تربیت
Tarbiat.Org

گنجینه معارف جلد 2
محمد رحمتی شهرضا

عید

آیات :
عید فطر
قد أفلح من تزکی و ذکر اسم ربه فصلی(1491)؛ به یقین کسی که پاکی جست (و خود را تزکیه کرد)، رستگار شد: و (آن که) نام پروردگارش را یاد کرد سپس نماز خواند!
تعبیر از روز عید به روز زینت‏
قال موعدکم یوم الزینه و أن یخشر الناس ضحی(1492)؛ گفت: میعاد ما و شما روز زینت (روز عید) است؛ به شرط اینکه همه مردم، هنگامی که روز، بالا می‏آید، جمع شوند!
منشا عید مسیحیان‏
اذ قال الحواریون یعیسی ابن مریم هل یستطیع ربک أن ینزل علینا مائده من السماء قال اتقوا الله ان کنتم مؤمنین قالوا نرید أن نأکل منها و تطمئن قلوبنا و نعلم أن قد صدقتنا و نکون علیها من الشهدین قال عیسی ابن مریم اللهم ربنا أنزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لاولنا و ءاخرنا و ءایه منک و ارزقنا و أنت خیر الرزقین قال الله انی منزلها علیکم فمن یکفر بعد منکم فانی أعذبه عذابا لا أعذبه أحدا من العلمین(1493)؛ در آن هنگام که حواریون گفتند: ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارات می‏تواند مائده‏ای از آسمان بر ما نازل کند؟ او (در پاسخ) گفت: از خدا بپرهیزید اگر با ایمان هستید! گفتند: ما نظر بدی نداریم، می‏خواهیم از آن بخوریم، و دلهای ما (به رسالت تو) مطمئن گردد؛ و بدانیم به ما راست گفته‏ای؛ و بر آن، گواه باشیم. عیسی بن مریم عرض کرد: خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده‏ای بر ما بفرست! تا برای اول و آخر ما، عیدی باشد، و نشانه‏ای از تو؛ و به ما روزی ده تو! تو بهترین روزی دهندگانی! خداوند (دعای او را مستجاب کرد؛ و) فرمود: من آن را بر شما نازل می‏کنم؛ ولی هرکس از شما به بعد از آن کافر گردد (و راه انکار پوید)، او را مجازاتی می‏کنم که احدی از جهانیان را چنان مجازات نکرده باشم!
شادی بجا
قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفر حوا هو خیر مما یجمعون(1494)؛ بگو: به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند؛ که این، از تمام آنچه گردآوری کرده‏اند، بهتر است!
حد شادی‏
ان قارون کان من قوم موسی فبغی علیهم و آتیناه من الکنور ما ان مفاتحه لتنوأ بالعصبه أولی القود اذ قال له قومه لا تفرح ان الله لا یحب الفرحین(1495)؛ قارون از قوم موسی بود، اما بر آنان ستم کرد ما آن‏قدر از گنجها به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود! (به خاطر آورید) هنگامی را که قومش به او گفتند: این همه شادی مغرورانه مکن، که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی‏دارد!
شادی بی‏جا و عذاب‏
ذلکم بما کنتم تفرحون فی الارض بغیر الحق و بما کنتم تمرحون(1496)؛ این (عذاب) بخاطر آن است که بناحق در زمین شادی می‏کردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی می‏پرداختید!
عید و عبرت‏
یقلب الله اللیل و النهار ان فی ذلک لعبره لاولی الابصار(1497)؛ خداوند شب و روز را دگرگون می‏سازد در این عبرتی است برای صاحبان بصیرت!
روایات :
چه روزی عید است؟
قال (علیه السلام): فی بعض الاعیاد انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه و کل یوم لا تعصی الله فیه فهو یوم عید(1498)؛ امام علی (علیه السلام) - در یکی از عیدها - همانا این عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و هر روزی که در آن نافرمانی خدا نشود، آن روز عید است.
آمرزش در روز عید
قال سوید بن غفله دخلت علیه (امیرالمؤمنین) یوم عید فاذا عنده فاثور علیه خبز السمراء و صحفه فیها خطیفه و ملبنه فقلت یا أمیرالمؤمنین یوم عید و خطیفه فقال انما هذا عید من غفر له(1499)؛ سوید بن غفله: در یک روز عید، بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) وارد شدم. دیدم در برابر آن حضرت سفره‏ای است و در آن سفره مقداری نان گندم و یک ظرف فرنی و قاشق نهاده شده است. عرض کردم: ای امیرالمؤمنین! روز عید و فرنی؟ حضرت فرمود: این عید کسی است که آمرزیده شده باشد.
سفارش علی (علیه السلام) در مورد نوروز
و أتی علی (علیه السلام) بهدیه النیروز فقال (علیه السلام): ما هذا قالوا یا أمیرالمؤمنین الیوم النیروز فقال اصنعوا لناکل یوم نیروزا(1500)؛ من لایحضره الفقیه: در نورو ز، هدیه‏ای خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند: ای امیرالمؤمنین! امروز نوروز است. امام (علیه السلام) فرمود: هر روزمان را نوروز کنیم!
هر روز، نوروز است.
قال (علیه السلام): نیروز ناکل یوم(1501)؛ امام علی (علیه السلام): نوروز ما، هر روز است.
سنت ایرانیان‏
عن معلی بن خنیس قال دخلت علی الصادق جعفر بن محمد (علیه السلام) یوم النیروز فقال أتعرف هذا الیوم قلت جعلت فداک هذا یوم تعظمه العجم و تتهادی فیه فقال أبو عبد الله الصادق (علیه السلام) و البیت العتیق الذی بمکه ما هذا الا لامر قدیم أفسره لک حتی تفهمه(1502)؛ امام صادق (علیه السلام) - به معلی بن خنیس که در نوروز خدمت ایشان رسید - آیا می‏دانی امروز چه روزی است؟ (معلی گوید:) عرض کردم: فدایت شوم، این نوروزی است که ایرانیان آن را گرامی می‏دارند و در آن به یکدیگر هدیه و عیدی می‏دهند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: سوگند به آن خانه کهن که در مکه است، این روز یک ریشه کهن دارد که من برایت توضیح می‏دهم تا آن را بدانی...
ای معلی! روز نوروز، همان روزی است که خداوند در آن از بندگان پیمان گرفت او را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند و به فرستادگان و حجت‏های او و به امامان (علیه السلام) ایمان بیاورند. نوروز نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرد....
هیچ نوروزی نیست مگر این که ما در آن روز منتظر فرج هستیم؛ زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ماست. ایرانیان آن را حفظ کردند و شما آن را از دست نهادید... نوروز نخستین روز از سال ایرانیان است. آنان در حالی که تعدادشان سی‏هزار نفر بود زنده ماندند و زندگی کردند و ریختن آب در نوروز سنت شد...
اعمال نوروز
عن مولانا الصادق (علیه السلام) فی یوم النیروز فاغتسل و البس أنظف ثیابک و تطیب بأطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صائما(1503)؛ امام صادق (علیه السلام): چون عید نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوی و پاکیزه‏ترین جامه‏هایت را بپوش و با خوشبوترین عطرها خودت را معطر کن و در آن روز روزه‏دار باش.
نسخ نوروز در اسلام‏
حکی أن المنصور تقدم الی موسی بن جعفر (علیه السلام) بالجلوس للتهنئه فی یوم النیروز و قبض ما یحمل الیه فقال (علیه السلام): انی قد فتشت الاخبار عن جدی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فلم أجد لهذا العید خبرا و أنه سنه للفرس و محاها الاسلام و معاذ الله أن نحیی ما محاه الاسلام فقال المنصور انما نفعل هذا سیاسه للجند فسألتک بالله العظیم الا جلست فجلس(1504)؛ بحارالانوار؛ نقل شده است که منصور دوانیقی از امام کاظم (علیه السلام) تقاضا کرد که نوروز در خانه جلوس کند، تا مردم برای تبریک‏گوئی پیش ایشان بروند و هدایایی که برایش می‏برند نیز بپذیرد. امام (علیه السلام) فرمود: من در اخبار جدم پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جستجو کردم، اما برای این روز خبری پیدا نکردم. نوروز سنت ایرانیان است و اسلام آن را منسوخ کرده است. پناه به خدا از این که چیزی را زنده کنیم که اسلام از بین برده است. منصور گفت: ما این کار را فقط به خاطر نظامیان می‏کنیم (و یک سیاست نظامی است). پس، تو را به خدای بزرگ سوگند بفرمایید بنشینید. حضرت پذیرفت و نشستند... .
ذکر خدا در عید
زینوا أعیادکم بالتکبیر(1505)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): عیدهای خود را با ذکر الله اکبر، مزین کنید.
عید فطر و قربان‏
زینوا العیدین بالتهلیل و التکبیر و التحمید و التقدیس(1506)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): عید فطر و قربان را با جملات لا اله الا الله و الله اکبر و الحمدلله آذین بخشید.
رسول خدا در اعیاد
کان (صلی الله علیه و آله و سلم) یخرج فی العیدین رافعاً صوته بالتهلیل و التکبیر(1507)؛ کنز العمال: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در روزهای عید فطر و قربان از خانه بیرون می‏آمد و با صدای بلند لا اله الا الله و الله اکبر می‏گفت.
داستانها :
حسنه چیست؟
خداوند به داود پیامبر (علیه السلام) عرض کرد: همانا بنده‏ای از بندگانم، با حسنه نزد من می‏آید و من به خاطر آن حسنه، بهشتم را برای او مباح و روا می‏سازم.
داود (علیه السلام) عرض کرد: آن حسنه چیست؟
خداوند فرمود: او موجب شادی قلب مومن شود، هر چند با یک خرما باشد.
داود (علیه السلام) عرض کرد: پروردگارا! بر آن کس که تو را شناخت سزاوار است که امیدش را از تو قطع نکند(1508).
نجات از مرگ ناگهانی‏
روزی منصور دوانیقی خلیفه عباسی کسی را به سراغ امام صادق (علیه السلام) فرستاد. هنگامی که حضرت نزد وی آمد، او را در کنار خود نشانید.
سپس چند بار صدا زد: محمد را(1509) پیش من بیاورید! مهدی را نزد من بیاورید! و مرتب تکرار می‏کرد.
به منصور گفتند: هم اکنون می‏آید.
وقتی که مهدی آمد منصور رو به امام کرده گفت: آن حدیثی را که درباره صله رحم نقل کردی دوباره بگو تا فرزندم مهدی نیز بشنود.
امام (علیه السلام) فرمود: آری! پدرم از پدرش از جدش از امیر المؤمنین (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرد که آن حضرت فرمود: مردی که از عمرش سه سال مانده اگر صله رحم کند خداوند به سی سال عمر او را افزایش می‏دهد و اگر قطع رحم کند، خداوند به آن خاطر، عمر سی ساله او را سه ساله می‏کند سپس این آیه را خواند: یمحوا الله ما یشاء ویثب و عنده‏ام الکتاب(1510)
منصور گفت: این حدیث نیکو است ولی منظورم این حدیث نیست.
امام (علیه السلام) فرمود: آری! پدرم از پدرش از جدش از امیر المؤمنین (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرد که فرمود: صله رحم خانه‏ها را آباد می‏کند و عمرها را فزونی می‏بخشد، اگر چه بجای آورندگان مردمان خوبی نباشند.
منصور گفت: این هم حدیثی است، لکن منظورم این حدیث نیز نیست.
امام (علیه السلام) فرمود: صله رحم حساب روز قیامت را آسان می‏کند و از مرگ بد، ناگهانی حفظ می‏نماید.
منصور گفت: آری! منظورم همین حدیث بود(1511).
هدف منصور این بود که می‏خواست این بود که می‏خواست این حدیث را فرزندش بشنود و نسبت به صله ارحام مواظب رفتار خود گردد.
صله رحم تا این حد!
صفوان جمال گوید: میان امام صادق (علیه السلام) و عبد الله بن حسن، سخنی درگرفت(1512) تا به جنجال کشید به طوری که مردم اجتماع کردند. امام (علیه السلام) با عبد الله با این وضع از هم جدا شدند. صبح بعد دنبال کاری بیرون رفتم. ناگاه امام صادق (علیه السلام) را در خانه عبد الله بن حسن دیدم که می‏فرماید: ای کنیز! به عبد الله بگو بیاید. او بیرون آمد و گفت: یا ابا عبد الله! چرا بامداد زود به این جا آمده‏ای؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: من دیشب آیه‏ای از قرآن تلاوت کردم که مرا پریشان کرد. عبد الله گفت: کدام آیه؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: این آیه را که می‏فرماید: والذین یصلون ما امر الله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب(1513)؛ صاحبان اندیشه، کسانی هستند که پیوندهایی را که خداوند به آن امر کرده است، برقرار می‏دارند و از پروردگارشان می‏ترسند و از بدی حساب روز قیامت، بیم دارند. عبد الله گفت: راست گفتی، گویا من این آیه را هرگز در کتاب خدا نخوانده بودم، سپس عبد الله با امام صادق (علیه السلام) دست به گردن هم انداختند و گریه کردند.
به این ترتیب می‏بینیم این حدیث حاکی است که صله رحم و نبریدن از خویشاوند - اگر چه خویشان در حد گمراهی و فسق باشند - لازم است. تا آن جا که طبق حدیث دیگر، شخصی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: پسر عمویی دارم که هر چه به او می‏پیوندم، او با من قطع رابطه می‏کند تا این که تصمیم گرفتم، من هم از او ببرم. امام (علیه السلام) فرمود: اگر تو رعایت پیوند را بکنی خداوند بین شما پیوند ایجاد خواهد کرد وگرنه خداوند از هر دو شما ببرد(1514).
سلام خدا بر دیدار کنندگان مؤمن!
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جبرئیل نقل کرد: خداوند فرشته‏ای را به صورت انسان به زمین فرستاد، آن فرشته به سیر و سیاحت در زمین پرداخت، تا به در خانه‏ای رسید، دید یک نفر پشت در ایستاده است، و از صاحب خانه اجازه ورود می‏خواهد، فرشته به او گفت: برای چه به اینجا آمده‏ای؟ چه نیاز به صاحب این خانه داری؟
او گفت: نیازی ندارم، بلکه صاحب خانه، برادر مسلمان من است، به عنوان زیارت و دیدار او برای خدا، آمده‏ام.
فرشته گفت: براستی تو فقط برای زیارت برادر دینی‏ات آمده‏ای؟
او گفت: آری، فقط به عنوان زیارت و دیدار او آمده‏ام.
فرشته گفت: انی رسول الله الیک و هو یقرئک السلام و یقول وجبت لک الجنه؛ من فرستاده خدا به سوی تو هستم، خداوند به تو سلام می‏رساند، و می‏فرماید: بهشت برایت واجب گردید.
سپس آن فرشته گفت: خداوند متعال می‏فرماید: ایما مسلم زار مسلما فلیس ایاه زار، ایای زار و ثوابه علی الجنه؛ هر مسلمانی که از مسلمانی دیدار کند، او دیدار نکرده، بلکه مرا دیدار کرده، و بهشت به عنوان پاداش او، بر عهده من خواهد بود(1515).
صله رحم‏
حضرت امیر (علیه السلام) می‏فرماید: مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و گفت: یا رسول الله مرا به عملی راهنمایی کنید، به عملی که به سبب آن:
1- خدا مرا دوست بدارد. 2- مردم مرا دوست بدارند. 3- دارائیم فراوان شود. 4- بدنم سالم بماند. 5- عمرم طولانی شود. 6- خدا مرا با تو محشور کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: این 6 حاجت 6 خصلت می‏خواهد:
1- اگر می‏خواهی خدا تو را دوست بدارد از او بترس و از گناه پرهیز کن. 2- اگر می‏خواهی مردم تو را دوست دارند به آن‏ها خوبی و نیکی کن و به آنچه در دست آن هاست طمع نکن و چشم نینداز.
3- اگر می‏خواهی دارائیت فراوان شود زکوه بده.
4- اگر می‏خواهی بدنت سالم بماند فراوان صدقه بده.
5- و اگر می‏خواهی عمرت طولانی شود صله رحم کن دید و بازدید خویشان.
6- و اگر می‏خواهی خدا تو را با من محشور کند سجده را برای خدا طولانی کن.
اشعار :
تبریک عید
ساقیا آمدن عید مبارک بادت - و آن موعید که کردی نرود از یادت حافظ
زیبایی عید
جهان بر ابروی عید از هلال و سمه کشید - هلال عید در ابروی یار باید دید حافظ
می ساقی‏
عید است و آخر گل و یاران در انتظار - ساقی به روی شاه ببین ماه و می بیار حافظ
نکات :
عید در لغت از ماده عود به معنی بازگشت است، و لذا به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می‏شود و بازگشت به پیروزیها و راحتی‏های نخستین می‏کند عید گفته می‏شود.
در اعیاد اسلامی به مناسب اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می‏گردد، و آلودگیها که بر خلاف فطرت است، از میان می‏رود، عید گفته شده است.
روزی که در آن گناه نشود روز پیروزی و پاکی و بازگشت به فطرت نخستین است که به همین خاطر در روایت به چنین روزی عید اطلاق می‏شود. (نهج البلاغه، کلمات قصار 428.)
نوروز برای ما عبادت است... مردم این روزها را بهانه‏ای برای دید و بازدید و رفع کدورتها و کینه‏ها و محبت به یکدیگر قرار می‏دهند. این همان برادری و عطوفت و همان صله رحم اسلام است، بسیار خوب است... . عید نوروز چیز خوبی است. وسیله‏ای است که به آن دل‏ها شاد می‏شود، انسان‏ها با یکدیگر ارتباط بر قرار می‏کنند. صله رحم و صله احباب می‏کنند... . انسان باید با ارحام صله کند، یعنی ارتباط برقرار کند(1516).
از آداب امروز روزه گرفتن است، از آداب امروز دعا کردن است، نماز خواندن است و این به ما می‏فهماند که ملتی بخواهد به ره راست برود و بخواهد استقلال خودش راه آزادی خودش را بخواهد حفظ کند باید در عیدش و در غیر عیدش تذکر داشته باشد، ذکر خدا بکند(1517).
تحویل حال الی احسن حال این است که انشاء الله در این سال نو ما تغییرات روحی بدهیم یعنی واقعا تحول بر ایمان حاصل بشود و او به این است که همان طوری که سیره انبیاء از اول تا آخر بوده است که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است(1518)... .