آیات :
آثار ترک نماز
کلا اذا بلغت الترافی و قیل من راق و ظن أنه الفراق و التفت الساق باساق الی ربک یومئذ المساق فلا صدق و لا صلی و لکن کذب و تولی ثم ذهب الی أهله یتمطی(2170)؛ چنین نیست (که انسان میپندارد! او ایمان نمیآورد) تا موقعی که جان به گلوگاهش رسد، و گفته شود: آیا کسی هست که (این بیمار را از مرگ) نجات دهد؟! و به جدائی از دنیا یقین پیدا کند، و ساق پاها (از سختی جان دادن) به هم بپیچید! (آری) در آن روز مسیر همه بسوی (دادگاه) پروردگارت خواهد بود! (در آن روز گفته میشود:) او هرگز ایمان نیاورد و نماز نخواند، بلکه تکذیب کردو روی گردان شد، سپس بسوی خانواده خود بازگشت در حالی که متکبرانه قدم بر میداشت!
ارزش نماز
ان الانسن خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخیر منوعا الا المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون و الذین فی أموالهم حق معلوم للسائل و المحروم(2171)؛ به یقین انسان حریص و کمطاقت آفریده شده است، هنگامی که بدی به او رسد بیتابی میکند، و هنگامی که خوب به او رسد مانع دیگران میشود (و بخل میورزد)، مگر نمازگزاران، آنها که نمازها را پیوسته بجا میآورند، و آنها که در اموالشان حق معلومی است... برای تقاضا کننده و محروم.
نماز از ارکان عملی دین
لیس البر أن تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من ءامن بالله و الیوم الاخر و الملئکه و الکتب و النبیین و ءاتی المال علی حبه ذوی القربی و الیتیمی و المسکین و ابن السبیل و السائلین و فی الرقاب و أقام الصلوه و ءاتی الزکوه و الموفون بعهدهم اذا عهدوا و الصبرین فی لبأساء و الضراء و حین الباس أولئک الذین صدقوا و أولئک هم المتقون(2172)؛ نیکی، (تنها) این نیست که (به هنگام نماز،) روی خود را به سوی مشرق و (یا) مغرب کنید؛ (و تمام گفتگوی شما، درباره قبله و تغییر آن باشد؛ و همه وقت خود را مصروف آن سازید؛) بلکه نیکی (و نیکوکار) کسی است که به خدا، و روز رستاخیز، و فرشتگان، و کتاب (آسمانی)، و پیامبران، ایمان آورده؛ و مال (خود) را، با همه علاقهای که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، اتفاق میکند؛ نماز را بر پا میدارد و زکات را میپردازد؛ و (همچنین) کسانی که به عهد خود - به هنگامی که عهد بستند - وفا میکنند؛ و در برابر محرومیتها و بیماریها و در میدان جنگ، استقامت به خرج میدهند؛ اینها کسانی هستند که راست میگویند؛ و (گفتارشان با آعتقاد هماهنگ است؛) و اینها هستند پرهیزکاران!
اهمیت نماز
حفظوا علی الصلوت و الصلوه الوسطی و قوموا لله قنتین(2173)؛ در انجام همه نمازها، (به خصوص) نماز وسطی (نماز ظهر) کوشا باشید! و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا بپاخیزید!
نقش نماز در سعادت انسان
ان الذین ءامنوا و عملوا الصلحت و أقاموا الصلوه و اتوا الزکوه لهم أجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون(2174)؛ کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را بر پا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین میشوند.
اهمیت نماز در بین اعمال دینی
و هذا کتب أنزله مبارک مصدق الذی بین یدیه و لتنذر أم القری و من حولها و الذین یؤمنون بالاخره یؤمنون به وهم علی صلاتهم یحافظون(2175)؛ و این کتابی است که ما آن را نازل کردیم؛ کتابی است پربرکت، که آنچه را پیش از آن آمده، تصویق میکند؛ (آن را فرستادیم تا مردم را با پاداشهای الهی، بشارت دهی،) و تا (اهل) ام القری (مکه) و کسانی را که گرد آن هستند، بترسانی! (یقین بدان) آنها که به آخرت ایمان دارند، و به آن ایمان میآورند؛ و بر نمازهای خویش، مراقبت میکنند!
اقامه نماز امری حکومتی
الذین ان مکنهم فی الارض أقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه و أمروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عقبه الامور(2176)؛ همان کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدم، نماز را برپا میدارند، و زکات میدهند، و امر به معروف و نهی از منکر میکنند، و پایان همه کارها از آن خداست!
روایات :
تشنه نماز
جعل الله جل ثناوه قره عینی فی الصلاه، و حبب الی الصلاه کما حبب الی الجائع الطعام، و الی الظلمان الماء، و أن الجائع اذا أکل شبع، و ان الظلمان اذا شرب روی، و أنا لاأشبع من الصلاه(2177)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): خداوند، جل ثناوه، نور دیده مرا در نماز قرار داد و نماز را محبوب من گردانید، همچنان که غذا را محبوب گرسنه و آب را محبوب تشنه (با این تفاوت که) گرسنه هرگاه غذا بخورد سیر میشود و تشنه هرگاه آب بنوشد سیراب میگردد، اما من از نماز سیر نمیشوم.
نزول رحمت خدا با نماز
الصلاه تستنزل الرحمه(2178)؛ امام علی (علیه السلام): نماز رحمت (الهی) را فرود میآورد.
نماز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
کان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) لا یؤثر علی الصلاه عشاء و لاغیره و کان اذا دخل وقتها کأنه لایعرف أهلا ولا حمیما(2179)؛ امام علی (علیه السلام): رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شما و غیر شما را بر نماز مقدم نمیداشت و چون وقت نماز میرسید، گویی نه خانوادهای میشناسد و نه رفیق شفیقی.
وسیله تقرب
الصلاه قربان کل تقی(2180)؛ امام علی (علیه السلام): نماز، موجب تقرب هر پرهیزگاری به خدا میشود.
نماز و معرفت خدا
عن معاویه بن وهب قال سألت أبا عبدالله (علیه السلام) عن أفضل ما یتقرب به العباد الی ربهم و أحب ذلک الی الله عزوجل ما هو فقال ما أعلم شیئا بعد المعرفه أفضل من هذه الصلاه ألاتری أن العبد الصالح عیسی ابن مریم (علیه السلام) قال و أوصانی بالصلاه و الزکاه ما دمت حیا(2181)؛ امام صادق (علیه السلام) - در پاسخ به سؤال از برترین اعمال و محبوبترین آنها نزد خداوند - بعد از معرفت (خدا) چیزی برتر از این نماز نمیشناسم. مگر نمیبینی که بنده صالح، عیسی بن مریم، گفت: مرا به نماز سفارش کرد...؟
ستون دین
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): ان عمود الدین الصلاه و هی أول ما ینظر فیه من عمل ابن آدم فان صحت نظر فی عمله و ان لم تصح لم ینظر فی بقیه عمله(2182)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): همانا ستون دین نماز است و نماز، نخستین عمل فرزند آدم است که به آن رسیدگی میشود؛ اگر درست بود، به دیگر اعمالش رسیدگی میشود و اگر درست نبود، به سایر اعمالش رسیدگی نمیشود.
پاکی از گناه
لو کان علی باب أحدکم نهر فاغتسل منه کل یوم خمس مرات هل کان یبقی علی جسده من الدرن شیء انما مثل الصلاه مثل النهر الذی الدرن کلما صلاه کان لذنوبه الا ذنب أخرجه من الایمان مقیم علیه(2183)؛ امام صادق (علیه السلام): اگر جلوی در خانه یکی از شما جوی آبی باشد و روزی پنج بار خود را در آن بشویید آیا چرک و کثافتی که بر تن شما باقی میماند؟ حکایت نماز نیز حکایت جوی آبی است که تمیز و پاکیزه میکند؛ هرگاه کسی نمازی بخواند این نماز گناهانش را پاک میکند مگر گناهی که او را از ایمان به در برد و بر آن مداومت کند.
کوبیدن در خانه خدا
ما دمت فی الصلاه فأنک تقرع باب الملک الجبار و من یکثر قرع باب الملک یفتح له(2184)؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): تا زمانی که در حال نماز هستی در خانه پادشاهی مقتدر را میکوبی و هر که در خانه پادشاه را بسیار بکوبد، سرانجام آن را در به رویش باز میشود.
جلالت خدا برای نمازگزاران
قال أمیرالمؤمنین (علیه السلام) لو یعلم المصلی ما یغشاه من جلال الله ما سره أن یرفع رأسه من السجوده(2185)؛ امام علی (علیه السلام): اگر نمازگزار میدانست که چه هالهای از جلالت خدا او را فرا میگیرد، دوست نداشت که سر از سجدهاش بردارد.
حسودی ابلیس
اذا قام الرجل الی الصلاه أقبل ابلیس ینظر الیه حسدا لما یری من رحمه الله التی تغشاه(2186)؛ هرگاه کسی به نماز ایستد، ابلیس از این که میبیند رحمت رحمت خدا او را فرا گرفته است حسودانه به وی مینگرد.
سبک شمردن نماز
عن أبی بصیر قال دخلت علی حمیده أعزیها بأبی عبدالله 7 فبکث ثم قالت یا أبا محمد لو شهدته حین حضره الموت و قد قبض احدی عینیه ثم قال ادعوا لی قرابتی و من یطف بی فلما اجتمعوا حوله قال ان شفاعتنا لن تنال مستخفا بالصلاه(2187)؛ ابوبصیر: به حضور حمیده رسیدم تا رحلت امام صادق (علیه السلام) را به او تسلیت بگویم. حمیده گریست و گفت: ای ابا محمد! کاش هنگام فوت آن حضرت بودی. یکی از چشمان خود را بست و سپس به من فرمود: خویشان و نزدیکانم را نزد من بخوانید. وقتی همه دور آن بزرگوار جمع شدند، فرمود: هرگز شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد، نمیرسد.
داستانها :
آخرین نماز
ظهر عاشورا نزدیک میشد، سینفر از اصحاب حسین (علیه السلام) در جریان یک تیراندازی که به وسیله دشمن انجام گرفت، به خاک و خون غلطیدند و شربت شهادت نوشیدند. بقیه نیز در انتظار جانبازی لحظه شماری میکردند و بیقراری مینمودند. ناگهان مردی از اصحاب ابا عبدالله متوجه شد که ظهر شده است. لذا خدمت امام (علیه السلام) آمد و عرض کرد: یا ابا عبدالله! وقت نماز فرا رسیده و ما دلمان میخواهد برای آخرین بار، نماز جماعتی با شما بخوانیم.
حضرت نگاهی کرد و تصدیق نمود که وقت نماز است و این جمله را فرمود: ذکرت الصلوه جعلک الله من المصلین؛ نماز را یاد کردی، خداوند تو را از نمازگزاران قرار دهد.
فورا حسین (علیه السلام) در همان جنگ به نماز ایستاد و اصحاب هم به آن حضرت اقتدا کردند. نمازی که در اصطلاح فقه اسلامی نماز خوف نامیده میشود، یعنی دارای دو رکعت همانند نماز مسافر؛ برای اینکه مجال نداشتند نماز را مفصل بخوانند، چون وضع دفاعیشان به هم میخورد. به همین جهت بعضی از یاران در مقابل دشمن ایستادند و نیمی به جماعت اقتدا کردند. نمازگزاران میبایست یک رکعت از نماز را با امام بخوانند و رکعت دیگر را خود بجا بیاورند تا زودتر پست را از دوستانشان تحویل گرفته و آنها نیز فضیلت جماعت و نماز خواندن با حسین (علیه السلام) را دریابند. اما در این حال، وضع ابا عبدالله (علیه السلام) یک وضع خاصی بود؛ زیرا که او و یارانش از دشمن چندان دور نبودند و لذا در حمله ناجوانمردانهای که دشمن انجام داد، اصحابی که خود را مقابل خصم، سپر ساخته بودند، مورد هجوم تیرهای دشمن قرار گرفتند؛ آنهم دو جور تیر، تیری که که زبان خارج میشد و تیری که از کمان رها میگشت.
یکی از افراد دشمن فریاد برآورد: ای حسین! نماز بخوان! اما نماز تو دیگر فایدهای ندارد! تو بر پیشوای زمان خودت، یزید یاغی هستی لذا نماز تو قبول نیست
تیرهایی که از کمانها نیز پرتاب میشد، بعضی از مدافعان حریم حسینی را به خاک افکند. وقتی که امام نمازش تمام شد، یکی دو نفر از آن مردان را با خاک و خون غلطان یافت. یکی از آنها سعید بن عبدالله حنفی بود که آاقا خودش را به بالین او رساند. همین که سعید متوجه شد حسین (علیه السلام) به بالینش آمده، جمله عجیبی گفت: عرض کرد: یا ابا عبدالله! او رفیت؛ آیا من حق وفا را بجا آوردم؟
او آنقدر حق حسین را بالا و بزرگ میدانست که فکر میکرد این مقدار فداکاری هم شاید کافی نباشد.
او آنقدر حق حسین را بالا و بزرگ میدانست که فکر میکرد این مقدار فداکاری هم شاید کافی نباشد.
این بود آخرین نماز ابا عبدالله و یاران پاکش در ظهر عاشورا و در سرزمین کربلا(2188)
آخرین سخن
همینکه چشم ام حمیده، مادر کاظم (علیه السلام) به ابوبصیر - که برای تسلیت گفتن به او به مناسبت وفات شوهر بزرگوارش امام صادق (علیه السلام) آمده بود - افتاد اشکهایش جاری شد. ابوبصیر نیز لختی گریست. همین که گریه ام حمیده ایستاد به ابوبصیر گفت: تو در ساعت احتضار امام حاضر نبودی، قضیه عجیبی اتفاق افتاد. ابوبصیر پرسید: چه قضیهای؟ ام حمیده گفت: لحظات آخر زندگی امام بود، امام دقایق آخر عمر خود را طی میکرد؛ پلکها روی هم افتاده بود؛ ناگهان امام پلکها را از روی هم برداشت، و فرمود: همین الان جمیع افراد خویشاوندان مرا حاضر کنید.
مطلب عجیبی بود؛ در این وقت امام چنین دستوری داده بود. ما هم همت کردیم و همه را جمع کردیم. کسی از خویشان و نزدیکان امام باقی نماند که آنجا حاضر نشده باشد. همه منتظر و آماده که امام در این لحظه حساس، میخواهد چه بکند و چه بگوید؟ امام، همینکه همه را حاضر دید، جمعیت را مخاطب قرار داده و فرمود: شفاعت ما هرگز نصیب کسانی که نماز را سبک میشمارند نخواهد شد(2189).
ارزش نماز جماعت
حضرت حجه الاسلام و المسلمین حاج آقا هاشمی نژاد فرمودند: یک پیرمرد مسنی در ماه مبارک رمضان، مسجد لالهزار میآمد خیلی آدم موفقی بود. همیشه قبل از اذان در مسجد بود. به او گفتم: حاج آقا شما خیلی موفق هستید من هر روز که مسجد میآیم میبینم شما زودتر از ما آمدهاید جا بگیرید. گفت: نه آقا من هر چه دارم از نماز اول وقت دارم. بعد گفت: من در نوجوانی به مشهد رفتم. مرحوم حاج حسن علی باغچهای در نخودک داشت به آنجا رفتم و ایشان را پیدا کردم و به ایشان گفتم: من سه حاجت مهم دارم دلم میخواهد هر سه تا را خدا توی جوانی به من بدهد. یک چیزی یادم بدهید.
فرمودند: چی میخواهی؟ گفتم: یکی دلم میخواهد در جوانی به حج مشرف شوم. چون حج در جوانی یک لذت دیگری دارد.
فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان! گفتم: دومین حاجتم این است که دلم میخواهد یک همسر خوب خدا به من عنایت کند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان! سوم اینکه خدا یک کسب آبرومندی به من عنایت فرماید. حضرت فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان!
این عملی را که ایشان فرمودند من شروع کردم و توی فاصله سه سال هم به حج مشرف شدم هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم کسب با آبرو به من عنایت کرد(2190).
نمازم قضا نشود!
حجت الاسلام و المسلمین قرائتی فرمودند: در زمان طاغوت، مقام معظم رهبری (مدظله العالی) سفری با قطار داشتند، به من فرمود: چون توقف کامل قطار سبب قضا شدن نماز میشود، من از پنجره قطار بیرون پریدم تا نمازم قضا نشود.
اشعار :
نماز در محشر
روز محشر که جانگداز بود - اولین پرسش از نماز بود (سعدی)
ویرانی خانه
خانه بینماز ویران است. (اوحدی)
نکات :
نماز، سادهترین، عمیقترین و زیباترین رابطه انسان با خداوند است که در تمام ادیان آسمانی بوده است.
نماز، تنها عبادتی است که سفارش شده قبل از آن، خودش صداترین افراد بر بالای بلندی رفته و با صدای بلند، شعار حی علی الصلاه، حی علی فلاح، حی علی خیر العمل را سر دهند، با اذان خود سکوت را بشکنند و یک دوره اندیشههای ناب اسلامی را اعلام و غافلان را بیدار کنند.
نماز به قدری مهم است که حضرت ابراهیم (علیه السلام) هدف خود را از اسکان زن و فرزندش در صحرای بیآب و گیاه مکه، اقامه نماز معرفی میکند، نه انجام مراسم حج.
امام حسین (علیه السلام) ظهر عاشورا برای اقامه دو رکعت نماز، سینه خود را سپر تیرهای دشمن قرار داد.
قرآن، به حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام دستور میدهد که مسجد الحرام را برای نمازگزاران آماده و تطهیر نمایند. آری، نماز به قدری مهم است که زکریا و مریم و ابراهیم و اسماعیل (علیهم السلام) خادم مسجد و محل برپایی نماز بودهاند.
نماز، کلید قبولی تمام اعمال است و امیرالمؤمنین (علیه السلام) به استاندارش میفرماید: بهترین وقت خود را برای نماز قرار بده و آگاه باش که تمام کارهای تو در پرتو نمازت قبول میشود. (نهج البلاغه، نامه 27)
نماز، یاد خداست و یاد خدا، تنها آرامبخش دلهاست.
نماز، در بیشتر سورههای قرآن، از بزرگترین سوره (بقره) تا کوچکترین آن (کوثر) مطرح است.
نماز، از هنگام تولد در زایشگاه که در گوش نوزاد اذان و اقامه میگویند تا پس از مرگ که در گورستان بر مرده نماز میخوانند، جلوه میکند.
هم برای حوادث زمینی مانند زلزله و بادهای ترسآور آمده و هم برای حوادث آسمانی مانند خسوف و کسوف، نماز آیات واجب گشته و حتی برای طلب باران، نماز باران آمده است.
نماز، انسان را از انجام بسیاری منکرات و زشتیها باز میدارد. (عنکبوت، 45)
در نماز، تمام کمالات به چشم میخورد:
- نظافت و بهداشت را در مسواک زدن، وضو غسل و پاک بودن بدن و لباس میبینیم.
- جرأت، جسارت و فریاد زدن را از اذان میآموزیم.
- حضور در صحنه را از اجتماع در مساجد یاد میگیریم.
- توجه به عدالت را در انتخاب امام جماعت عادل مییابیم.
- توجه به رزشها و کمالات را از کسانی که در صف اول میایستند، به دست میآوریم.
- جهتگیری مستقل را در قبله احساس میکنیم. آری، یهودیان به سویی و مسیحیان به سوی دیگر مراسم عبادی خود را انجام میدهند و مسلمانان باید مستقل باشند و لذا به فرمان قرآن، کعبه، قبله مستقل مسلمانان میشود، تا استقلال در جهتگیری آنان حفظ شود.
- مراعات حقوق دیگران را در این میبینیم که حتی یک نخ غصبی، نباید در لباس نمازگزار باشد.
- توجه به سیاست را آنجا احساس میکنیم که در روایات میخوانیم: نمازی که همراه با پذیرش ولایت امام معصوم نباشد، قبول نیست.
- توجه به نظم را در صفهای منظم نماز جماعت و توجه به شهدا را در تربیت کربلا و توجه به بهداشت محیط را در سفارشاتی که برای پاکی و نظافت مسجد و مسجدیها داده شده است، میبینیم.
- توجه به خدا را در تمام نماز، توجه به معاد را در مالک یوم الدین: توجه به انتخاب راه را در أهدنا الصراط المستقیم، انتخاب همراهان خوب را در صراط الذین أنعمت علیهم، پرهیز از منحرفان و غضب شدگان را در غیر المغضوب علیهم و لا الضالین، توجه به نبوت و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در تشهد و توجه به پاکان و صالحان را در السلام علینا و علی عباد الله الصالحین میبینیم.
- توجه به تغذیه سالم را آنجا میبینیم که در حدیث آمده است: اگر کسی مشروبات الکلی مصرف کند، تا چهل روز نمازش قبول نیست.
- آراستگی ظاهر را آنجا میبینیم که سفارش کردهاند از بهترین لباس، عطر و زینت در نماز استفاده کنیم و حتی زنها وسایل زینتی خود را در نماز همراه داشته باشند.
- توجه به همسر را آنجا میبینیم که در حدیث میخوانیم: اگر میان زن و شوهری کدورت باشد و با یکدیگر را بیازارند و بد زبانی کنند، نماز هیچ کدام پذیرفته نیست.
- امام خمینی (قدس سره) فرمود: نماز، یک کارخانه انسانسازی است.