شاید به ذهن برسد قرآن كه شامل سى جزء است، چگونه در یك شب بر پیامبر اكرم (ص) نازل شد. آیا چنین امرى ممكن است؟ و این نزول با نزول قرآن طى بیست و سه سال چگونه سازش دارد؟
( صفحه 332)
یكى از اشكالهاى دشمنان اسلام به پیامبر (ص) این بود كه چرا قرآن یكجا نازل نشده است. قرآن مى‌فرماید:
«... كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِه فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلا»(230)
... تا تو را دل به آن آرام كنیم، آیات خود را بر تو مرتب به ترتیبى روشن فرستادیم.
قرآن كریم شامل بیش از شش هزار آیه است و نمى‌توان تصور كرد كه جبرئیل امین این آیات را در یك شب به طور طبیعى بر پیامبر (ص) قرائت كرده است.
در پاسخ این گونه مسایل، یكى از روشهایى كه قرآن كریم استفاده مى‌كند «رفع استبعاد» است؛ مثلاً مشركین مى‌گفتند، چگونه ممكن است كه بدن و استخوانهاى انسان بپوسد و او دوباره زنده شود؟ قرآن به روشهاى مختلفى این سؤال را جواب مى‌دهد. یكى از این روشها «رفع استبعاد» است. قرآن مى‌فرماید:
«... و یُحْیِى الاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها و كَذلِكَ تُخْرَجُونَ»(231)
و زمین را پس از مرگ گیاهان باز زنده گرداند و همین گونه شما را نیز از خاك بیرون مى‌آورد.
خدایى كه مى‌تواند از زمین مرده گیاهان زنده اى برویاند، مى‌تواند انسانهاى مرده و بدنهاى پوسیده و خاك شده را دوباره زنده كند. این نحوه بیان، رفع استبعاد است، كه خود نوعى استدلال به حساب مى‌آید. قرآن
( صفحه 333)
در این باره موارد دیگرى را نشان مى‌دهد، مانند حیواناتى كه حضرت ابراهیم (ع) آن ها را سر برید و آن ها دوباره زنده شدند و گاو بنى اسرائیل كه بعد از ذبح دوباره زنده شد. این موارد نشان مى‌دهند كه براى خدا زنده كردن موجودات در عالم آخرت امكان پذیر است.
در اینجا نیز مى‌توان از رفع استبعاد بهره جست. باید توجه داشت كه قضاوتهاى ما بر اساس مقیاسهایى است كه با آن ها سر و كار داریم؛ ما خواندن و شنیدن را همان خواندن و شنیدنى مى‌دانیم كه معمولاً در زندگى روزمره با آن مواجهیم. فكر مى‌كنیم اگر كسى بخواهد صحبت كند، باید به صورت ما حرف بزند و به مقدار صحبت ما به طول انجامد. در حالى كه در این عالم كه ما در آن زندگى مى‌كنیم، مواردى یافت مى‌شوند كه ما در زمان كوتاهى به فهم مطالب بسیارى نایل مى‌آییم. یكى از آن موارد رؤیا در خواب است. گاهى انسان در مدّت كوتاهى خوابى مى‌بیند كه اگر حوادث آن بخواهد در بیدارى واقع شود، باید چند روز طول بكشد؛ یك ماجراى طولانى را در مدت چند دقیقه در خواب مى‌بینیم و كلمات بسیارى را در مدّت كوتاهى مى‌شنویم. و اگر بخواهیم در زمان بیدارى آن كلمات را بازگو كنیم، چند ساعت وقت مى‌خواهد. مطلب دیگر اینكه نزول قرآن در یك شب، به این معنا نیست كه آن به صورت الفاظى كه به وسیله امواج هوا شنیده مى‌شود بر پیامبر (ص) نازل شده است. قرآن مى‌فرماید: «نَزَلَ بِه الرُّوحُ الامینُ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ المُنْذِرینَ»(232) و نفرمود «على سَمْعِك» یا «على اُذُنِك» .
( صفحه 334)
براى رفع این استبعاد مى‌توان كامپیوتر را مثال زد. مطالب یك دایرة المعارف چندین جلدى را مى‌توان در یك دیسكت كامپیوترى جاى داد. با همراه داشتن این دیسكت، همه مطالب این دایرة المعارف در اختیار ما است. و ما مى‌توانیم هر لحظه كه بخواهیم با استفاده از یك دستگاه كامپیوترى، از مطالب آن استفاده كنیم. و این بدان معنا نیست كه همه الفاظ این دایرة المعارف به طور تفضیلى براى ما خوانده شده است. پس در عالم ماده مواردى یافت مى‌شوند كه مى‌توان مجموعه اى از معلومات خواندنى و شنیدنى را فشرده كرد. وقتى در این عالم كه عالم تفرقه است چنین امكانى وجود دارد، به طریق اولى در عالم فوق ماده كه بیشتر به وصف وحدت تحقق دارد بهتر مى‌تواند مجموعه اى از حقایق با هم جمع شوند.
البته تحقق چگونگى این امر براى ما پوشیده است، امّا مى‌دانیم كه چنین امرى محال نیست و نمونه اش را در این عالم مى‌توان یافت. پس ممكن است در شب قدر در مدت كوتاهى ـ شاید چند دقیقه یا كمتر ـ كل قرآن بر قلب مقدس پیامبر (ص) نازل شده و او نیز آن را دریافت كرده باشد.
مرحوم علامه طباطبایى (رض) در مورد طریقه نزول قرآن، در تفسیر المیزان مى‌فرماید: قرآن كریم به دو صورت؛ نزول دفعى و نزول تدریجى بر پیامبر اكرم (ص) نازل شده است. نزول دفعى قرآن كه روایات از آن به «نزول الى بیت المعمور» و «نزول الى السماء الدنیا» و «نزول على قلب النبى (ص)» یاد كرده است، غیر از نزولى است كه به مناسبت هاى خاص،
( صفحه 335)
آیه آیه بر پیامبر اكرم (ص) نازل مى‌شده است. رابطه بین این دو، رابطه «الجمع والتفریق» است؛ نزول قرآن طى بیست و سه سال بر قلب پیامبر اكرم (ص) نزول تفصیلى است و نزول قرآن در شب قدر، نزول دفعى و جمعى است. معناى نزول جمعى قرآن فراتر از درك ما است.
«... وَ ما اُوتیتُمْ مِنَ العِلْمِ اِلاّ قَلیلا»(233)
... و آنچه از علم به شما دادند بسیار اندك است.
در شب نزول قرآن ملایكه نازل مى‌شوند. این شب بسیار عزیز و مایه امید انسان ها است. كسانى كه به بیانات رسول اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع) توجه دارند، در طول سال، خود را براى درك شب قدر آماده مى‌كنند. اگر بتوان كارى كرد كه یك شب انسان برابر با سى هزار شبانه روز ارزش پیدا كند، تلاش یك سال براى درك چنین شبى ارزش دارد.
از جمله چیزهایى كه براى درك شب قدر مؤثر است، خواندن سوره «قدر» در طول سال و خواندن هزار بار سوره «قدر» در شب هاى ماه مبارك رمضان یا خواندن صد مرتبه سوره «دخان» در این شبها است.