چنانکه می دانیم قرآن بارها روی مساءله مرگ و مخصوصا لحظه جان دادن تکیه می کند ، و به انسانها هشدار می دهد که همگی چنین لحظه ای را در پیش دارند ، گاه از آن به ((سکرة الموت )) (مستی و گیجی حال مرگ ) تعبیر کرده است .**(وجاءت سکرة الموت بالحق) (سوره ق-آیه 19)***
و گاه تعبیر به ((غمرات الموت )) یعنی ((شدائد مرگ )) .**سوره انعام-93***
گاه تعبیر به ((رسیدن روح به حلقوم ))**فلولا اذا بلغت الحلقوم(واقعه 83)*** و گاه تعبیر به ((رسیدن روح به تراقی )) ، یعنی استخوانهای اطراف گلوگاه نموده است (آیات مورد بحث )
از مجموع اینها به خوبی استفاده می شود که آن لحظه - بر خلاف آنچه بعضی از مادیین می گویند - لحظه سخت و دردناکی است ، چرا چنین نباشد در حالی که لحظه انتقال از این جهان به جهان دیگر می باشد ، یعنی همانگونه که انتقال انسان از عالم جنین به جهان دنیا تواءم با درد و رنج فراوان است ، انتقال به جهان دیگر نیز طبعا چنین خواهد بود .
ولی از روایات اسلامی استفاده می شود که این لحظه برراستین آسان می گذرد ، در حالی که برای افراد بی ایمان سخت دردناک است ، این به خاطر آن است که شوق به لقای پروردگار و رحمت و نعمتهای بی پایان او ،
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 312@@@
چنان گروه اول را از خود بی خود می کند که دردهای لحظه انتقال را احساس نمی کنند .
در حالی که گروه دوم وحشت مجازات از یکسو ، و مصیبت فراق از دنیائی که به آن دل بسته بودند از سوی دیگر ، دردهای لحظه انتقال از دنیا را برای آنها مضاعف می کند .
در حدیثی از امام علی بن الحسین (علیه السلام ) می خوانیم هنگامی که درباره مرگ از آنحضرت سؤال شد فرمود مرگ برای مؤمن مانند کندن یک لباس چرکین پرحشره ، و گشودن غل و زنجیرهای سنگین ، و تبدیل آن به بهترین لباسها ، و خشبوترین عطرها ، و راهوارترین مرکبها ، و مرفه ترین منزلهای است و نسبت به کافر مانند کندن یک لباس فاخر ، و نقل مکان از منزلها مرفه ، و تبدیل آن به کثیف ترین و خشن ترین لباسها ، و وحشتناکترین منزلها و عظیم ترین عذابها است .**(بحارالانوار) جلد 6 صفحه 155***
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم که شخصی از حضرتش توصیف مرگ را خواست امام فرمود : للمؤمن کاطیب ریح یشمه فینعس لطیبه و ینقطع التعب و الالم کله عنه ، و للکافر کلسع الافاعی و لدغ العقارب او اشد ! : ((نسبت به مؤمن همچون عطر بسیار خشبوئی است که آن را می بوید و حالتی شبیه خواب به او دست می دهد ، و درد و رنج به کلی از او قطع می شود ! و نسبت به کافر مانند گزیدن افعیها و عقربها و یا شدیدتر از آن است )) ! .**همان مدارک-صفحه 152***
به هر حال مرگ ، دریچه عالم بقا است ، چنانکه در حدیثی از علی (علیه السلام ) آمده که فرمود : لکل دار باب و باب دار الاخرة الموت : ((هر خانه ای دری دارد
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 313@@@
و در خانه آخرت ، مرگ است )) .**(شرح نهج ابن ابی الحدید) ج 20 ص 345***
آری توجه آن اثر عمیقی در شکستن شهوات ، و پایان دادن به آرزوهای دور و دراز ، و زدودن زنگار غفلت از آئینه دل دارد ، لذا در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : ذکر الموت یمیت الشهوات فی النفس و یقلع منابت الغفلة ، و یقوی القلب بمواعد الله و یرق الطبع ، و یکسر اعلام الهوی ، و یطفی ء نار الحرص ، و یحقر الدنیا ، و هو معنی ما قال النبی (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فکر ساعة خیر من عبادة سنة :
یاد مرگ شهوتهای سرکش را در درون آدمی می میراند ، و ریشه های غفلت را از دل بر می کند ، قلب را به وعده های الهی نیرو می بخشد ، و به طبع آدمی نرمی و لطافت می دهد نشانه های هواپرستی را درهم می شکند ، آتش حرص را خاموش می کند . و دنیا را در نظر انسان کوچک می کند ، و این است معنی سخنی که پیغمبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) فرموده : یک ساعت فکر کردن از یکسال عبادت بهتر است ! .**(بحارالانوار) جلد 6 صفحه 133***
البته منظور بیان یکی از مصداقهای روشن تفکر است نه اینکه موضوع تفکر منحصر به آن بوده باشد .
در این باره بحث دیگری در جلد 22 صفحه 235 (ذیل آیه 19 سوره ق ) گذشت .
@@تفسیر نمونه جلد 25 صفحه 314@@@