و وحید): خیر، در حکم وطن محسوب نمیشود.(2667)
سیستانی: اگر برای مدت دو سال یا بیشتر، دو روز در هفته کاملاً میماند؛ آنجا در حکم وطن است.(2668)
مکارم: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، سه روز در هفته کاملاً میماند؛ آنجا در حکم وطن است.(2669)
وحید: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، چهار روز در هفته در سفر باشد؛ آنجا در حکم وطن است.(2670)
(46) آیا فرو بردن خلط، روزه را باطل میکند؟
همه مراجع (به جز بهجت و سیستانی): فرو بردن خلط - چنانچه به فضای دهان نیامده باشد - اشکال ندارد؛ ولی اگر به فضای دهان برسد، احتیاط واجب آن است که فرو نبرد.(2671)
بهجت: فرو بردن خلط اگر در حال غیر روزه امر عادی باشد و به فضای دهان نیز نیامده باشد، اشکال ندارد؛ ولی اگر به فضای دهان برسد، احتیاط واجب آن است که فرو نبرد.(2672)
سیستانی: فرو بردن خلط - چنانچه به فضای دهان نیامده باشد - اشکال ندارد؛ ولی اگر به فضای دهان برسد، احتیاط مستحب آن است که فرو نبرد.(2673)
تبصره. مرز فضای دهان و حلق، مخرج حرف (خ) میباشد.
(47) آیا استفاده از عطر، شامپو، کرم و رژ لب در ماه مبارک رمضان مجاز است؟
همه مراجع: هیچ یک از موارد ذکر شده روزه را باطل نمیکند؛ مگر آنکه رژ لب، وارد دهان شده و فرو داده شود.(2674)
(48) اگر روزه دار به نامحرم نگاه کند، آیا روزهاش باطل میشود؟
همه مراجع: خیر، روزهاش صحیح است.(2675)
تبصره. با این عمل از ثواب و ارزش روزه کاسته میشود؛ از این رو واجب است چشم و گوش و زبان و قلب و همه اعضا از ارتکاب خلاف و گناه حفظ شوند.
(49) کسی که در سحر تا پایان اذان غذا بخورد، روزهاش چه حکمی دارد؟
همه مراجع: ملاک امساک برای روزه، طلوع فجر صادق است. بنابراین اگر با شروع اذان، اطمینان به طلوع فجر پیدا کند، نباید چیزی بخورد و اگر لقمهای در دهان دارد، نباید فرو برد. اما اگر اطمینان به دخول وقت ندارد، میتواند چیزی بخورد.(2676)
تبصره. البته برای آنکه دچار شبهه بطلان روزه وجوب قضا نشود، احتیاط آن است که چند دقیقه قبل از اذان صبح، از خوردن و آشامیدن امساک کند.
(50) اگر شخصی با اعتقاد به اینکه هنوز اذان صبح را نگفتهاند، مشغول سحری بشود، سپس متوجه گردد که اذان صبح گذشته است حکم روزه او چیست؟
همه مراجع (به جز بهجت): اگر بدون بررسی و تحقیق در طلوع فجر، مشغول سحری شده، روزهاش باطل است و باید قضا کند.(2677)
بهجت: اگر بدون بررسی و تحقیق در طلوع فجر مشغول سحری شده، بنابر احتیاط واجب روزهاش باطل است و باید قضا کند.(2678)
تبصره. فرد یاد شده با وجود اینکه روزهاش باطل شده، حق ندارد افطار کند؛ بلکه باید تا شب از مفطرات امساک نماید.
(51) چشم من ضعیف است و میترسم روزه برایم ضرر داشته باشد، تکلیف من چیست؟
همه مراجع: اگر خوف ضرر عقلایی باشد، روزه بر شما واجب نیست و اگر تا ماه رمضان سال بعد بیماری ادامه یافت، قضا هم واجب نیست. تنها برای هر روز 750 گرم گندم، جو و یا آرد و... را به عنوان کفاره به فقیر بدهید.(2679)
تبصره. ملاک ضرر، تشخیص خود شخص است؛ یعنی، همین اندازه که ترس شما نسبت به ضرر، عقلایی باشد، کافی است. احتمال ضرر گاهی از قول متخصص و زمانی از تجربه مریضهای مشابه و گاهی از تجربه خود انسان به دست میآید.
(52) شخص جنبی که در ماه رمضان قبل از اذان صبح، به آب دسترسی ندارد، وظیفهاش چیست؟
همه مراجع: اگر تا پیش از اذان صبح به آب دسترسی ندارد، تیمم بدل از غسل کند و روزه او صحیح است. بعد از اذان در صورت دسترسی به آب، برای نماز صبح غسل کند و در غیر این صورت با تیمم نماز صبح خود را بخواند.(2680)
(53) اگر در شب ماه رمضان، جنب شویم و تا نزدیک اذان صبح غسل را به تأخیر اندازیم و سپس تیمم کنیم؛ آیا روزه صحیح است؟
همه مراجع (به جز صافی و وحید): در این فرض (هر چند تأخیر غسل، گناه است)؛ ولی چنانچه قبل از اذان صبح تیمم کنی، روزهتان صحیح است.(2681)
صافی و وحید: در این فرض (هر چند تأخیر غسل، گناه است)؛ بنابر احتیاط واجب تیمم کنید و روزه بگیرید و قضای آن را نیز به جا آورید.(2682)
(54) اگر شخصی بعد از نماز صبح، محتلم شود و تا غروب غسل نکند، آیا اشکالی به روزه او وارد میشود؟
همه مراجع: خیر، لازم نیست فوری غسل کند و روزه او صحیح است؛ ولی برای نماز باید غسل کند.(2683)
(55) اگر در ماه رمضان، غسل جنایت جنابت را فراموش کنیم و پس از چند روز یادمان بیاید، چه تکلیفی داریم؟
همه مراجع: باید نمازها و روزه آن چند روز را قضا کنید؛ ولی کفاره ندارد.(2684)
(56) کسی که مدتی نماز خوانده و روزه گرفته است و بعد بفهمد جنب بوده و تکلیف او چیست؟
همه مراجع: اگر متوجه اصل جنایت نبوده، روزههای او صحیح است؛ لی نمازهای او قضا دارد.(2685)
(57) آیا میتوانیم نذر کنیم که روزه ماه رمضان و یا قضای آن را در سفر به جا آوریم؟
همه مراجع: خیر، این نذر صحیح نیست.(2686)
(58) آیا پدر میتواند زکات فطره را به فرزند خود که محتاج است، بدهد؟
همه مراجع: اگر فرزندان فقیر باشند، بر پدر و مادر واجب است که مخارج آنان را بپردازند و نمیتوان چیزی از زکات فطره به آنها داد.(2687)
(59) آیا به پولی که در بانک سپرده گذاری شده و از درآمد (سود) آن ارتزاق میشود، خمس تعلق میگیرد؟
اما، سیستانی، خامنهای، فاضل و مکارم: اگر پول سپرده گذاری از درآمد کسب باشد، خمس دارد. (اما در صورتی که) با پرداخت خمس (هر چند به صورت اقساط) نتواند زندگی خود را اداره کند، خمس ندارد.(2688)
بهجت، تبریزی و نوری: اگر از درآمد کسب باشد، آن مقدار از پول سپرده - که اداره زندگی به آن بستگی دارد - خمس ندارد؛ ولی به مقدار بیشتر از آن، خمس تعلق میگیرد.(2689)
صافی و وحید: اگر پول سپرده گذاری از درآمد کسب باشد، خمس دارد و چنانچه نمیتواند با پرداخت خمس آن، امرار معاش کند، میتواند با حاکم شرع دستگردان نماید.(2690)
تبصره1. به سود حاصل از آن، خمس تعلق میگیرد.
تبصره 2. اگر پول گذاری از راه هدیه، جایزه و مانند آن به دست آمده باشد، حکم اصل را دارد.(2691)
(60) اگر چیزی به انسان هدیه یا جایزه بدهند، آیا باید خمس آن را پرداخت؟
امام، خامنهای و نوری: هدیه، خمس ندارد.(2692)
سیستانی و صافی: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، خمس دارد.(2693)
بهجت، فاضل و مکارم: چنانچه تا سر سال خمسی زیاد بیاید، بنابر احتیاط واجب، باید خمس آنرا بدهد.
تبریزی و وحید: چنانچه مقدار آن زیاد و قابل توجه باشد و از مخارج سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.(2694)
(61) آیا به پولی که برای خرید وسایل ضروری زندگی ذخیره میشود، خمس تعلق میگیرد؟
امام، تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: چنانچه یک سال از آن بگذرد، خمس دارد.(2695)
صافی: اگر هم اکنون به آن وسیله نیاز دارد و تهیه آن بدون پس انداز در مدت چند سال ممکن نباشد، خمس ندارد.(2696)
خامنهای: اگر برای تهیه وسایل مورد نیاز در آینده نزدیک (مثلاً تا سه ماه پس از سال خمسی) پسانداز شده باشد و با پرداخت خمس آن، نتواند آنها را تهیه کند، خمس ندارد.(2697)
نوری: چنانچه بدون پس انداز کردن، نمیتواند وسایل مورد نیاز خود را در آینده تهیه کند، خمس ندارد.(2698)
بهجت و فاضل، اگر بدون پسانداز کردن، نمیتواند وسایل مورد نیاز خود را در آینده تهیه کند، چنانچه پس انداز کوتاه مدت (مثلاً تا سه سال) باشد، خمس ندارد.(2699)
تبصره. چنانچه در آینده با پسانداز خود، لوازم مورد نیاز خویش را تهیه نکند، باید خمس آن را بدهد.
(62) آیا به پولی که جهت گرفتن وام مسکن، در بانک گذاشته میشود و چندین سال از آن میگذرد، خمس تعلق میگیرد؟
امام، تبریزی، خامنهای، سیستانی، مکارم و وحید: آری، خمس دارد.(2700)
بهجت، فاضل و نوری: اگر برای تهیه خانه مورد نیاز، راهی جز این ندارد، به پول پس انداز شده خمس تعلق نمیگیرد.(2701)
صافی: اگر خانه مسکونی در حال حاضر مورد نیاز او و در شأنش باشد و راهی جز طریق یاد شده ندارد، به آن خمس تعلق نمیگیرد.(2702)
تبصره، بنابر نظر مراجعی که معتقدند پول مزبور خمس ندارد؛ چنانچه در آینده، صرف خرید منزل نشود، خمس آن را باید بدهد.
(63) از درآمد خود، زمینی خریدهام تا دو سال دیگر آن را بسازم و در آن زندگی کنم، آیا سر سال به آن خمس تعلق میگیرد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، مکارم و وحید): چنانچه برای تهیه خانه مسکونی، راهی جز نگه داشتن زمین تا چند سال نیست، خمس ندارد.(2703)
مکارم: خمس ندارد.(2704)
تبریزی و وحید: باید خمس زمین را به قیمت فعلی بدهد.(2705)
(64) آیا به پولی که از درآمد کسب تهیه شده و به عنوان رهن به صاحبخانه پرداخت میشود، خمس تعلق میگیرد؟
امام و سیستانی: خمس دارد و هر زمان دریافت شد یا دریافت آن ممکن گردید، باید فوری خمس آن را بپردازد.(2706)
بهجت، تبریزی، فاضل و وحید: چنانچه بدون پول رهن، نیاز مسکن او تأمین نمیشود، خمس ندارد و هر زمان آن را باز پس گرفت و نیازی به آن نداشت و از مخارج سال زیاد آمد، خمس دارد.(2707)
نوری: اگر نتواند خانه را از راه دیگری اجاره کند، به مبلغ مذکور خمس تعلق نمیگیرد.(2708)
خامنهای: هنگامی که برای این منظور نیاز دارد، پرداخت خمس آن واجب نیست؛ ولی هر زمان آن را باز پس گرفت، باید خمس آنرا بدهد؛ مگر آن که برای اجاره در جای دیگر، به آن نیاز داشته باشد.(2709)
(65) آیا به پولی که انسان برای ازدواج ذخیره کرده و خمس تعلق میگیرد؟
امام، تبریزی، سیستانی، صافی، مکارم: خمس دارد.(2710)
خامنهای، اگر برای تهیه هزینههای ازدواج در آینده نزدیک (مثلاً تا سه ماه پس از سال خمسی)، پس انداز شده باشد و با پرداخت خمس آن، نتواند آنها را تهیه کند، خمس ندارد.(2711)
نوری: خمس ندارد.(2712)
بهجت و فاضل: چنانچه پس انداز کوتاه مدت و در حد متعارف (مثلاً تا سه سال) باشد، خمس ندارد.(2713)
(66) به جهت نیاز وسایلی خریدهام، ولی با اینکه بیش از یک سال از خرید آنها میگذرد، هیچ استفادهای نکردهام، آیا به اینها خمس تعلق میگیرد؟
همه مراجع (به جز سیستانی و وحید): چنانچه در معرض استفاده بوده، خمس ندارد.(2714)
سیستانی: باید خمس آن را بپردازد؛ مگر اینکه وجود آن در خانه ضروری باشد و در وقت نیاز نتواند فوری آن را تهیه کند. در این صورت اگر تهیه آن از قبل، متعارف باشد، خمس ندارد.(2715)
وحید: خمس دارد.(2716)
تبصره. هر چند عبارت رسالهها در مورد کتاب کتاب است؛ ولی کتاب خصوصیتی ندارد و این حکم شامل هر وسیلهای است که مورد نیاز انسان باشد.
(67) آیا به پول درآمدی که برای تهیه موبایل و خودروی مورد نیاز، به حساب ریخته میشود و سال هم بر آن میگذرد، خمس تعلق میگیرد؟
امام تبریزی، سیستانی، صافی و وحید: خمس دارد.(2717)
مکارم: اگر به عنوان پیش خرید به حساب ریخته است، خمس ندارد و چنانچه به صورت ودیعه باشد، خمس دارد.(2718)
بهجت، خامنهای، فاضل و نوری: چنانچه خودرو، مورد نیز بوده و تنها راه تهیه آن، واریز پول به حساب است، خمس ندارد.(2719)
تبصره 1. پولی که به سازمان مربوطه ریخته میشود، چنانچه سود داشته باشد و یک سال از آن بگذرد، به سود آن خمس تعلق میگیرد.
تبصره 2. حکم بالا به خودرو اختصاص ندارد؛ بلکه هر گونه وسیله مورد نیازی را که با ثبت نام خریداری شود، شامل میشود.
(68) به پولی که از درآمد کسب تهیه شده و به عنوان قرض الحسنه به دیگری دادهایم، آیا خمس تعلق میگیرد؟
همه مراجع: چنانچه سر سال خمسی دریافت آن (بدون زحمت) ممکن باشد، باید خمس آن را بپردازد و در غیر این صورت هر زمان، دریافت کرد، باید فوری خمس آن را بدهد.(2720)
(69) آیا سکه بهار آزادی، خمس تعلق میگیرد؟
همه مراجع: اگر از درآمد کسب تهیه شده و از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.(2721)
تبصره 1: سکه بهار آزادی جزء مؤونه (هزینه زندگی) شمرده نمیشود؛ از این رو سر سال به آن خمس تعلق میگیرد.
تبصره 2. بنابر نظر مراجعی که معتقدند هدیه خمس دارد، چنانچه سکه بهار آزادی به آنها بخشیده شود و از مخارج سال زیاد بیاید، خمس دارد.
(70) خانمی از حقوق خود طلا و زیور آلاتی که همیشه خود را با آن زینت میکند، خریده است. شوهرش پولی ندارد که وی بتواند در این زمینه صرف کند، آیا دادن خمس این گونه خریدها بر زن لازماست؟
همه مراجع: اگر به مقدار متعارف و مناسبشأن او باشد، خمس ندارد.(2722)
(71) خمس را باید به چه کسی پرداخت کرد؟
امام: باید به مراجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف میرساند، بپردازد و نیز میتواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه میدهد.(2723)
خامنهای: باید خمس را به ولی امر مسلمین یا وکیل او بدهد و اگر به فتوای مرجع تقلید خود نیز عمل کند، موجب برائت ذمه میشود.(2724)
بهجت، فاضل، مکارم، نوری و وحید: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف میرساند، بدهد و نیز میتواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه میدهد. سهم سادات را بنابر احتیاط واجب، باید به مرجع تقلید خود و یا با اجازه او به سادات بدهد.(2725)
تبریزی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که او اجازه میدهد، برساند و چنانچه بخواهد به مجتهد دیگری بدهد، بنابر احتیاط باید از مرجع تقلید خود اجازه بگیرد. سهم سادات را میتوان به خود آنان داد.(2726)
سیستانی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا به مصرفی که او اجازه میدهد، برساند و احتیاط واجب آن است که او مرجع اعلم و آگاه بر جهات عامه باشد. سهم سادات را میتوان به خود آنان داد.(2727)
صافی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کمیت و کیفیت به مصرف میرساند، بدهد و نیز میتواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه میدهد. سهم سادات را میتوان به خود آنان داد.(2728)
تبصره. خمس دو قسمت میشود: نصف آن سهم امام و نصف دیگر سهم سادات است. آیات عظام سیستانی، تبریزی، صافی در پرداخت سهم سادات، اجازه مجتهد را لازم نمیدانند.
(72) آیا میتوان خمس را در امور فرهنگی و احداث اماکن عمومی و دانشگاهی مصرف کرد؟
همه مراجع: باید طبق اجازه حاکم شرع مصرف شود.(2729)
(73) آیا به سیدی که بیش از مخارج سالش داشته باشد، میتوان خمس داد؟
همه مراجع: خیر، در سهم سادات فقر شرط است.(2730)
(74) آیا میتوان به زن سیدهای که فقیر است و شوهرش قادر به اداره زندگی او نیست. سهم سادات داد؟
امام و خامنهای: بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.(2731)
بهجت، فاضل، مکارم، نوری و وحید: بنابر احتیاط واجب، باید با اجازه حاکم شرع انجام گیرد.(2732)
تبریزی، سیستانی و صافی: آری، جایز است.(2733)
(75) شخص از چه زمانی باید سال خمسی داشته باشد؟
امام، بهجت، خامنهای، صافی، فاضل: آغاز سال خمسی برای کسانی که درآمد تدریجی روزانه دارند (مانند تاجر و کاسب)، از وقتی که شروع به کار میکند و برای کارمند و کارگر اولین درآمد و حقوق آنان است و برای کشاورز و مانند آن، از اولین محصولی است که برداشت میکند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.(2734)
تبریزی، مکارم و نوری: آغاز سال خمسی برای هر کس، اولین درآمد او است و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.(2735)
سیستانی و وحید: آغاز سال خمسی برای هر کس، از وقتی است که شروع به کار میکند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.(2736)
(76) کسی که درآمد او کمتر از مخارجش باشد و در عین حال سر سال مقداری پول، خوراکی و... زیاد میآورد، آیا باز هم واجب است حساب سال داشته باشد و خمس بپردازد؟
همه مراجع (به جز بهجت و نوری): آری اگر درآمد او تا یک سال در نیازهای زندگی مصرف نشود و سر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.(2737)
بهجت و نوری: خیر و چنانچه سر سال پول و یا چیزهایی از مؤونه زیاد بیاید، میتواند آنها را در مخارج مورد نیاز صرف کند و خمس ندارد.(2738)
(77) آیا عمل به نذر فوری است؟ مثلاً چنانچه شخص نذر کن که اگر حاجتش برآورده شود، ده روز روزه بگیرد: آیا باید بلافاصله این کار را بکند؟
همه مراجع: اگر برای گرفتن روزهها زمان معین نکرده، لازم نیست بعد از برآورده شدن حاجتش، بلافاصله روزه بگیرد.(2739)
تبصره. البته سهل انگاری و کوتاهی در عمل به نذر، جایز نیست.
(78) اگر انسان برای نذر خود وقت تعیین کند؛ ولی در زمان خود نتواند آن را انجام دهد، وظیفهاش چیست؟
همه مراجع: در غیر روزه، اگر در وقت انجام دادن نذر، نتواند آن را به جا آورد، تکلیف از او ساقط است و کفاره هم ندارد.(2740)
تبصره. چنانچه نذر او روزه بود. حکم تفاوت پیدا میکند و مسأله میان مراجع تقلید اختلافی است.
(79) نذری کردهام، ولی بین دو چیز (روزه گرفتن و صدقه دادن به فقیر) شک دارم و نمیدانم کدامیک از آن دو است، تکلیف چیست؟
همه مراجع: باید احتیاط کرده و به هر دو عمل کنید.(2741)
(80) کسی نذر کرده به فقیر مبلغی پول بدهد، ولی فراموش کرده که مقدار آن چقدر است؛ تکلیف چیست؟
همه مراجع: اگر نذر طبق شرعی بوده، میتواند به مقدار حداقل اکتفا کند. به عنوان مثال اگر بین هزار تومان یا بیشتر تردید دارد؛ پرداخت همان هزار تومان کافی است (و اگر بیشتر هم بدهد، کار پسندیدهای است).(2742)
(81) کفاره نذری که از روی عمد به جا نیاورده و چندین مدت از زمان آن گذشته، چگونه است؟
همه مراجع (به جز تبریزی، خامنهای، سیستانی و وحید): کفاره آن آزاد کردن یک بنده، یا اطعام شصت فقیر و یا گرفتن دو ماه روزه پی در پی به طور تخییر است.(2743)
تبریزی، خامنهای، سیستانی و وحید: کفاره آن آزاد کردن یک بنده یا اطعام ده فقیر یا پوشاندن آنان است و اگر اینها را نتواست، باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.(2744)
(82) آیا برای نذر اجازه پدر لازم است؟
امام و خامنهای: خیر، اجازه پدر لازم نیست و او نمیتواند فرزند را از نذر منع کند.(2745)
تبریزی، صافی، فاضل، نوری و وحید: خیر، اجازه پدر لازم نیست؛ ولی اگر پدر از کاری منع کند که فرزند نذر آن را کرده، نذر او صحیح نیست.(2746)
مکارم: خیر، اجازه پدر لازم نیست؛ مگر آنکه کار او باعث آزار پدر باشد. در این صورت نذر صحیح نیست.(2747)
بهجت: بنا بر احتیاط واجب، اجازه پدر لازم است و اگر بدون اجازه او نذر کند، بنا بر احتیاط باید به نذرش عمل کند.(2748)
(83) آیا زن میتواند بدون اذن شوهر، از مال خودش نذر کند؟
امام و خامنهای: خیر، نذر زن در اموال خودش، بدون اذن شوهر صحیح نیست.(2749)
نوری: آری، نذر زن از مال خودش، بدون اذن شوهر صحیح است.(2750)
سیستانی، صافی و وحید: اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او (در هر حال) صحیح نیست و بنا بر احتیاط واجب در اموال خودش نیز - غیر از حج، زکات، صله رحم و احسان به پدر و مادر - با اذن شوهر نذر کند.(2751)
فاضل: اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او (در هر حال) صحیح نیست و اگر مزاحم نباشد، احتیاط واجب آن است که با اذن او باشد؛ به خصوص در نذر اموال (هر چند متعلق به خودش باشد).(2752)
تبریزی و مکارم: اگر نذر زن، مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او (در هر حال) صحیح نیست و اگر مزاحم نباشد، احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد (حتی در اموال خودش).(2753)
بهجت: نذر زن بدون اذن شوهر (حتی در اموال خودش)، بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.(2754)
(84) آیا نذر روزه در سفر صحیح است؟
امام، تبریزی، صافی، فاضل، نوری و وحید: در مسافرت، نذر روزه جایز نیست.(2755)
بهجت، خامنهای و سیستانی: آری، در مسافرت، نذر روزه جایز و صحیح است.(2756)
مکارم: در مسافرت نذر روزه اشکال دارد و اگر نذر کرد، احتیاط واجب آن است که به نذر خود عمل کند.(2757)
(85) آیا در موسیقی لهوی بودن آن مطرح است یا محتوای شعرهایی که خوانده میشود؟ به تعبیر دیگر اگر اشعار خوب و مذهبی در قالب موسیقی مطرب و لهوی خوانده شود، آیا باز حراماست؟
همه مراجع: معیار در حرمت موسیقی، مطرب و لهوی بودن آن است؛ هر چند محتوای آن اشعار مذهبی و اسلامی باشد.(2758)
تبصره. برخی از مراجع تقلید (آیات عظام: تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید)، قید مطرب را جزء موسیقی حرام نمیدانند.
(86) ویژگیهای موسیقی حرام (بدون کلام) کدام است؛ داشتن ریتم تند، ایجاد رقص در شنونده، طرب انگیزی آن و یا هیچ کدام؟
امام، خامنهای، فاضل و نوری: معیار حرمت موسیقی، طرب انگیزی و لهوی بودن آن است که با مجالس گناه و خوش گذرانی و فساد تناسب دارد.(2759)
بهجت و صافی: استفاده از آلات موسیقی به طور مطلق حرام است.(2760)
تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: معیار حرمت موسیقی، لهوی بودن آن است که با مجالس گناه، خوش گذرانی و فساد تناسب دارد.(2761)
(87) آیا زن و شوهر به جهت تمایل به یکدیگر و افزایش شهوت، میتوانند به موسیقی لهوی گوش فرا دهند؟
همه مراجع: گوش دادن به موسیقی حرام، جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوز شرعی برای استماع آن محسوب نمیشود.(2762)
(88) در صورتی که در مجلسی، مجبور باشیم موسیقی مطرب و لهوی را تحمل کنیم، آیا باز هم مرتکب گناه شدهایم؟
همه مراجع: اگر احتمال تأثیر میدهید - با فراهم بودن سایر شرایط - باید نهی از منکر کنید. اگر نمیپذیرند - چنانچه حضور شما در آنجا باعث استماع موسیقی حرام و یا تأیید گناه گردد - مجلس را ترک کنید؛ مگر آنکه باعث فتنه و فساد شود. در این صورت ماندن در آن محل به مقدار ضرورت، اشکال ندارد، البته در صورت امکان باید از گوش دادن به موسیقی حرام، اجتناب ورزید و اگر صدای آن بدون دلخواه به گوش شما رسید، اشکال ندارد.(2763)
(89) شرکت در مجالسی که موسیقی و ترانه مبتذل پخش میکنند - در حالی که تذکر دادن فایده ندارد - چگونه است؟
همه مراجع: شرکت در مجالسی که باعث استماع موسیقی حرام و یا تأیید گناه میگردد، جایز نیست، مگر آنکه بتواند نهی از منکر کند.(2764)
(90) ملاک و مرجع تشخیص موسیقی و غنای حرام در نظام اسلامی کیست: وزارت ارشاد، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، کارشناسان موسیقی، فقیهان، عرف مردم و یا شخص؟
همه مراجع: در تعیین و تشخیص موسیقی حرام و حلال، باید به عرف عام مراجعه کرد.(2765)
تبصره. فقیهان، کارشناسان موسیقی و نهادهای فرهنگی نیز میتوانند در زمینه موضوعات، اظهار نظر کرده و موسیقی حرام و حلال را (بر اساس نظر عرفی خود) معرفی کنند.
(91) درآمدی که از رهگذر تکثیر و توزیع نوار و سیدیهای موسیقی به دست میآید، حلال است یا حرام؟
همه مراجع: اگر از نوع موسیقی حرام است، خرید و فروش و درآمد حاصل از آن، حرام میباشد.(2766)
(92) حکم استفاده از دف و دایره زنگی در عروسی چیست؟
امام، خامنهای و فاضل: استفاده از آلات موسیقی برای نواختن موسیقی مطرب و لهوی (مناسب مجالس گناه و خوش گذرانی)، جایز نیست و بین مجلس عروسی و غیر آن، تفاوتی وجود ندارد.(2767)
تبریزی، سیستانی، مکارم، نوری و وحید: استفاده از آلات موسیقی برای نواختن موسیقی لهوی (مناسب مجالس گناه و خوش گذرانی)، جایز نیست و بین مجلس عروسی و غیر آن، تفاوتی وجود ندارد.(2768)
بهجت و صافی: استفاده از آلات موسیقی به طور کلی جایز نیست و بین مجلس عروسی و غیر آن، تفاوتی وجود ندارد.(2769)
(93) آیا جایز است زن در شب عروسی (در مجلس زنان)، غنا و آواز بخواند و عدهای به رقص و زدن بر روی میز و صندلی مشغول شوند؟ حکم شرعی چنین مجلسی چیست (البته از آلات موسیقیاستفاده نمیشود) ؟
همه مراجع (به جز تبریزی و خامنهای): در فرض مذکور اشکال دارد.(2770)
تبریزی: اگر مرد یا پسر ممیز در مجلس زنانه حضور نداشته باشد و از موسیقی لهوی نیز استفاده نکنند؛ آواز زن در مجلس زنان و رقص زن برای زنان و زدن بر میز و صندلی و مانند آن - که از آلات موسیقی محسوب نمیشود - اشکال ندارد.(2771)
خامنهای: اگر کیفیت زدن به شیوه متداول در عروسیهای سنتی باشد و لهو محسوب نشود و نیز رقص زن برای زنان، باعث تحریک شهوت و یا مفسده دیگر نگردد، اشکال ندارد.(2772)
(94) اگر به مجلس عروسی و مانند آن دعوت شدیم؛ ولی در آنجا موسیقی و ترانه مبتذل پخش کردند، تکلیف چیست؟ آیا باید محل را ترک کنیم؟
همه مراجع: اگر احتمال تأثیر میدهید، با فراهم بودن شرایط، نهی از منکر کنید و اگر نمیپذیرند - چنانچه حضور شما باعث استماع موسیقی حرام یا تأیید گناه گردد - باید مجلس را ترک کنید؛ مگر آنکه عسر و حرج لازم آید.(2773)
(95) استفاده از آهنگهای مبتذل (موسیقی حرام)، در مجالس عروسی زنان چه حکمی دارد؟
همه مراجع: گوش دادن به موسیقی حرام - هر چند در مجالس عروسی زنان - جایز نیست.(2774)
تبصره. موسیقی و غنا و آواز خوانی دو مقوله است. آنچه که در مجالس عروسی زنان جایز شمرده شده، غنا و آواز خوانی زن است؛ ولی موسیقی لهوی، در هر حال و زمانی حرام است.
(96) آیا رقص زن و مرد اشکال دارد؟
امام و خامنهای: رقص اگر باعث تحریک شهوت، ارتکاب گناه و یا ترتب مفسده شود و یا زن در بین مردان نامحرم بر قصد، حرام است.(2775)
تبریزی: رقص زن برای شوهر و رقص زن برای زنانت در مجالس عروسی و مانند آن - در صورتی که در معرض گناه مرد (حتی پسر ممیز) نبوده و مشتمل بر حرام دیگری مثل موسیقی و مانند آن نباشد - اشکال ندارد. رقص در غیر این دو مورد، از مصادیق لهو بوده و سزاوار است که مؤمن، از لهو اجتناب کند.(2776)
سیستانی و وحید: تنها رقص زن برای شوهر و بر عکس آن، جایز است.(2777)
صافی، فاضل و مکارم: تنها رقص زن برای شوهر جایز است.(2778)
بهجت: به طور کلی رقص اشکال دارد.(2779)
(97) آیا زن میتواند برای شوهرش برقصد و همراه با آن، موسیقی طربانگیز و شاد گوش کنند؟
همه مراجع (به جز بهجت): رقص زن برای شوهرش، در صورتی که با موسیقی حرام همراه نشود، جایز است.(2780)
بهجت: اگر همراه با موسیقی حرام انجام گیرد، جایز نیست و اگر بدون آن باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.(2781)
(98) آیا نگاه به رقص از تلویزیون داخلی و خارجی، اشکال دارد؟
همه مراجع: نگاه به رقص از تلویزیون، اگر باعث تحریک شهوت یا استماع موسیقی حرام و یا مفسده گردد، جایز نیست.(2782)
تبصره. نگاه به رقص از طریق تلویزیون، حکم حضور در مجلس گناه را ندارد؛ مگر آنکه باعث گناه و مفسده شود.
(99) گوش دادن به نواری که خوانندهاش زن باشد و از سرودههای شعرایی مثل حافظ و مولوی و... استفاده کند، چه حکمی دارد؟
امام، بهجت، صاف، فاضل، مکارم و وحید: گوش دادن به آن جایز نیست.(2783)
تبریزی، سیستانی، خامنهای و نوری: گوش دادن به آواز زن، اگر غنا نباشد و باعث التذاذ جنسی و تهییج شهوت نشود و مفسدهای بر آن متر() نگردد، اشکال ندارد.(2784)
تبصره. غنا عبارت است از ترجیح صدا، به نحوی که طربانگیز و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد.
(100) در برخی موارد مرثیه خوانی و یا مداحی زنان در مجلس خودشان، به گونهای است که صدای آنان با بلندگو به گوش مردان رهگذر میرسد؛ آیا این عمل جایز است؟
همه مراجع (به جز مکارم): اگر صدای آنان در معرض ریبه، تلذذ و تهییج شهوت باشد، جایز نیست.(2785)
مکارم: خیر، جایز نیست.(2786)
(101) همخوانی زنان و یا زنان و مردان در سرودها و تواشیح، چه حکمی دارد و آیا شنیدن آن جایز است؟
همه مراجع (به جز بهجت، صافی و مکارم): اگر به صورت غنا نباشد و باعث تهییج شهوت و مفسده نگردد، اشکال ندارد.(2787)
بهجت، صافی و مکارم: اگر باعث مفسده شود، حرام است و بدون آن نیز بنا بر احتیاط واجب، جایز نیست.(2788)
(102) پوشیدن مانتوهایی که برجستگیهای بدن (مانند سینه و پشت) را نمایان میسازد، چگونه است؟
همه مراجع: اگر باعث تهییج شهوت باشد، جایز نیست.(2789)
(103) آیا بر زن لازم است خود را در مقابل بچه نابالغ بپوشاند؟
همه مراجع (به جز بهجت، تبریزی و مکارم): اگر خوب و بد را میفهمد و احتمال میدهد که نگاهش به بدن زن، موجب تحریک شهوتش شود، بنا بر احتیاط واجب، باید بدن و موی خود را از او بپوشاند.(2790)
بهجت: اگر خوب و بد را میفهمد، بنا بر احتیاط واجب، باید بدن و موی خود را از او بپوشاند.(2791)
تبریزی و مکارم: خیر، لازم نیست؛ ولی بهتر است بدن و موی خود را از پسری هم که خوب و بد را میفهمد، بپوشاند.(2792)
(104) آیا پوشاندن زیر چانه و کف و روی پا، در مقابل نامحرم واجب است؟
همه مراجع (به جز تبریزی و مکارم): آری، باید آنها را از نامحرم بپوشاند.(2793)
تبریزی: پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولی پوشاندن کف و روی پا تا مچ بنابر احتیاط، واجب است.(2794)
(105) زنی که میداند به جهت چهره زیبایی که دارد، مردان نامحرم به او نگاه میکنند، چه وظیفهای دارد؟ آیا پوشاندن آن واجب است؟
امام، سیستانی، فاضل، مکارم و نوری: اگر باعث مفسده نشود، پوشاندن چهره بر او واجب نیست؛ ولی مردان وظیفه دارند به او نگاه نکنند.(2795)
بهجت، تبریزی و وحید: اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم شود، بنابر احتیاط واجب باید چهره خود را بپوشاند.(2796)
صافی: باید چهره خود را در برابر نامحرم بپوشاند.(2797)
(106) آیا برای زن جایز است که عطر بزند و از منزل بیرون رود؟
همه مراجع: خیر، جایز نیست.(2798)
تبصره. حکم فوق بر این اساس است که بیرون رفتن زن از منزل با حالت معطر، باعث تحریک و جلب توجه مرد نامحرم میشود و اگر در جایی باعث این مفسده نشود، بیرون رفتن او با آن حالت اشکال ندارد.
(107) زیور آلات زن، اگر در معرض دید نامحرم باشد، چه حکمی دارد؟
امام، بهجت، صافی، خامنهای، فاضل و وحید: باید از دید مرد نامحرمی پوشانده شود.(2799)
مکارم و نوری: پوشاندن زیور آلات پنهانی (مانند دستبند، النگو و گردن بند) از دید نامحرم واجب است؛ ولی پوشاندن حلقه ازدواج و انگشتر واجب نیست.(2800)
سیستانی: پوشاندن گردن بند از دید نامحرم واجب است؛ ولی پوشاندن النگو، دستبند، حلقه ازدواج و انگشتر واجب نیست.(2801)
تبریزی: پوشاندن زیور آلات پنهانی (مانند دستبند، النگو، و گردن بند) از دید نامحرم واجب است؛ ولی پوشاندن انگشتری که پیش زنان بزرگسال و یا کمی پایینتر متعارف است، واجب نیست.(2802)
(108) آیا باید سرمه چشم، اصلاح صورت و ابروهای رنگ کرده و را از نامحرم پوشاند؟
امام: پوشاندن اصلاح صورت واجب نیست؛ ولی پوشاندن سرمه چشم و رنگ ابرو - اگر نزد عرف زینت محسوب شود - واجب است.(2803)
سیستانی، مکارم و نوری: پوشاندن آن از نامحرم واجب نیست.(2804)
بهجت و صافی: باید آن را از نامحرم پوشاند.(2805)
خامنهای، فاضل و وحید: اگر زینت محسوب میشود، باید آن را از نامحرم پوشاند.(2806)
تبریزی: پوشاندن اصلاح صورت - به گونهای که نزد زنان کهنسال و یا کمی کمتر از آن متعارف است - واجب نیست.(2807)
تبصره. اگر موارد یاد شده به گونهای باشد که باعث مفسده و جلب توجه مرد نامحرم شود، پوشاندنش واجب است.
(109) آیا در گفت و گوی زن و مرد نامحرم، فرقی بین گفت و گوی مستقیم و از راه دور هست؟
همه مراجع: خیر، هیچ تفاوتی در حکم نمیکند و در هر دو مورد، اگر با قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال دارد.(2808)
(110) آیا صحبت کردن با کسی که قصد داریم در آینده با او ازدواج کنیم، گناه است؟
همه مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.(2809)
عقد نکاح
شرایط عقد:
1. به عربی صحیح خوانده شود.
2. خواننده عقد باید قصد انشاء کند.
3. عاقد باید عاقل و بالغ و مختار باشد.
4. زن و شوهر باید معین باشند.
5. زن و مرد به ازدواج راضی باشند.
مستحب است عقد ازدواج، در روز و ساعت مبارک خوانده شود و قمر در عقرب نباشد و اگر نمیدانند قمر در عقرب هست یا نه برای دفع نحوست صدقه بدهند.
انواع ازدواج: دائم و غیردائم. مستحب است پیش از عقد از این خطبه خوانده شود:
الحمد لله اقراراً و لا اله الا الله اخلاصاً لوحدانیته و صلی الله علی سید بریته و الأصفیاء من عترته أما بعد فقد کان من فضل الله علی الأنام أن أغناهم بالحلال عن الحرام فقال سبحانه و أنکحوا و أنکحوا الأیامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله و الله واسع علیم فقال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی
اجرای صیغه عقد دائم: دو نوع است:
الف: اصلی: در صورتی است که خود زوج و زوجه عقد را بخوانند، اول زوجه (زن)، باید بگوید:
فعلی کتاب الله و سنه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و الأئمه (علیهم السلام) انکحتک نفسی علی الصداق المعلوم سپس زوج (مرد) بدون فاصله بگوید قبلت النکاح علی الصداق المعلوم. یا زوجه بگوید: زوجتک نفسی علی الصداق المعلوم سپس زوج بگوید: قبلت التزویج علی الصداق المعلوم.
ب: وکالتی: در صورتی که شخص دیگری به وکالت از طرف زن و مرد عقد نکاح را بخواند مثلاً اگر اسم زوجه فاطمه و اسم زوجه علی باشد:
وکیل زوجه بگوید: زوجت موکلتی فاطمه لموکلک علیاً علی الصداق المعلوم. سپس وکیل مرد بگوید: قبلت التزویج لموکلی علی علی الصداق المعلوم صیغههای زوجت و انکحت با اینکه مفعول دوم را به نفسه میگیرند اما احتیاط در آن است که با حرف جر متعدی شود مثلاً گفته شود: انکحت موکلتی... لموکلک... علی المهر المعلوم.
و وکیل زوج بگوید: قبلت النکاح لموکلی... علی المهر المعلوم یا بگوید: قبلت التزویج لموکلی علی المهر المعلوم.
احتیاط در آن است که دو صیغه را ترکیب کرده و چنین انشاء کنیم:
وکیل زن: انکحت و زوجت موکلتی مریم لموکلک حسیناً علی المهر المعلوم
وکیل مرد: قبلت النکاح و التزویج لموکلی حسین علی المهر المعلوم.
اجرای عقد با ضمیر غائب:
وکیل زن: انکحتها(2810) ایاه(2811) علی الصداق المعلوم.
وکیل مرد: قبلت النکاح له(2812) علی الصداق المعلوم.
وکیل زن: زوجتها(2813) ایاه(2814) علی المهر المعلوم.
وکیل مرد: قبلت التزویج له(2815) علی المهر المعلوم
یک وکیل برای زوج و زوجه:
وکیل با تقدم زوجه میگوید: انکحت موکلتی مریم لموکلی حسین علی الصداق المعلوم.
و از طرف زوج میگوید: قبلت النکاح لموکلی حسین علی الصداق المعلوم.
عقد موقت (صیغه عقد انقطاعی)
عقد انقطاعی دارای چهار رکن است:
زوج، زوجه، مهر، مدت.
عقد موقت باید با کلمه متعت خوانده شود ولی اگر کلمات زوجت وانکحت هم اضافه شود اشکال ندارد.
در عقد انقطاعی نفقه زن بر شوهر واجب نیست مگر اینکه در ضمن عقد شرط کنند.
طلاق لازم نیست بلکه در پایان مدت معین خود به خود علقه زوجیت از بین میرود.
عده زنی که متعه شده، چهل و پنج روز است این در صورتی است که زن حیض نشود وگرنه دو طهر خواهد بود بر خلاف عقد دائم که عده آن سه طهر است.
اجرای عقد به صورت اصلی:
بعد از معین کردن مهر و کردن، زن میگوید: متعتک نفسی فی المده المعلومه بالأجره المملومه سپس مرد میگوید: قبلت التمتیع و التمتع و المتعه لنفسی فی المده المعلومه بالأجره المعلومه
اجرای عقد انقطاعی وکالتی:
زن و مرد شخصی را مستقیماً وکیل کنند:
ایجاب:
متعت موکلتی موکلی فی المده المعلومه بالأجره المعلومه
قبول: قبلت التمتیع و التمتع و المتعه لموکلی فی المده المعلومه بالأجره المعلومه
دعای بعد از عبد نکاح
عبد از خواندن عقد دایم یا موقت این دعا را میخوانی و از خداوند خوشبختی و سعادت عروس و داماد را مسألت مینمایی. الحمدلله رب العالمین، الصلاه و السلام علی محمد و اله الطاهرین اللهم ألف بینهماکما ألفت بین آدم و حواء، الهم ألف بینهما کما ألفت بین محمد المصطفی (علیه السلام) و خدیجه الکبری، اللهم ألف بینهماکما ألفت بین علی المرتضی و الفاطمه الزهراء و طیب نسلهما و اخلف لهما ولداً صالحاً و أوسع فی رزقهما انک واسع علیم بحق بمحمد و آله الطاهرین.
غسل میت
بعد از آنکه بدن میت را تطهیر کردند، قصد قربت نمایند، اول با آب سدر سر و گردن سپس طرف راست میت و بعد طرف چپ او را غسل دهند، مرتبه دوم با آب کافور، مرتبه سوم با آب خالص به همان کیفیت، میت را غسل دهند. اگر سدر و کافور به اندازه لازم پیدا نشد بنابر احتیاط واجب باید مقداری که به آن دسترسی دارند در آب بریزند. سدر و کافور باید به اندازهای زیاد نباشد که آب را مضاف کند و به اندازهای هم کم نباشد که نگویند سدر و کافور با آب مخلوط شده است. غسل دهنده باید مسلمان دوازده امامی، عاقل و مسائل غسل را بداند و بنابر احتیاط واجب بالغ باشد. اگر بچه سقط شده، چهار ماه یا بیشتر دارد. باید غسل دهند و اگر چهار ماه ندارد باید در پارچهای بپیچند و بدون غسل دفن کنند.
حنوط
بعد از غسل واجب است میت را حنوط کنند، یعنی به پیشانی و کف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او کافور بمالند، و مستحب است به سر بینی میت هم کافور بمالند و باید کافور ساییده و تازه باشد و اگر به واسطه کهنه بودن عطر آن از بین رفته باشد کافی نیست. مستحب است اول کافور را به پیشانی میت بمالند.
تکفین
میت مسلمان را باید با سه پارچه کفن نمایند که آنها را لنگ، پیراهن و سر تا سری میگویند. لنگ باید از ناف تا زانو اطراف بدن میت را بپوشاند، و بهتر آن است که از سینه تا روی پا برسد. بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا، تمام بدن را بپوشاند و درازی سرتاسری باید به قدری باشد که بستن دو سر آن ممکن باشد، و پهنای آن باید به اندازهای باشد که یک طرف آن روی طرف دیگر قرار گیرد. مقداری از لنگ، که از ناف تا زانو را میپوشاند و مقداری از پیراهن که از شانه تا نصف ساق را میپوشاند، مقدار واجب کفن است، و آنچه بیشتر از این مقدار است مستحب میباشد.
نماز میت
نماز میت پنج تکبیر دارد و اگر نماز گزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافی است: بعد از نیت و گفتن تکبیر اول بگوید: اشهد ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله و بعد از تکبیر دوم بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و بعد از تکبیر سوم بگوید: اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اللهم اغفر لهذا المیت و اگر زن است بگوید: اللهم اغفر لهذه المیت و بعد، تکبیر پنجم را بگوید و بهتر است بعد از تکبیر اول بگوید: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمداً عبده و رسوله ارسله بالحق بشیراً و نذیراً بین یدی الساعه و بعد از تکبیر دوم بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و بارک علی محمد و آل محمد و ارحم محمداً و آل محمد کافضل ما صلیت و بارکت و ترحمت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و صل علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الشهداء و الصدیقین و جمیع عباد الله الصالحین بعد از تکبیر سوم بگوید: اللهم اغفر للمؤمنین و المومنات و المسلمین و المسلمات الأحیاء منهم و الاموات تابع بیننا و بینهم بالخیرات انک مجیب الدعوات انک علی کل شیء قدیر و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت خیر فتجاوز عنه و اغفر له اللهم اجعله عندک فی اعلی علیین و اخلف علی اهله فی الغابرین و ارحمه برحمتک یا ارحم الراحمین و بعد، تکبیر پنجم را بگوید ولی اگر میت زن است بعد تکبیر چهارم بگوید: اللهم ان هذه امتک و ابنه عبدک و ابته امتک نزلت بک و انت خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منها الا خیراً و انت اعلم بها منا اللهم ان کانت محسنه فزد فی احسانها و ان کانت مسیئه فتجاوز عنها و اغفر لها اللهم اجعلها عندک فی اعلی علیین و اخلف علی اهلها فی الغابرین و ارحمها برحمتک یا ارحم الراحمین و اگر نماز بر چند نفر مرد بخواند، میگوید: اللهم ان هولاء عبیدک و ابناء عبیدک و ابناء عبیدک و ابناء امائک نزلوا بک و انت خیر منزول به... و بقیه ضمیرها را جمع مذکر میآورد. و در مورد چند زن ضمیرها و اسماء اشاره را به صورت مؤنث میآورد و در تثنیه به صورت تثنیه.
باید تکبیرها و دعا را طوری پشت سر هم بخوانند که نماز از صورت خود خارج نشود و احتیاط واجب آن است که در وسط نماز با کسی سخن نگویند.
مستحب است نماز میت را با جماعت بخوانند، ولی کسی که نماز میت را با جماعت بخواند باید تمام تکبیرها و دعاهای آن را بخواند و همان گونه که گفته شد خواندن دعاهای مفصل بالا مستحب است و اگر کسی آن را حفظ ندارد، میتواند از روی کتاب بخواند.
تلقین میت
پیش از آنکه لحد را بپوشانند بعد از خواندن حمد و توحید، دست راست را به شانه راست میت و دست چپ را بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند: اسمع افهم یا فلان ابن فلان (و به جای فلان ابن فلان اسم میت و پدرش را ببرند) مثلاً سه مرتبه بگویند: اسمع افهم یا محمد بن علی سپس به ترتیب زیر او را به عقاید حقه اسلامی تلقین دهند و بگویند:
هل انت علی العهد الذی فارقتنا علیه من شهاده ان لا اله الا الله وحده شریک له و ان محمداً صلی الله علیه و آله عبده و رسوله و سید النبیین و خاتم المرسلین و ان علیاً امیرالمؤمنین و سید الوصیین و امام افترض الله طاعته علی العالمین، و ان الحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی و القائم الحجه المهدی صلوات الله علیهم ائمه المؤمنین و حجج الله علی الخلق اجمعین، و ائمتک ائمه هدی ابرار یا فلان بن فلان (و به جای فلان و بن فلان، اسم میت و پدرش را بگویند) و بعد بگویند: اذا اتاک الملکان المقربان رسولین من عند الله تبارک و تعالی و سئلاک عن ربک و عن نبیک و عن دینک و عن کتابک و عن قبلتک و عن ائمتک فلا تخف و لا تحزن و قل فی جوابهما: الله ربی و محمد صلی الله علیه و آله نبیی و الاسلام دینی و القرآن کتابی و الکعبه قبلتی و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب امامی و الحسن بن علی المجتبی امامی و الحسین بن علی الشهید بکربلاء امامی و علی زین العابدین امامی و محمد الباقر امامی و جعفر الصادق امامی و موسی الکاظم امامی و علی الرضا امامی و محمد الواد امامی و علی الهادی امامی و الحسن العسکری امامی و الحجه المنتظر امامی و هؤلآء صلوات الله علیهم الجمعین ائمتی و سادتی و قادتی و شفعائی، بهم اتولی و من اعدآئهم اتبر فی الدنیا و الاخره، ثم اعلم یا فلان بن فلان (و به جای فلان بن فلان، سم میت و پدرش را بگویند) بعد بگویند: ان الله تبارک و تعالی نعم الرب و ان محمداً صلی الله علیه و آله نعم الرسول و ان علی بن ابیطالب و اولاده المعصومین الائمه الاثنی عشر نعم الائمه و أن ما جاء به محمد صلی الله علیه و آله حق و أن الموت حق و سؤال منکر و نکیر فی القبر حق و البعث حق و النشور حق و الصراط حق و المیزان حق و تطایر الکتب حق و أن الجنه حق و النار حق و أن الساعه آتیه لا ریب فیها و أن الله یبعث من فی القبور. پس بگویند: افهمت یا فلان (و به جای فلان اسم میت را بگوید) پس از آن بگویند: ثبتک الله بالقول الثابت و هداک الله الی صراط مستقیم عرف الله بینک و بین اولیائک فی مستقر من رحمته. پس بگویند: اللهم جاف الأرض عن جنبیه و اصعد بروحه الیک و لقه منک برهاناً اللهم عفوک عفوک.
قبر را به صورت مربع مستطیل بسازند به اندازه چهار انگشت از مین بلند کنند و نشانهای روی آن بگذارند که شناخته شود و روی قبر آب بپاشند و بعد از پاشیدن آب، کسانی که حاضرند دستها را بر قبر گذارند انگشتها را باز کرده در خاک فرو برند و هفت مرتبه سوره انا انزلناه بخوانند و برای میت طلب آمرزش کنند.
این دعا را بعد از آن بخوانند: اللهم جاف الأرض عن جنبیه و اصعد الیک روحه و لقه منک رضواناً و اسکن قبره من رحمتک ما تغنیه به عن رحمه من سواک.
نماز وحشت
مستحب است به امید این که مطلوب پروردگار باشد در شب اول قبر دو رکعب نماز وحشت برای میت بخوانند، به این ترتیب که در رکعت اول بعد از حمد یک مرتبه آیه الکرسی و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه انا انزلناه بخواند و بعد از سلام نماز بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان (و به جای فلان، اسم میت را بگوید).
نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر میتوان به جای آورد، ولی مناسبتر در اول شب بعد از نماز عشا است.
اگر دفن میت به علتی به تأخیر بیفتد باید نماز وحشت را تا شب اول دفن او تأخیر بیندازد.