آیات :
حق امنیت مسکن
یأیها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستأنسوا و تسلموا علی أهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون(2014)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! در خانههایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید؛ این برای شما بهتر است؛ شاید متذکر شوید!
نعمت آرامش زمین برای سکونت انسان
امن جعل الارض قرارا و جعل خللها أنهرا و جعل لها روسی و جعل بین البحرین حاجزا أ ءله مع الله بل أکثرهم لا یعلمون(2015)؛ یا کسی که زمین را مستقر و آرام قرار داد، و میان آن نهرهایی روان ساخت، و برای آن کوههای ثابت و پابرجا ایجاد کرد، و میان دو دریا مانعی قرار داد (تا با هم مخلوط نشوند؛ با این حال) آیا معبودی با خداست؟! نه، بلکه بیشتر آنان نمیدانند (و جاهلند)!
فن بنائی
و أوحینا الی موسی و أخیه أن تبوءا لقومکما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتکم قبله و أقیموا الصلوه و بشر المؤمنین(2016)؛ و به موسی و برادرش وحی کردیم که: برای قوم خود، خانههایی در سرزمین مصر انتخاب کنید؛ و خانههایتان را مقابل یکدیگر (و متمرکز) قرار دهید! و نماز را برپا دارید! و به مؤمنان بشارت ده (سرانجام پیروز میشوند!)
نعمت مسکن
و الله جعل لکم من بیوتکم سکنا و جعل لکم من جلود الانعم بیوتا تستخفونها یوم ظعنکم و یوم اقامتکم و من أصوافها و أبارها و أشعارها أثثا و متعا الی حین(2017)؛ و خدا برای شما از خانههایتان محل سکونت (و آرامش) قرار داد؛ و از پوست چهار پایان نیز برای شما خانههایی قرار داد که روز کوچ کردن و روز اقامتتان، به آسانی میتوانید آنها را جا به جا کنید؛ و از پشم و کرک و موی آنها، برای شما اثاث و متاع (و وسایل مختلف زندگی) تا زمانی معینی قرار داد.
آزادی انتخاب مسکن
و الذین یتوفون منکم و یذرون أزوجا وصیه لازوجهم متعا الی الحول غیر اخراج فان خرجن فلا جناح علیکم فی ما فعلن فی أنفسهن من معروف و الله عزیز حکیم(2018)؛ و کسانی که از شما در آستانه مرگ قرار میگیرند و همسرانی از خود به جا میگذارند، باید برای همسران خود وصیت کنند که تا یک سال، آنها را (با پرداختن هزینه زندگی) بهرهمند سازند؛ به شرط اینکه آنها (از خانه شوهر) بیرون نروند (و اقدام به ازدواج مجدد نکنند). و اگر بیرون روند، (حقی در هزینه ندارند؛ ولی) گناهی بر شما نیست نسبت به آنچه درباره خود، به طور شایسته انجام میدهند. و خداوند توانا و حکیم است.
خانههای مخروبه و عبرت
فتلک بیوتهم خاویه بما ظلموا ان فی ذلک لایه لقوم یعلمون(2019)؛ این خانههای آنهاست که بخاطر ظلم و ستمشان خالی مانده؛ و در این نشانه روشنی است برای کسانی که آگاهند!
خانههای بهشتی
وعد الله المؤمنین و المؤمنت جنت تجری من تحتها الانهر خلدین فیها و مسکن طیبه فی جنت عدن و رضون من الله اکبر ذلک هو الفوز العظیم(2020)؛ خداوند به مردان و زنان با ایمان، باغهایی از بهشت وعده داده که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ و مسکنهای پاکیزهای در بهشتهای جاودان (نصیب آنها ساخته)؛ و (خشنودی و) رضای خدا، (از همه اینها) برتر است؛ و پیروزی بزرگ، همین است!
نکات :
مسکن وسیع
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): من سعاده المرء المسلم المسکن الواسع(2021)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): از خوشبختیهای مرد مسلمان، داشتن مسکن وسیع است.
خانه کوچک
عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: من شقاء العیش ضیق المنزل(2022)؛ امام باقر (علیه السلام): یکی از تیره روزیها، داشتن خانه کوچک است.
بنای بیساکن
من النعناء أن المرء یجمع ما لا یأکل و یبینی ما لا یسکن ثم یخرج الی الله تعالی لا مالا حمل و لا بناء نقل(2023)؛ امام علی (علیه السلام): یکی از رنجها این است که انسان چیزی را فراهم آورد که نمیخورد و بنایی بسازد که در آن سکونت نمیکند و سپس به جانب خداوند متعال میرود در حالی که نه مالی با خود میبرد و نه ساختمانی منتقل میکند!
وبال گردن
عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: کل بناء لیس بکفاف فهو وبال علی صاحبه یوم القیامه(2024)؛ امام صادق (علیه السلام): هر بنایی که بیش از نیاز باشد، در روز قیامت وبال گردن صاحب اوست.
مکلف در قیامت
عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: من بنی فوق مسکنه کلف حمله یوم القیامه(2025)؛ امام صادق (علیه السلام): هر که بنایی بیش از نیاز سکونتش بسازد، در روز قیامت مکلف به حمل آن میشود.
برکت مال
من باع دارا ثم لم یجعل ثمنها فی مثلها لم یبارک له فیها(2026)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هر که خانهای بفروشد و با پول آن همانند آن را نخرد، مالش برکت نمییابد.
خرید مجدد مسکن
من باع منکم دارا أو عقارا، فلیعلم أنه مال قمن أن با یبارک له فیه الا أن یجعله فی مثله(2027) پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): هر یک از شما منزلی یا ملکی بفروشد، بداند که پول آن سزاوار برکت نیست، مگر این که صرف خرید همانند آن شود.
بهداشت مسکن 1
نظفوا بیوتکم من حوک العنکبوت(2028)؛ امام علی (علیه السلام): خانههایتان را از تار عنکبوت پاک کنید.
بهداشت مسکن 2
کنس البیت ینفی الفقر(2029)؛ امام صادق (علیه السلام): جاروب کردن خانه، فقر را از بین میبرد.
صاحبخانه و مستاجر
قال الامام صادق (علیه السلام): من کانت له دار فاحتاج مؤمن الی سکناها فمنعه ایاها، قال الله عزوجل: یا ملائکتی! أبخل؛ عبدی علی عبدی بسکنی الدار الدنیا، و عزتی و جلالی لا یسکن جنانی أبدا(2030)؛ امام صادق (علیه السلام): آن کس که خانهای دارد و مؤمنی نیازمند آن است و صاحب خانه او را مانع شود، خداوند گوید: ای فرشتگان من! آیا بندهام در مورد خانهای پست در این دنیا به بندهای دیگر فخر ورزید؟! به عزت و جلالم سوگند که هیچگاه چنین شخصی در بهشتم مسکن نخواهد گزید.
مسکن برای فخر فروشی
من بنی بنیانا ریاء و سمعه حمله یوم القیامه من الارض السابعه و هو نار تشتعل، ثم یطوق فی عنقه و یلقی فی النار... قیل یا رسول الله! کیف یبنی ریاء و سمعه؟ قال: یبنی فضلا علی ما یکفیه، استطاله منه علی جیرانه و مباهاه لاخوانه(2031)؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هرکس خانهای را برای خودنمایی و شهرت بنا کند، روز قیامت آن را به صورت آتشی شعلهور از زمین هفتم بردارد، آنگاه همچون طوقی در گردنش آویخته و در آتش افکنده شود... گفته شد: ای رسول خدا! چطور برای خودنمایی و شهرت بنا میکند؟ فرمود: خانه را بیشتر از نیازش میسازد، تا بر همسایگان خویش تکبر ورزد، و بر برادرانش فخر فروشد.
داستانها :
منزل وسیع
روزی امام صادق (علیه السلام) وارد منزل یکی از اصحاب خود شد. آن شخص را دید که با وجود زن و فرزند و تمکن مالی در خانهای حقیر و کوچک زندگی میکند، به طوری که خانوادهاش در رنج و زحمت افتادهاند.
حضرت فرمود: چرا اینجا زندگی میکنی؟ تو که میتوانی خانهات را به خاطر زن و فرزندت توسعه دهی؟!
عرض کرد: یا بن رسول الله! این خانه پدری من است. من در اینجا متولد شدهام، پدر و پدربزرگم هم در اینجا متولد شدهاند و زندگی کردهاند، نمیخواهم از خانه پدرم بیرون بروم!
امام صادق (علیه السلام) با کمال صراحت فرمود: گیرم پدر و پدربزرگ تو هیچ کدام شعور نداشتند، تو میخواهی جریمه بیشعوری پدر و مادرت را متحمل شوی؟ زن و بچهات را بردار و از اینجا برو.. در اینجا متولد شدهام، به اینجا خو گرفتهام، پدر و پدربزرگم اینجا بدنیا آمدهاند، همه حرف مفت است.
در دستورات اسلام هم آمده است که من سعاده الانسان سعه الدار؛ یکی از سعادتهای انسان این است که خانهاش وسیع باشد و اگر کسی این مکان برایش باشد و کوتاهی کند تا خانوادهاش در رنج و زحمت بیفتند، به زن و فرزند خود ظلم کرده است. ولی باید توجه داشت که وسعت منزل با توسعه تجملات و تشریفات فرق دارد. ولی باید توجه داشت که وسعت منزل با توسعه تجملات و تشریفات فرق دارد. وسعت و سادگی چیزی است و تجمل پرستی و زرق و برقدوستی چیز دیگر. از دیدگاه اسلام اولی ممدوح است و دومی مذموم(2032).
مسکن و اعتدال
حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به عیادت علاء بن زیاد تشریف برد. وقتی که وسعت خانه او را مشاهده نمود، دستور میانه روی داد. فرمود تو خانه به این وسعت در دنیا برای چه میخواهی با آن که احتیاجت به این خانه در آخرت بیشتر است؟! اگر بخواهی در آخرت نیز به خانه وسیعی برسی در این جا مهمان نوازی کن، صله رحم بجا آور و اداء حقوق بنما! علاء عرض کرد از برادرم عاصم بن زیاد شاکی هستم.
حضرت فرمود چه شکایت داری؟ عرض کرد از دنیا کنارهگیری نموده است. آن جناب امر نمود او را بیاورند. عاصم شرفیاب شد. حضرت فرمود: ای دشمن نفس خود! شیطان گمراهت نموده است. بر خانواده و اولادت رحم نمیکنی؟ خیال میکنی خداوند طیبات و چیزهای حلال را که برایت مباح کرده، بدش میآید از آنها استفاده کنی؟ در نظر خدا از این اندیشه خوار و پستتر هستی.
عاصم گفت: پس چرا شما لباس خشن میپوشی و غذای ساده و غیر لذیذ میخوری؟ حضرت فرمود: من مثل تو نیستم؛ خدا بر پیشوایان حقیقی لازم نموده، خودشان را شبیه تنگدستان قرار دهند تا فقر و تنگدستی برای فقراء دشوار نباشد و بدین وسیله تسلی یابند.
در این روایات چنان چه ملاحظه میفرمائید علی (علیه السلام) در عین حال که علاء را متوجه آخرت مینماید و وسعت خانه را در صورتی که انفاق ننماید، برایش عیب میداند، برادرش عاصم را به استفاده کردن از نعمتهای دنیا دستور میدهد تا حد وسط و میانه روی به وجود آید و غرض از دنیا و آخرت حاصل شود(2033).
نوشتهای به خط سبز!
مردی از بزرگان جبل هر سال به زیارت مکه مشرف میشد و هنگام برگشت در مدینه محضر امام صادق (علیه السلام) میرسید.
یک بار قبل از تشرف به حج، خدمت امام (علیه السلام) رسید و ده هزار درهم به ایشان داد و گفت: تقاضا دارم با این مبلغ خانهای برایم خریداری نمایید. سپس به قصد زیارت مکه معظمه از محضر امام (علیه السلام) خارج شد.
پس از انجام مراسم حج، خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید و حضرت، او را در خانه خود جای داد و نوشتهای به او مرحمت نمود و فرمود: خانهای در بهشت برایت خریدم که حد اول آن به خانه محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)، حد دومش به خانه علی (علیه السلام)، حد سوم به خانه حسن مجتبی (علیه السلام) و حد چهارم آن به خانه حسین بن علی (علیه السلام) متصل است.
مرد که این سخن را از امام شنید، قبول کرد حضرت آن مبلغ را میان فقرا و نیازمندان از فرزندان امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) تقسیم کردند و مرد جبلی به وطن خود بازگشت.
چون مدتی گذشت، آن مرد مریض شد و بستگان خود را احضار نموده، گفت: من میدانم آنچه امام صادق (علیه السلام) فرمود، حقیقت دارد، اما خواهش میکنم این نوشته را با من دفن کنید!
پس از مدت کوتاهی از دنیا رفت و بنابر وصیتش آن نوشته را با من دفن کردند. روز دیگر که آمدند، دیدند مکتوبی با خط سبز روی قبر اوست که در آن نوشته شده: به خدا سوگند! جعفر بن محمد به آنچه وعده داده بود وفا نمود(2034)!
ویژگیهای مؤمنان شایسته
عصر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود، در یکی از جنگلها، جماعتی را به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: اینها کیستند؟
حاضران در پاسخ گفتند: گروهی از مؤمنان هستند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به آن گروه رو کرد و فرمود: ایمان شما به چه پایهای رسیده است؟
آن گروه گفتند: ایمان ما به پایهای رسیده است که:
1- در برابر بلا، صبر و استقامت کنیم.
2- و در آسایش برخورداری از نعمتها، شکر و سپاسگزار هستیم.
3- و در برابر قضای الهی، راضی و خشنود میباشیم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را چنین ستود: حلماء کادوا من الفقه ان یکونوا انبیا؛ اینها افراد خویشتندار و دانشمندی هستند که به خاطر آگاهی و شناخت، به مقام پیامبران نزدیک شدهاند.
سپس فرمود: اگر شما همانگونه هستید که خودتان بیان کردید [دارای صبر و شکر و مقام رضا میباشید] ساختمانی را که در آن سکونت نمیکنید، نسازید و اموالی را که نمیخورید، انباشته نکنید، و از خدائی که بازگشت شما به سوی او است بترسید و پروا نمائید.
یعنی با زهد و وارستگی، آن صفات برجسته ایمان را نگهدارید و تکامل بخشید(2035).
همسایه نو
مرد انصاری خانه جدیدی در یکی از محلات مدینه خرید و به آنجا منتقل شد، تازه متوجه شد که همسایه ناهمواری نصیب وی شده. به حضور رسول اکرم آمد و عرض کرد: در فلان محله، میان فلان قبیله، خانهای خریدهام و به آنجا منتقل شدهام؛ متأسفانه نزدیکترین همسایه من شخصی است که نه تنها وجودش برای من خیر و سعادت نیست، از شرش نیز در امان نیستم. اطمینان ندارم که موجبات زیان و آزار مرا فراهم نسازد. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) علی، سلمان، ابوذر و شخصی دیگر را که گفتهاند - مقداد بوده است - مأمور کرد، با صدای بلند در مسجد به عموم مردم از زن و از مرد ابلاغ کنند که هرکس همسایگانش از آزار او در امان نباشند ایمان ندارد. این اعلام در سه نوبت تکرار شد. بعد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به دست خود به چهار طرف اشاره کرد و فرمود: از هر طرف تا چهل خانه همسایه محسوب میشوند(2036).
شادی خاطر
بهر خطهای خانه بنیاد کن - و ز آن خاطر دوستان شاد کن
ولیمه
گفت پیغمبر رسول راستین - از ولیمه پنج مورد گفته دین
اولش تزویج مرد و زن بود - دومی فرزند و زائیدن بود
سومی در ختنه اولاد دان - و آن خرید خانه از چهارم بخوان
پنجمش آن زائر بیت خدا - آنکه دارد سعی مروه با صفا
نکات :
مسئله مسکن مناسب، نخستین شرط زندگی است و به دنبال آن فعالیتهای دیگر امکانپذیر میشود.
حقا نعمت مسکن از مهمترین نعمتهایی است که تا آن نباشد، بقیه گوارا نخواهد بود.
چهار نیاز اصلی و ابتدایی انسان یعنی نیاز به غذا و آب و لباس و مسکن (پوشش در مقابل آفتاب) اشاره شده است.
یکی از مهمترین وسائل زندگی انسان مسکن مناسب است.
در مسکن، زن تابع مرد است.
مسکن، از نعمتهای ویژه الهی است.
رفاه، مسکن و قصر، اگر از یاد خدا جدا باشد زمینه فساد میشود.
برای آوارگان، مسکن مهمترین مسئله است.
خداوند، همه نیازهای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی بشر را تأمین میکند و برای برخورداری از نعمتهایی چون مسکن، غذا، عفو و لطف، دستور میدهد که دعا و استغفار کنند و سجده نمایند.
کلمه طیب به معنای دلپسند و مطلوب است در قرآن در توصیف مال، ذریه، فرزند، کلام، شهر و همسر، غذا و رزق باد، مسکن، فرشته، درخت و تحیت آمده است.
در انتخاب مسکن، محور را توفیق عبادت قرار دهیم. ان أرضی واسعه فایای فاعبدون
حق آرامش در مسکن برای همگان محترم است، خصوصا برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). لا تدخلوا بیوت النبی