بَابٌ فِیمَا جَاءَ أَنَّ حَدِیثَهُمْ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ
1- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ حَدِیثَ آلِ مُحَمَّدٍ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یُؤْمِنُ بِهِ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ فَمَا وَرَدَ عَلَیْكُمْ مِنْ حَدِیثِ آلِ مُحَمَّدٍ ص فَلَانَتْ لَهُ قُلُوبُكُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ فَاقْبَلُوهُ وَ مَا اشْمَأَزَّتْ مِنْهُ قُلُوبُكُمْ وَ أَنْكَرْتُمُوهُ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى الْعَالِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّمَا الْهَالِكُ أَنْ یُحَدِّثَ أَحَدُكُمْ بِشَیْءٍ مِنْهُ لَا یَحْتَمِلُهُ فَیَقُولَ وَ اللَّهِ مَا كَانَ هَذَا وَ اللَّهِ مَا كَانَ هَذَا وَ الْإِنْكَارُ هُوَ الْكُفْرُ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 253 روایت 1@*@
شرح :
صعب به معنى دشوار و مشكل و سركش است و مستصعب مبالغه آن است یعنى بسیار دشوار و یا آن كه «صعب» چیزى است كه خودش دشوار باشد و «مستصعب» آنست كه مردم او را دشوار شمرند، در هر حال ما پس از پایان ترجمه احادیث این باب، در این باره توضیح بیشترى بیان مىكنیم انشاءاللّه تعالى.
ترجمه:
امام باقر علیه السلام فرمود: رسولخدا صلى اللّه علیه وآله فرمود: حدیث آل محمد صعب و مستصعب است، جز فرشته مقرب یا پیغمبر مرسل یا بندهاى كه خدا دلش را به ایمان آزموده، به آن ایمان نیاورد. پس هر حدیثى كه از آل محمد صلى اللّه علیه و آله بشما رسید و در برابر آن آرامش دل یافتید و آنرا آشنا دیدید، بپذیرید. و هر حدیثى را كه دلتان از آن رمید و ناآشنا دیدید، آنرا بخدا و پیغمبر و عالم آل محمد صلى اللّه علیه وآله رد كنید، همانا هلاك شده كسى است كه تحدیثى را كه تحمل ندارد، برایش باز گو كنند، و او بگوید بخدا این چنین نیست، و انكار مساوى كفر است.
2- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذُكِرَتِ التَّقِیَّةُ یَوْماً عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فَقَالَ وَ اللَّهِ لَوْ عَلِمَ أَبُو ذَرٍّ مَا فِی قَلْبِ سَلْمَانَ لَقَتَلَهُ وَ لَقَدْ آخَى رَسُولُ اللَّهِ ص بَیْنَهُمَا فَمَا ظَنُّكُمْ بِسَائِرِ الْخَلْقِ إِنَّ عِلْمَ الْعُلَمَاءِ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ فَقَالَ وَ إِنَّمَا صَارَ سَلْمَانُ مِنَ الْعُلَمَاءِ لِأَنَّهُ امْرُؤٌ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَلِذَلِكَ نَسَبْتُهُ إِلَى الْعُلَمَاءِ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 254 روایت 2@*@
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: روزى نزد على بن الحسین علیهما السلام سخن از تقیه پیش آمد آن حضرت فرمود: بخدا اگر ابوذر مىدانست آنچه در دل سلمان بود. او را مىكشت، در صورتیكه پیغمبر صلى اللّه علیه و آله میان آن دو برادرى برقرار كرد، پس درباره مردم دیگر چه گمان دارید؟ همانا علم علماء صعب و مستصعب است، جز پیغمبر مرسل یا فرشته مقرب یا بنده مؤمنى كه خدا دلش را به ایمان آزموده طاقت تحمل آن را ندارد، سپس فرمود: و سلمان از این رو از جمله علماء شد كه او مردى است از ما خانواده و از اینجهت او را در ردیف علماء آوردم،
شرح مقصود از آنچه در دل سلمانست، مراتب معرفت خدا و پیغمبر صلى اللّه علیه وآله و مسائل غامض قضاء و قدر و امثال آنست كه اگر آنها را به ابوذر مىگفت، ابوذر او را بدروغ و ارتداد نسبت مىداد و محكوم بقتلش مىدانست و یا آن مطالب را بدیگران میگفت و آنها سلمان را مىكشتند.
چنانچه خود سلمان رضى اللّه عنه در خطبه خود گوید: علم زیادى بمن عطا شده، اگر همه آنچه را مىدانم بشما بگویم، دستهاى گویند: سلمان دیوانه شده و دستهاى گویند: خدایا كشنده سلمان را بیامرز و ممكن است فاعل قتله علم باشد و ضمیر مفعول راجع بابى ذریعنى: علومى كه سلمان به ابى ذر میگفت. او را مىكشت، زیرا تحمل نمىكرد و انكار مىورزید و یا آنكه تحمل كتمانش را نداشت و به مردم مىگفت و او را مرتد و كافر مىدانستند و مىكشتند.
و بودن سلمان از اهل البیت از این جهت است كه امیرالمؤمنین علیه السلام درباره او فرموده و ان سلمان منا اهل البیت و مقصود این است كه: سلمان بواسطه اختصاصى كه بما پیدا كرده و از همه بریده و بسوى ما آمده و بواسطه پرتوى كه از نور علم ما گرفته: از ما شده و منسوب بما گشته است. مرآت ص 300 -.
3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ أَوْ غَیْرِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ حَدِیثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَحْتَمِلُهُ إِلَّا صُدُورٌ مُنِیرَةٌ أَوْ قُلُوبٌ سَلِیمَةٌ أَوْ أَخْلَاقٌ حَسَنَةٌ إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِنْ شِیعَتِنَا الْمِیثَاقَ كَمَا أَخَذَ عَلَى بَنِی آدَمَ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ فَمَنْ وَفَى لَنَا وَفَى اللَّهُ لَهُ بِالْجَنَّةِ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا وَ لَمْ یُؤَدِّ إِلَیْنَا حَقَّنَا فَفِی النَّارِ خَالِداً مُخَلَّداً
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 255 روایت 3@*@
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: حدیث ما صعب و مستصعب است، تحمل آنرا ندارد جز سینههاى نورانى، یا دلهاى سالم، یا اخلاق نیكو، همانا خدا از شیعیان ما پیمان (بولایت ما) گرفت، چنانكه از بنى آدم (به ربوبیت خود) پیمان گرفت و فرمود: «آیا من پروردگار شما نیستم؟» پس هر كه نسبت بما (بپیمان خویش) وفا كند، خدا بهشت را باو پاداش دهد، و هر كه ما را دشمن دارد و حق ما را بما نرساند، همیشه و جاودان در دوزخ است.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى وَ غَیْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِی الْحَسَنِ صَاحِبِ الْعَسْكَرِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا مَعْنَى قَوْلِ الصَّادِقِ ع حَدِیثُنَا لَا یَحْتَمِلُهُ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ فَجَاءَ الْجَوَابُ إِنَّمَا مَعْنَى قَوْلِ الصَّادِقِ ع أَیْ لَا یَحْتَمِلُهُ مَلَكٌ وَ لَا نَبِیٌّ وَ لَا مُؤْمِنٌ إِنَّ الْمَلَكَ لَا یَحْتَمِلُهُ حَتَّى یُخْرِجَهُ إِلَى مَلَكٍ غَیْرِهِ وَ النَّبِیُّ لَا یَحْتَمِلُهُ حَتَّى یُخْرِجَهُ إِلَى نَبِیٍّ غَیْرِهِ وَ الْمُؤْمِنُ لَا یَحْتَمِلُهُ حَتَّى یُخْرِجَهُ إِلَى مُؤْمِنٍ غَیْرِهِ فَهَذَا مَعْنَى قَوْلِ جَدِّی ع
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 255 روایت 4@*@
ترجمه:
یكى از اصحاب گوید: بحضرت ابوالحسن العسكرى علیه السلام نوشتم: قربانت، معنى قول امام صادق علیه السلام چیست كه فرماید: «حدیث ما را هیچ فرشته مقرب و پیغمبر مرسل و مؤمنى كه خدا قلبش را به ایمان آزموده تحمل نكند؟» پاسخ آمد كه همانا معنى قول امام صادق علیه السلام كه فرماید هیچ فرشته و پیغمبر و مؤمنى آن را تحمل نكند، این است كه فرشته آن را تحمل نكند تا آن را به فرشته دیگر برساند و پیغمبر آن را تحمل نكند تا به پیغمبرى دیگر برساند و مؤمن تحمل نكند و آن را به مؤمن دیگر برساند، این است معنى قول جدم علیه السلام.
شرح تحمل حدیث در این روایت غیر از تحمل در روایات دیگر است، زیرا در آن روایت تحمل فرشته و پیغمبر و مؤمن اثبات شده بود و در این روایات نفى شده است. پس معنى تحمل در این روایت نگه داشتن و ذخیره كردن حدیث و مضایقه كردن از نشر و تبلیغ آن است حتى نسبت به أهلش، ولى معنى تحمل حدیث در سایر روایات این باب پذیرفتن و گردن نهادن در برابر آن است، كه نسبت به فرشته و پیغمبر و مؤمن این معنى اثبات شده و از دیگران نفى گردیده است.
5- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ سِرّاً مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ عِلْماً مِنْ عِلْمِ اللَّهِ وَ اللَّهِ مَا یَحْتَمِلُهُ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ وَ اللَّهِ مَا كَلَّفَ اللَّهُ ذَلِكَ أَحَداً غَیْرَنَا وَ لَا اسْتَعْبَدَ بِذَلِكَ أَحَداً غَیْرَنَا وَ إِنَّ عِنْدَنَا سِرّاً مِنْ سِرِّ اللَّهِ وَ عِلْماً مِنْ عِلْمِ اللَّهِ أَمَرَنَا اللَّهُ بِتَبْلِیغِهِ فَبَلَّغْنَا عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا أَمَرَنَا بِتَبْلِیغِهِ فَلَمْ نَجِدْ لَهُ مَوْضِعاً وَ لَا أَهْلًا وَ لَا حَمَّالَةً یَحْتَمِلُونَهُ حَتَّى خَلَقَ اللَّهُ لِذَلِكَ أَقْوَاماً خُلِقُوا مِنْ طِینَةٍ خُلِقَ مِنْهَا مُحَمَّدٌ وَ آلُهُ وَ ذُرِّیَّتُهُ ع وَ مِنْ نُورٍ خَلَقَ اللَّهُ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ ذُرِّیَّتَهُ وَ صَنَعَهُمْ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ الَّتِی صَنَعَ مِنْهَا مُحَمَّداً وَ ذُرِّیَّتَهُ فَبَلَّغْنَا عَنِ اللَّهِ مَا أَمَرَنَا بِتَبْلِیغِهِ فَقَبِلُوهُ وَ احْتَمَلُوا ذَلِكَ فَبَلَغَهُمْ ذَلِكَ عَنَّا فَقَبِلُوهُ وَ احْتَمَلُوهُ وَ بَلَغَهُمْ ذِكْرُنَا فَمَالَتْ قُلُوبُهُمْ إِلَى مَعْرِفَتِنَا وَ حَدِیثِنَا فَلَوْ لَا أَنَّهُمْ خُلِقُوا مِنْ هَذَا لَمَا كَانُوا كَذَلِكَ لَا وَ اللَّهِ مَا احْتَمَلُوهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ أَقْوَاماً لِجَهَنَّمَ وَ النَّارِ فَأَمَرَنَا أَنْ نُبَلِّغَهُمْ كَمَا بَلَّغْنَاهُمْ وَ اشْمَأَزُّوا مِنْ ذَلِكَ وَ نَفَرَتْ قُلُوبُهُمْ وَ رَدُّوهُ عَلَیْنَا وَ لَمْ یَحْتَمِلُوهُ وَ كَذَّبُوا بِهِ وَ قَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ فَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَ أَنْسَاهُمْ ذَلِكَ ثُمَّ أَطْلَقَ اللَّهُ لِسَانَهُمْ بِبَعْضِ الْحَقِّ فَهُمْ یَنْطِقُونَ بِهِ وَ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ لِیَكُونَ ذَلِكَ دَفْعاً عَنْ أَوْلِیَائِهِ وَ أَهْلِ طَاعَتِهِ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ مَا عُبِدَ اللَّهُ فِی أَرْضِهِ فَأَمَرَنَا بِالْكَفِّ عَنْهُمْ وَ السَّتْرِ وَ الْكِتْمَانِ فَاكْتُمُوا عَمَّنْ أَمَرَ اللَّهُ بِالْكَفِّ عَنْهُ وَ اسْتُرُوا عَمَّنْ أَمَرَ اللَّهُ بِالسَّتْرِ وَ الْكِتْمَانِ عَنْهُ قَالَ ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ وَ بَكَى وَ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ هَؤُلَاءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِیلُونَ فَاجْعَلْ مَحْیَانَا مَحْیَاهُمْ وَ مَمَاتَنَا مَمَاتَهُمْ وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَیْهِمْ عَدُوّاً لَكَ فَتُفْجِعَنَا بِهِمْ فَإِنَّكَ إِنْ أَفْجَعْتَنَا بِهِمْ لَمْ تُعْبَدْ أَبَداً فِی أَرْضِكَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 255 روایت 5@*@
ترجمه:
ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: اى ابا محمد! همانا به خدا كه سرى از سر خدا و علمى از علم خدا نزد ماست كه به خدا هیچ فرشته مقرب و پیغمبر مرسل و مؤمنى كه دلش را به ایمان آزموده آن را تحمل نكند، به خدا سوگند كه خدا آن را به احدى جز ما تكلیف نفرموده و عبادت با آن را از هیچ كس جز ما نخواسته است (ما وظایف خاصى كه پیغمبر صلى اللّه علیه و آله علیه براى امیرالمؤمنین و حسنین علیهمالسلام با وصیت تعیین كرد).
و نیز نزد ما سرى است از سر خدا و علمى است از علم خدا كه ما را به تبلیغش مأمور فرموده و ما آن را از جانب خداى عزوجل تبلیغ كردیم و برایش محلى و اهلى و پذیرندهئى نیافتیم تا آنكه خدا براى پذیرش آن مردى را از همان طینت و نورى كه محمد و آل و ذریه او را آفرید، خلق كرد و آنها را از فضل و رحمت خود ساخت چنانكه محمد و ذریه او را ساخت، پس چون ما آنچه را از جانب خدا به تبلیغش مأمور بودیم، تبلیغ كردیم آنها پذیرفتند و تحمل كردند (تبلیغ ما به آنها رسید، ایشان هم پذیرفتند و تحمل كردند) و یاد ما به آنها رسید پس دلهاى ایشان به شناسائى و به حدیث ما متوجه گشت، اگر آنها از آن طینت و نور خلق نمىشدند، این چنین نبود، نه به خدا آن را تحمل نمىكردند.
سپس فرمود: همانا خدا مردمى را براى دوزخ و آتش آفرید (یعنى دانست كه سركشى و نافرمانى كنند و به دوزخ و آتش گرایند) و به ما دستور داد كه به آنها تبلیغ كنیم و ما هم تبلیغ كردیم ولى آنها چهره در هم كشیدند و دلشان نفرت پیدا كرد و آن را به ما برگرداندند و تحمل نكردند و تكذیب نمودند و گفتند: جادوگر است، دروغ گو است، خدا هم بر دلشان مهر نهاد، و آن را از یادشان برد، سپس خدا زبانشان را به قسمتى از بیان حق گویا ساخت كه به زبان مىگویند و به دل باور ندارند (مانند سخنانى كه گاهى بعضى از كفار و فساق به نفع خداپرستان و علیه خود گویند) تا همان سخن از دوستان و فرمانبران خدا دفاعى باشد و اگر چنین نبود، كسى در روى زمین خدا را عبادت نمىكرد، و ما مأمور شدیم كه از آنها دست برداریم و حقائق را پوشیده و پنهان داریم، شما هم (اى گروه شیعه) از آنكه خدا به دست برداشتن از او امر فرموده، پنهان دارید و از آنكه به كتمان و پوشیدگى از او دستور داده پوشیده دارید.
راوى گوید: سپس امام دست به دعا برداشت و گریه كرد و فرمود: بار خدایا ایشان (شیعیان) مردمى اندك و ناچیزند پس زندگى ما را زندگى آنها و مرگ ما را مرگ آنها قرار ده (آنها را با ما در ایمان و عمل صالح و پاداش اخروى شریك گردان) و دشمن خود را بر ایشان مسلط مكن كه ما را به آنها مصیبت زده كنى، زیرا اگر ما را به آنها مصیبت زده كنى، هرگز در روى زمین پرستش نشوى و صلى اللّه على محمد و آله و سلم تسلیماً.
شرح احادیث صعب و مستصعب كه در این روایات ذكر شده است، مانند آیات قرآن و هدایت الهى و مواعظ و عبرتهاست كه اگر با گوشى شنوا و دلى نرم و روحى مطیع برابر شود، آمادگى و مجذوبیت و پذیرش پیدا مىشود و اگر با دلى سخت و با روحى سركش برخورد كند، با انكار و تمرد مواجه مىشود، و بلكه بر قساوت و طغیان آن مىافزاید، قرآن كریم مىفرماید: «از این قرآن آیههائى نازل مىكنیم كه اى مؤمنان شفا و رحمت است و ستمگران را جز خسارت نمىفزاید 82 سوره 17 -» بنابراین كلمه صعب و مستصعب در اینجا بسیار مناسب است، زیرا یكى از معانى لغوى آن تأبى و سرفرازى مركوب است از پذیرش هر راكبى، مانند اسبى كه بلند طبعى و آقا منشى دارد و حاضر نیست جز سلطان و رجال مملكت بر او نشینند احادیث اهلبیت عصمت هم در برابر دلهاى سلیم فرشتگان مقرب و انبیاء مرسل و مؤمنین پاك و با اخلاص و آزموده انس و علفت گرفته، یكدیگر را چون جان شیرین در بغل مىگیرند و در برابر دلهاى سخت و ناپاك كه هیچ گونه تناسب و سنخیتى در میان نیست، سازگارى و قبولى حق هم دیده نمىشود.
باران كه در لطافت طبعش خلاف نیست در باغ لاله روید و در شورهزار خس
و اما موضوع تفاوت و اختلاف افراد بشر از لحاظ این دو جهت در اصل طینت و فطرت چنانچه در روایت اخیر ذكر شده، مطلبى است مربوط به مسأله طینت و موضوع جبر و تفویض كه قسمتى از آن در جلد اول گذشت: و قسمت دیگرش در جلد سوم بیان مىشود انشاء الله تعالى.