بَابُ أَنَّ الْأَرْضَ كُلَّهَا لِلْإِمَامِ ع
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْكَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ وَجَدْنَا فِی كِتَابِ عَلِیٍّ ع إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ أَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِیَ الَّذِینَ أَوْرَثَنَا اللَّهُ الْأَرْضَ وَ نَحْنُ الْمُتَّقُونَ وَ الْأَرْضُ كُلُّهَا لَنَا فَمَنْ أَحْیَا أَرْضاً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَلْیَعْمُرْهَا وَ لْیُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا فَإِنْ تَرَكَهَا أَوْ أَخْرَبَهَا وَ أَخَذَهَا رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ مِنْ بَعْدِهِ فَعَمَرَهَا وَ أَحْیَاهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا مِنَ الَّذِی تَرَكَهَا یُؤَدِّی خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا حَتَّى یَظْهَرَ الْقَائِمُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی بِالسَّیْفِ فَیَحْوِیَهَا وَ یَمْنَعَهَا وَ یُخْرِجَهُمْ مِنْهَا كَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ مَنَعَهَا إِلَّا مَا كَانَ فِی أَیْدِی شِیعَتِنَا فَإِنَّهُ یُقَاطِعُهُمْ عَلَى مَا فِی أَیْدِیهِمْ وَ یَتْرُكُ الْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 268 روایت 1@*@
ترجمه:
امام باقر علیه السلام فرمود: در كتاب على علیه السلام (كه پیغمبر صلى اللّه علیه وآله املا كرده و على علیه السلام نوشته است) دیدیم كه: «زمین متعلق بخداست و بهر كس از بندگان خویش بخواهد وامىگذارد و سرانجام نیك از پرهیزگارانست 128 سوره 7 -» من و خاندانم كسانى هستیم كه خدا زمین را بما واگذار كرده و مائیم پرهیزگاران و همه زمین از آن ماست.
(گویا سپس خود امام باقر علیه السلام فرمود) هر یك از مسلمین كه زمینى را زنده كند، باید آنرا آباد دارد و خراجش را بامام از خاندان من بپردازد، و هر چه از آن زمین استفاده كند و بخورد، حق اوست و اگر زمین را واگذارد و خراب كند و مرد دیگرى از مسلمین پس از آن وى، آن را آباد سازد و زنده كند او نسبت بآن زمین از كسیكه آن را واگذاشته سزاوارتر است، و باید خراجش را بامام از خاندان من بپردازد و هر چه از آن زمین استفاده كند حق اوست، تا زمانیكه قائم از خاندان من با شمشیر ظاهر شود، آنگاه او زمینها را تصرف كند و از متصرفین جلوگیرى نماید و آنها را از آنجا اخراج كند همچنانكه رسولخدا صلى اللّه علیه وآله زمینها را تصرف كرد و از متصرفین جلوگیرى نمود مگر زمینهائى كه در دست شیعیان ما باشد كه حضرت قائم علیه السلام نسبت بآنچه دست ایشانست با خود آنها مقاطعه بندد و زمین را در دست ایشان باقى گذارد.
شرح روایات این باب از جهتى مربوط بمسائل فرعیه و احكام فقهیه شرعیه است، و از جهتى مربوط باصول مذهب و مناسب كتاب حجت، اما از جهت اول فقهاء شیعه رضوان اللّه علیهم اجمعین، این موضوع را مبسوطاً و مشروحاً در مطاوى كتب فقهیه، مانند كتاب احیاء موات، خمس، غصب، جهاد بیان كردهاند و ما را از ذكر آن در این مقام مستغنى داشتهاند، و اما از جهت دوم كه مناسب كتاب اصول كافى و مبحث حجت است تنها همین مقدار استكه:
1 همه زمین از آن خداست.
2 خدا زمین را بهر كه خواهد واگذار میكند.
3 خدا زمین را با حدود و شرایطى بپیغمبر و امامان علیهم السلام واگذار كرده است.
4 امامان نسبت بشیعیان خود بشرط آباد ساختن و پرداخت خراج اجازه تصرف دادهاند ولى نسبت بدیگران اجازه ندادهاند و چون امام قائم علیه السلام ظاهر شود و فرمان روا و مبسوط الید گردد، آن زمینها را از ایشان بگیرد و خود تصرف كند.
در قسمت اول و دوم گمان ندارم هیچ مسلمان بلكه هیچ عاقلى تشكیك و تردید كند و نیاز ببرهان و استدلال داشته باشد: زیرا خدا خود زمین را آفریده و مالك آنست، و هر مالكى نسبت بملكش حق هر گونه تصرفى را دارد، و این مطلب از ضروریات و بدیهیات عقلیه است. اما نسبت بموضوع سوم و چهارم، دلیلش همین روایات و احادیثى است كه برخى از آنها در این باب ذكر میشود و با اضافه كردن عصمت و صداقت پیغمبر و ائمه هدى صلوات اللّه علیهم اجمعین نتیجه و مدعا را قطعى و ثابت میكند.
تنها مطلبى كه در اینجا مورد گفتگو است اینستكه: زمینهائى را كه امام علیه السلام بشیعیان واگذاشته و بآنها حق احیاء و آبادى داده است، مالك آنها خود امامست و مسلمین متصرف، حق اولویتى پیدا مىكنند، یا آنكه مسلمین در اثر احیاء و آبادى مالك زمین میشوند؟ البته از ظاهر این روایت چنانكه مرحوم مجلسى گوید: قول اول استنباط میشود، و در روایت اخیر این باب هم از این مطلب بحثى بمیان میآید.
2- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ لِرَسُولِهِ وَ لَنَا فَمَنْ غَلَبَ عَلَى شَیْءٍ مِنْهَا فَلْیَتَّقِ اللَّهَ وَ لْیُؤَدِّ حَقَّ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ لْیَبَرَّ إِخْوَانَهُ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ ذَلِكَ فَاللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ نَحْنُ بُرَآءُ مِنْهُ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 268 روایت 2@*@
ترجمه:
احمد بن محمد بن عبداللّه از یكى از ائمه علیهم السلام نقل مىكند كه فرمود: تمام دنیا و آنچه در آنست از آن خداى تبارك و تعالى و پیغمبرش و از آن ماست. پس هر كه بر قسمتى از دنیا ظفر یابد، باید از خدا پروا كند و حق خداى تبارك و تعالى را (از زكاة و خمس و خراج) ادا كند و با برادرانش نیكى نماید و اگر چنین نكند، خدا و رسولش و ما از او بیزاریم.
3- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ رَأَیْتُ مِسْمَعاً بِالْمَدِینَةِ وَ قَدْ كَانَ حَمَلَ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع تِلْكَ السَّنَةَ مَالًا فَرَدَّهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ لَهُ لِمَ رَدَّ عَلَیْكَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْمَالَ الَّذِی حَمَلْتَهُ إِلَیْهِ قَالَ فَقَالَ لِی إِنِّی قُلْتُ لَهُ حِینَ حَمَلْتُ إِلَیْهِ الْمَالَ إِنِّی كُنْتُ وُلِّیتُ الْبَحْرَیْنَ الْغَوْصَ فَأَصَبْتُ أَرْبَعَمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ قَدْ جِئْتُكَ بِخُمُسِهَا بِثَمَانِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ كَرِهْتُ أَنْ أَحْبِسَهَا عَنْكَ وَ أَنْ أَعْرِضَ لَهَا وَ هِیَ حَقُّكَ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِی أَمْوَالِنَا فَقَالَ أَ وَ مَا لَنَا مِنَ الْأَرْضِ وَ مَا أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْهَا إِلَّا الْخُمُسُ یَا أَبَا سَیَّارٍ إِنَّ الْأَرْضَ كُلَّهَا لَنَا فَمَا أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْهَا مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ لَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ أَنَا أَحْمِلُ إِلَیْكَ الْمَالَ كُلَّهُ فَقَالَ یَا أَبَا سَیَّارٍ قَدْ طَیَّبْنَاهُ لَكَ وَ أَحْلَلْنَاكَ مِنْهُ فَضُمَّ إِلَیْكَ مَالَكَ وَ كُلُّ مَا فِی أَیْدِی شِیعَتِنَا مِنَ الْأَرْضِ فَهُمْ فِیهِ مُحَلَّلُونَ حَتَّى یَقُومَ قَائِمُنَا فَیَجْبِیَهُمْ طَسْقَ مَا كَانَ فِی أَیْدِیهِمْ وَ یَتْرُكَ الْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ وَ أَمَّا مَا كَانَ فِی أَیْدِی غَیْرِهِمْ فَإِنَّ كَسْبَهُمْ مِنَ الْأَرْضِ حَرَامٌ عَلَیْهِمْ حَتَّى یَقُومَ قَائِمُنَا فَیَأْخُذَ الْأَرْضَ مِنْ أَیْدِیهِمْ وَ یُخْرِجَهُمْ صَغَرَةً قَالَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ فَقَالَ لِی أَبُو سَیَّارٍ مَا أَرَى أَحَداً مِنْ أَصْحَابِ الضِّیَاعَ وَ لَا مِمَّنْ یَلِی الْأَعْمَالَ یَأْكُلُ حَلَالًا غَیْرِی إِلَّا مَنْ طَیَّبُوا لَهُ ذَلِكَ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 268 روایت 3@*@
ترجمه:
عمر بن یزید گوید: مسمع را در مدینه دیدم و او در آنسال وجهى را خدمت امام صادق علیه السلام برده و آنحضرت نپذیرفته بود، من باو گفتم: چرا امام صادق علیه السلام وجهى را كه برایش بردى، بتو رد كرد؟ گفت، چون آن وجه را خدمتش بردم عرضكردم: غواصى دریاى بحرین بمن واگذار شده و من چهار صد هزار درهم استفاده كردهام، و خمس آن را كه 80 هزار درهم است، براى شما آوردهام. من نخواستم این وجه را كه حق شماست و خداى تبارك و تعالى در اموال ما قرار داده از شما باز دارم و خود تصرف كنم. حضرت فرمود: مگر ما از زمین و آنچه خدا از آن برآورد حقى جز خمس نداریم؟ اى ابا سیار! همه زمین از آن ماست، پس آنچه خدا از آن برآورد متعلق بماست.
من بحضرت عرضكردم: من همه آن وجوه را خدمت شما خواهم آورد. فرمود: اى ابا سیار! ما آنرا براى تو روا ساختیم و حلال نمودیم، مالت را برگیر. و نیز هر زمینى كه در دست شیعیان ماست، براى ایشان حلالست تا زمانیكه قائم ما قیام كند، آنحضرت قسط خراج را از ایشان بگیرد و زمین را در دستشان باقى گذارد، ولى زمینهائیكه در دست غیر شیعیانست، استفادهئیكه از آن میكنند، براى ایشان حرامست، تا زمانیكه قائم ما قیام كند، و زمین را از دست ایشان بگیرد و آنها را با خوارى بیرون كند.
عمر بن یزید گوید: ابو سیار بمن گفت: من از صاحبان ملك و كارمندان آن، جز خودم كسى را نمىبینم كه حلال بخورد، مگر كسانیكه ائمه آنرا براى او حلال كرده باشند.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ مَا عَلَى الْإِمَامِ زَكَاةٌ فَقَالَ أَحَلْتَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَ مَا عَلِمَتْ أَنَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ لِلْإِمَامِ یَضَعُهَا حَیْثُ یَشَاءُ وَ یَدْفَعُهَا إِلَى مَنْ یَشَاءُ جَائِزٌ لَهُ ذَلِكَ مِنَ اللَّهِ إِنَّ الْإِمَامَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا یَبِیتُ لَیْلَةً أَبَداً وَ لِلَّهِ فِی عُنُقِهِ حَقٌّ یَسْأَلُهُ عَنْهُ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 269 روایت 4@*@
ترجمه:
ابوبصیر گوید: بامام صادق علیه السلام عرضكردم: آیا بر امام زكاة نیست؟ فرمود: سخن محالى گفتى، اى ابا محمد! مگر نمیدانى كه دنیا و آخرت از آن امامست و او آن را هر كجا خواهد نهد و بهر كه خواهد دهد، این حق براى او از جانب خدا رواگشته، اى ابا محمد! همانا امام شبى نیست كه بخوابد و براى خدا در گردن او حقى باشد كه از آن مورد باز خواست گردد.
شرح :
از این روایت پیداست كه خداى تعالى دنیا را بامام بخشیده و او را مالك آن ساخته و اختیار آخرت را باو تفویض فرموده است (راجع بدنیا در حدیث 1063 و راجع بآخرت در حدیث 517 گذشت) پس اگر دادن زكاة بر امام واجب باشد، لازم آید مالى كه باید بعنوان زكاة پرداخت شود در عین این كه ملك امامست، ملك فقرا هم باشد و این امر محالست. ولى چون خدا دنیا را بامام عطا كرد، و باو اختیار داد بهر كس خواهد بدهد، امام علیه السلام هم اصل و سرچشمه منافع دنیا را كه زمین است بشیعیانش بخشید، بشرط پرداخت حقوق واجبه، و از اینجا معلوم گردد كه شیعیان نسبت بزمین حق اولویت پیدا كنند نه آنكه مالك آن شوند، چنانچه در حدیث 1063 گفته شد، زیرا اگر قائل بملكیت شویم، همان امر محال مذكور پیش آید. و نیز از این حدیث میتوان استنباط كرد كه آنچه را ائمه علیهم السلام، از اموال خود بعنوان زكاة بفقرا مىپرداختهاند (اگر معلوم شود كه باین عنوان مىپرداختهاند) بر آنها واجب نبوده است، بلكه براى رعایت حال فقرا و مراعات احسان و اكرام بوده، چنانچه امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده: چگونه من شبى سیر بخوابم و در اطرافم شكمهاى گرسنه باشند؟!
5- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ أَوِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا لَكُمْ مِنْ هَذِهِ الْأَرْضِ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ جَبْرَئِیلَ ع وَ أَمَرَهُ أَنْ یَخْرِقَ بِإِبْهَامِهِ ثَمَانِیَةَ أَنْهَارٍ فِی الْأَرْضِ مِنْهَا سَیْحَانُ وَ جَیْحَانُ وَ هُوَ نَهَرُ بَلْخَ وَ الْخشوع وَ هُوَ نَهَرُ الشَّاشِ وَ مِهْرَانُ وَ هُوَ نَهَرُ الْهِنْدِ وَ نِیلُ مِصْرَ وَ دِجْلَةُ وَ الْفُرَاتُ فَمَا سَقَتْ أَوِ اسْتَقَتْ فَهُوَ لَنَا وَ مَا كَانَ لَنَا فَهُوَ لِشِیعَتِنَا وَ لَیْسَ لِعَدُوِّنَا مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّا مَا غَصَبَ عَلَیْهِ وَ إِنَّ وَلِیَّنَا لَفِی أَوْسَعَ فِیمَا بَیْنَ ذِهْ إِلَى ذِهْ یَعْنِی بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا الْمَغْصُوبِینَ عَلَیْهَا خالِصَةً لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ بِلَا غَصْبٍ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 270 روایت 5@*@
ترجمه:
یونس بن ظبیان و یامعلى بن خنیس است كه گوید: بامام صادق علیه السلام عرضكردم: شما از این زمین چه دارید؟ حضرت لبخندى زد و فرمود: همانا خداى تبارك و تعالى جبرئیل علیه السلام را فرستاد و باو دستور داد با انگشت ابهامش هشت نهر در زمین بكند: از جمله آنهاست، سیحان و جیحان (جیحون) كه همان نهر بلخست و خشوع كه نهرشاش (شوش) است و مهران كه نهر هند است و نیل مصر و دجله و فرات، پس آنچه آب دهد و آب گیرد (از دریا و خشكى) از آن ماست، و آنچه از آن ماست متعلق بشیعیان ماست و دشمن ما را از آن بهرهئى نیست، جز آنچه بزور و ناحق گیرند. ولى دوست ما در گشایشى است فراختر از میان این و آن یعنى زمین و آسمان (زیرا تمام خشكى و دریا از آن ماست و ما آنرا براى شیعه خود مباح ساختهایم) سپس این آیه را تلاوت فرمود: «بگو این چیزها در زندگى دنیا متعلق بكسانى است كه ایمان آورده (ولى دیگران بزور از آنها گرفتهاند) و در روز قیامت مخصوص (ایشان) است 32 سوره 7-» بدون غصب و زورى (چنانچه تمام نعمتها و مواهب الهى را، در دنیا مؤمن و كافر از آن استفاده مىكنند، ولى در آخرت مخصوص مؤمنانست و چون كافر منعم و واهب حقیقى خود را نمیشناسد و از او فرمان نمیبرد، تصرف او در آن نعم غاصبانه باشد).
شرح علامه مجلسى (ره) گوید: كندن و حفر انهار با انگشت جبرئیل از باب استعاره تمثیلیه است و مقصود اینست كه، این انهار بقدرت خدا خلق شدهاند، سپس هفت نهرى را كه روایت از جمله هشت نهر شمرده و نام برده با اختلافاتى كه لغویین و دیگران در ضبط و معنى آنها دارند ذكر میكند، آنگاه با كمك كلمه استقت تمام آبهاى روى زمین را داخل مىكند و مشمول این روایت مىداند.
6- عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الرَّیَّانِ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الْعَسْكَرِیِّ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ رُوِیَ لَنَا أَنْ لَیْسَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا الْخُمُسُ فَجَاءَ الْجَوَابُ إِنَّ الدُّنْیَا وَ مَا عَلَیْهَا لِرَسُولِ اللَّهِ ص
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 271 روایت 6@*@
ترجمه:
محمد بن ریان گوید: بامام عسكرى (حضرت هادى) علیه السلام نوشتم: قربانت. براى ما روایت كردهاند كه: پیغمبر صلى اللّه علیه وآله از دنیا جز خمس حقى ندارد، جواب آمد كه، جهان و آنچه روى آنست از پیغمبر صلى اللّه علیه وآله است.
7- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ أَقْطَعَهُ الدُّنْیَا قَطِیعَةً فَمَا كَانَ لآِدَمَ ع فَلِرَسُولِ اللَّهِ ص وَ مَا كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ فَهُوَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 271 روایت 7@*@
ترجمه:
امام باقر علیه السلام فرماید: پیغمبر صلى اللّه علیه وآله فرمود: خدا آدم را آفرید و دنیا را باو واگذاشت، پس آنچه از آن آدم علیه السلام بوده، متعلق برسولخدا صلى اللّه علیه وآله است و آنچه متعلق برسول خدا صلى اللّه علیه وآله بوده، از آن محمد علیهم السلام است.
8- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ ع كَرَى بِرِجْلِهِ خَمْسَةَ أَنْهَارٍ وَ لِسَانُ الْمَاءِ یَتْبَعُهُ الْفُرَاتَ وَ دِجْلَةَ وَ نِیلَ مِصْرَ وَ مِهْرَانَ وَ نَهْرَ بَلْخَ فَمَا سَقَتْ أَوْ سُقِیَ مِنْهَا فَلِلْإِمَامِ وَ الْبَحْرُ الْمُطِیفُ بِالدُّنْیَا لِلْإِمَامِ
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ السَّرِیِّ بْنِ الرَّبِیعِ قَالَ لَمْ یَكُنِ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ یَعْدِلُ بِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ شَیْئاً وَ كَانَ لَا یَغُبُّ إِتْیَانَهُ ثُمَّ انْقَطَعَ عَنْهُ وَ خَالَفَهُ وَ كَانَ سَبَبُ ذَلِكَ أَنَّ أَبَا مَالِكٍ الْحَضْرَمِیَّ كَانَ أَحَدَ رِجَالِ هِشَامٍ وَ وَقَعَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مُلَاحَاةٌ فِی شَیْءٍ مِنَ الْإِمَامَةِ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ الدُّنْیَا كُلُّهَا لِلْإِمَامِ ع عَلَى جِهَةِ الْمِلْكِ وَ إِنَّهُ أَوْلَى بِهَا مِنَ الَّذِینَ هِیَ فِی أَیْدِیهِمْ وَ قَالَ أَبُو مَالِكٍ لَیْسَ كَذَلِكَ أَمْلَاكُ النَّاسِ لَهُمْ إِلَّا مَا حَكَمَ اللَّهُ بِهِ لِلْإِمَامِ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْخُمُسِ وَ الْمَغْنَمِ فَذَلِكَ لَهُ وَ ذَلِكَ أَیْضاً قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ لِلْإِمَامِ أَیْنَ یَضَعُهُ وَ كَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ فَتَرَاضَیَا بِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ وَ صَارَا إِلَیْهِ فَحَكَمَ هِشَامٌ لِأَبِی مَالِكٍ عَلَى ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ فَغَضِبَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ وَ هَجَرَ هِشَاماً بَعْدَ ذَلِكَ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 271 روایت 8@*@
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: جبرئیل علیه السلام با پاى خویش پنج نهر حفر كرد كه زبانه آب در پى آن میآمد (تا نهر كنده شد آب جارى گشت): فرات و دجله و نیل مصر و مهران و نهر بلخ، پس آنچه آب دهد، و از آنها آب خورد (ماده آب جهان و زمینهاى آب گیر) از آن امام است و دریاى فراگیرنده دنیا (آبهائى كه خشكى را فرا گرفته است) از آن امامست.
* سرى بن ربیع گوید: ابن ابى عمیر كسى را (در علم و فضل) برابر هشام بن حكم نمىدانست و روزى از رفتن نزد او باز نمىایستاد، تا آنكه با او اختلافى پیدا نمود و از او قطع رابطه كرد، و علتش این بود كه میان ابو مالك حضرمى كه با هشام رابطه داشت با ابن ابى عمیر در موضوعى راجع بامامت مشاجره شد ابن ابى عمیر گفت: تمام دنیا ملك امامست و او از كسانیكه دنیا را بتصرف دارند، سزاوارتر است و ابو مالك گفت: چنین نیست، املاك مردم متعلق بخود آنهاست، مگر آنچه را كه بحكم خدا از آن امام گشته است مانند فىء و خمس و غنیمت كه متعلق بامامست و آن را نیز خدا دستور داد كه امام علیه السلام بكى باید بدهد و چگونه مصرف كند.
این مشاجره را نزد هشام بن حكم بردند و هر دو باو راضى شدند، هشام موافق ابو مالك و مخالف ابن ابى عمیر رأى داد، لذا ابن ابى عمیر خشمگین شد و پس از آن با هشام قطع رابطه كرد.
شرح اگر چه تمام دنیا ملك امام است و خدا باو واگذار فرموده، لیكن امام علیه السلام آنرا براى شیعیان خود مباح فرموده و هیچگاه در املاك تصرفى مردم دخالت نمىكند و جز از فىء و خمس و غنیمت براى استفاده شخصى خود تصرف نمىكند، و از مردم مطالبه نمىنماید، حتى از كفار و غیر شیعیان تا زمان قیام حضرت قائم علیهم السلام چیزى مطالبه نمىكنند و مأمور بسكوت مىباشند، بنابراین ممكن است نزاع و مشاجره میان ابن ابى عمیر و ابو مالك لفظى بوده باشد، و راجع بفىء در آخر این كتاب بتفصیل بیان میشود.