بَابٌ فِی أَنَّ الْإِمَامَ مَتَى یَعْلَمُ أَنَّ الْأَمْرَ قَدْ صَارَ إِلَیْهِ
1- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِی جَرِیرٍ الْقُمِّیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ عَرَفْتَ انْقِطَاعِی إِلَى أَبِیكَ ثُمَّ إِلَیْكَ ثُمَّ حَلَفْتُ لَهُ وَ حَقِّ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ حَقِّ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ حَتَّى انْتَهَیْتُ إِلَیْهِ بِأَنَّهُ لَا یَخْرُجُ مِنِّی مَا تُخْبِرُنِی بِهِ إِلَى أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ أَبِیهِ أَ حَیٌّ هُوَ أَوْ مَیِّتٌ فَقَالَ قَدْ وَ اللَّهِ مَاتَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ شِیعَتَكَ یَرْوُونَ أَنَّ فِیهِ سُنَّةَ أَرْبَعَةِ أَنْبِیَاءَ قَالَ قَدْ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ هَلَكَ قُلْتُ هَلَاكَ غَیْبَةٍ أَوْ هَلَاكَ مَوْتٍ قَالَ هَلَاكَ مَوْتٍ فَقُلْتُ لَعَلَّكَ مِنِّی فِی تَقِیَّةٍ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ قُلْتُ فَأَوْصَى إِلَیْكَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَأَشْرَكَ مَعَكَ فِیهَا أَحَداً قَالَ لَا قُلْتُ فَعَلَیْكَ مِنْ إِخْوَتِكَ إِمَامٌ قَالَ لَا قُلْتُ فَأَنْتَ الْإِمَامُ قَالَ نَعَمْ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 215 روایت 1@*@
ترجمه:
ابو جریر قمى گوید: بحضرت ابوالحسن (امام رضا) علیه السلام عرض كردم: قربانت: شما دانستهاید كه من از همه بریده و تنها بپدرت و سپس بخودت گرویدهایم، آنگاه برایش سوگند یاد كردم و گفتم: بحق رسولخدا صلى اللّه علیه و آله و حق فلان و فلان (على و حسن و حسین) تا بخودش رسیدم كه آنچه بمن خبر دهى با حدى از مردم نمىگویم و از او درباره پدرش پرسیدم كه آیا زنده است یا وفات كرده؟ فرمود: بخدا وفات كرده است، عرضكردم: قربانت، شیعیان شما روایت مىكنند كه سنت چهار پیغمبر درباره اوست. فرمود: سوگند بخدائیكه جز او شایسته پرستشى نیست، پدرم هلاك یافت، عرضكردم: هلاك غیبت یا هلاك مرگ؟ فرمود: هلاك مرگ، عرضكردم: شاید از من تقیه میكنى؟ فرمود: سبحان اللّه! عرضكردم: بشما وصیت كرده است؟ فرمود: آرى، عرضكردم: كسى را با شما در وصیت شریك كرد؟ فرمود: نه، عرضكردم: هیچیك از برادرانت امام شما هست؟ فرمود: نه، عرض كردم: پس شما امامید؟ فرمود: آرى.
شرح گویا مراد به سنت چهار پیغمبر روایتى است كه شیخ صدوق در اكمال الدین از امام باقر علیه السلام نقل كرده و حاصلش اینست: صاحب الامر را چهار سنت از چهار پیغمبر است: 1 ترس و انتظار از موسى علیه السلام. 2 زندان و غیبت از یوسف علیه السلام. 3 گفته مردم كه او مرده است و نمرده باشد از عیسى علیه السلام. 4 قیام بشمشیر از محمد صلى اللّه علیه وآله.
و چون واقفیه گمان كرده بودند كه موسى بن جعفر همان صاحب الامر قائمست، راوى سخن آنها را براى حضرت نقل مىكند و چون در كلام حضرت احتمال تقیه و توریه مىدهد، مقصود خود را چند مرتبه بعبارات مختلف سؤال مىكند، تا بالاخره با صراحت تمام مطلب برایش روشن مىشود. ولى مناسبت این روایت با عنوان باب خالى از تكلیف نیست.
2- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع إِنَّ رَجُلًا عَنَى أَخَاكَ إِبْرَاهِیمَ فَذَكَرَ لَهُ أَنَّ أَبَاكَ فِی الْحَیَاةِ وَ أَنَّكَ تَعْلَمُ مِنْ ذَلِكَ مَا یَعْلَمُ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ یَمُوتُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ لَا یَمُوتُ مُوسَى ع قَدْ وَ اللَّهِ مَضَى كَمَا مَضَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَ لَكِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ یَزَلْ مُنْذُ قَبَضَ نَبِیَّهُ ص هَلُمَّ جَرّاً یَمُنُّ بِهَذَا الدِّینِ عَلَى أَوْلَادِ الْأَعَاجِمِ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ قَرَابَةِ نَبِیِّهِ ص هَلُمَّ جَرّاً فَیُعْطِی هَؤُلَاءِ وَ یَمْنَعُ هَؤُلَاءِ لَقَدْ قَضَیْتُ عَنْهُ فِی هِلَالِ ذِی الْحِجَّةِ أَلْفَ دِینَارٍ بَعْدَ أَنْ أَشْفَى عَلَى طَلَاقِ نِسَائِهِ وَ عِتْقِ مَمَالِیكِهِ وَ لَكِنْ قَدْ سَمِعْتُ مَا لَقِیَ یُوسُفُ مِنْ إِخْوَتِهِ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 216 روایت 2@*@
ترجمه:
على بن اسباط گوید: بامام رضا علیه السلام عرضكردم، مردى بسوى برادرت ابراهیم متوجه شده (او را گول زده) و باو گفته پدرت زنده است و شما هم آنچه را او میداند، میدانید (شما هم پدر خود را زنده میدانید) فرمود: سبحان اللّه!! رسولخدا صلى اللّه علیه وآله میمیرد و موسى نمىمیرد؟! بخدا محققاً موسى در گذشت، چنانچه رسولخدا صلى اللّه علیه و آله درگذشت، ولكن خداى تبارك وتعالى از زمانیكه پیغمبرش صلى اللّه علیه وآله را قبض روح فرموده بیا و بكش تا همیشه، این دین را بعجم زادگان مىبخشد و منت میگذارد و از خویشان پیغمبرش صلى اللّه علیه و آله باز مىدارد، همواره بعجم زادگان عطا میكنند و از خویشان پیغمبرش باز مىدارد. من در اول ماه ذى الحجة بعد از آنكه ابراهیم (بواسطه نداشتن مخارج) حاضر شده بود زنان شرا طلاق دهد و بندگانش را آزاد كند، هزار دینار بدهى او را پرداختم (با وجود این او چنین ادعائى مىكند) ولى حتماً تو شنیدهاى آنچه را كه یوسف از برادرانش كشید (ابراهیم هم برادر منست و با من چنین رفتار مىكند).
شرح مجلسى علیه الرحمه گوید: این روایت دلالت دارد كه عجم از لحاظ ایمان بر عرب شرافت دارد و من اخبار راجع باین موضوع را در كتاب كبیر خود (بحار) نقل كردهام، سپس از تفسیر على بن ابراهیم نقل میكند كه او ضمن تفسیر آیه شریفه و لو لونزلناه على بعض الاعجمین فقرأه علیهم ما كانوا به مؤمنین روایتى از امام صادق علیه السلام نقل كند كه فرمود: اگر قرآن بر عجم نازل میشد، عرب بآن ایمان نمآورد ولى بر عرب نازل شد و عجم بدان ایمان آورد... و پیغمبر صلى اللّه علیه وآله فرمود: اگر دین از دسترس بشر اوج گرفته و نزد ستاره ثریا باشد، مردانى از عجم بآن دست پیدا كنند.
مترجم گوید: ممكن است پذیرش این روایات براى بعضى از افراد عرب گران و سنگین آید و براى تضعیف یا توجیه آنها دست و پائى كنند، اما بنظر ما مطالعه سیر اسلام در نژاد عرب و عجم در طول چهارده قرن تاریخ و مقایسه دانشمندان و فداكارانیكه از این دو نژاد بحمایت اسلام برخاستهاند و نیز ملاحظه شدت تعصب نژادى آنها و تواضع و تسلیم و صفاى اینها، بزرگتر دلیل بر صدق این روایات و صدور آنها از منابع وحى میباشد.
3- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع إِنَّهُمْ رَوَوْا عَنْكَ فِی مَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ ع أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَكَ عَلِمْتَ ذَلِكَ بِقَوْلِ سَعِیدٍ فَقَالَ جَاءَ سَعِیدٌ بَعْدَ مَا عَلِمْتُ بِهِ قَبْلَ مَجِیئِهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ طَلَّقْتُ أُمَّ فَرْوَةَ بِنْتَ إِسْحَاقَ فِی رَجَبٍ بَعْدَ مَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ بِیَوْمٍ قُلْتُ طَلَّقْتَهَا وَ قَدْ عَلِمْتَ بِمَوْتِ أَبِی الْحَسَنِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ قَبْلَ أَنْ یَقْدَمَ عَلَیْكَ سَعِیدٌ قَالَ نَعَمْ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 217 روایت 3@*@
ترجمه:
وشاء گوید: بحضرت رضا علیه السلام عرضكردم: مردم (واقفیه) از شما روایت كنند كه وفات حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر) علیه السلام را مردى بشما گفته و شما آن را از گفته سعید دانستهاید (و بقول یك نفر كه مرگ امام ثابت نمىشود) فرمود: سعید آمد ولى من پیش از آمدن او مىدانستم. وشاء گوید: و شنیدم كه مىفرمود: من ام فروه دختر اسحاق را در ماه رجب بكروز بعد از وفات حضرت ابوالحسن (پدرم) علیه السلام طلاق دادم، عرضكردم: وقتى طلاق دادید كه مىدانستید ابوالحسن وفات كرده است؟ فرمود: آرى، عرضكردم: پیش از این كه سعید نزد شما آید؟ فرمود: آرى.
شرح بعضى از علما احتمال دادهاند كه ام فروه همان همسر امام كاظم علیه السلام بوده و براى طلاق او بعد از وفات شوهرش وجوهى نقل كردهاند كه بهترین آنها این است كه طلاق در این روایت در معنى لغویش بكار رفته است یعنى او را رها كرد و از خانه بیرون نمود، تا حق سكنى نداشته باشد، زیرا این اختیار را پدرش در وصیت نامه خود باو داده بود. و بعضى هم گفتهاند این عمل از مختصات پیغمبر و امامست كه وصى او مىتواند همسرش را طلاق دهد، چنانچه امیرالمؤمنین علیه السلام مىتوانست عایشه را طلاق دهد و از ام المؤمنین بودن خارجش كند.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع أَخْبِرْنِی عَنِ الْإِمَامِ مَتَى یَعْلَمُ أَنَّهُ إِمَامٌ حِینَ یَبْلُغُهُ أَنَّ صَاحِبَهُ قَدْ مَضَى أَوْ حِینَ یَمْضِی مِثْلَ أَبِی الْحَسَنِ قُبِضَ بِبَغْدَادَ وَ أَنْتَ هَاهُنَا قَالَ یَعْلَمُ ذَلِكَ حِینَ یَمْضِی صَاحِبُهُ قُلْتُ بِأَیِّ شَیْءٍ قَالَ یُلْهِمُهُ اللَّهُ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 218 روایت 4@*@
ترجمه:
صفوان گوید بحضرت رضا علیه السلام عرضكردم: بمن بفرما امام چه زمانى مىداند او امام است: زمانیكه باو خبر رسد صاحبش (امام سابق) وفات كرده یا همان زمانیكه وفات مىكند، مثل این كه حضرت ابوالحسن (پدرت) در بغداد وفات كرد و شما اینجا (در مدینه) بودید؟ فرمود: همان زمانى كه صاحبش مىمیرد، آگاه مىشود: عرضكردم: بچه وسیله؟ فرمود: خدا به او الهام میكند.
5- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَبِی الْفَضْلِ الشَّهْبَانِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ فِی الْیَوْمِ الَّذِی تُوُفِّیَ فِیهِ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَقَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ مَضَى أَبُو جَعْفَرٍ ع فَقِیلَ لَهُ وَ كَیْفَ عَرَفْتَ قَالَ لِأَنَّهُ تُدَاخِلُنِی ذِلَّةٌ لِلَّهِ لَمْ أَكُنْ أَعْرِفُهَا
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 218 روایت 5@*@
ترجمه:
هارون بن فضیل گوید: روز وفات حضرت ابوجعفر (امام جواد) علیه السلام ابوالحسن على بن محمد (النقى) را دیدم، فرمود: انالله و اناالیه راجعون ابى جعفر علیه السلام در گذشت، بحضرت عرض شد: از كجا دانستید؟ فرمود: زیرا فروتنى و خضوع نسبت بخدا در دلم افتاد كه برایم سابقه نداشت.
6- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُسَافِرٍ قَالَ أَمَرَ أَبُو إِبْرَاهِیمَ ع حِینَ أُخْرِجَ بِهِ أَبَا الْحَسَنِ ع أَنْ یَنَامَ عَلَى بَابِهِ فِی كُلِّ لَیْلَةٍ أَبَداً مَا كَانَ حَیّاً إِلَى أَنْ یَأْتِیَهُ خَبَرُهُ قَالَ فَكُنَّا فِی كُلِّ لَیْلَةٍ نَفْرُشُ لِأَبِی الْحَسَنِ فِی الدِّهْلِیزِ ثُمَّ یَأْتِی بَعْدَ الْعِشَاءِ فَیَنَامُ فَإِذَا أَصْبَحَ انْصَرَفَ إِلَى مَنْزِلِهِ قَالَ فَمَكَثَ عَلَى هَذِهِ الْحَالِ أَرْبَعَ سِنِینَ فَلَمَّا كَانَ لَیْلَةٌ مِنَ اللَّیَالِی أَبْطَأَ عَنَّا وَ فُرِشَ لَهُ فَلَمْ یَأْتِ كَمَا كَانَ یَأْتِی فَاسْتَوْحَشَ الْعِیَالُ وَ ذُعِرُوا وَ دَخَلَنَا أَمْرٌ عَظِیمٌ مِنْ إِبْطَائِهِ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ أَتَى الدَّارَ وَ دَخَلَ إِلَى الْعِیَالِ وَ قَصَدَ إِلَى أُمِّ أَحْمَدَ فَقَالَ لَهَا هَاتِ الَّتِی أَوْدَعَكِ أَبِی فَصَرَخَتْ وَ لَطَمَتْ وَجْهَهَا وَ شَقَّتْ جَیْبَهَا وَ قَالَتْ مَاتَ وَ اللَّهِ سَیِّدِی فَكَفَّهَا وَ قَالَ لَهَا لَا تَكَلَّمِی بِشَیْءٍ وَ لَا تُظْهِرِیهِ حَتَّى یَجِیءَ الْخَبَرُ إِلَى الْوَالِی فَأَخْرَجَتْ إِلَیْهِ سَفَطاً وَ أَلْفَیْ دِینَارٍ أَوْ أَرْبَعَةَ آلَافِ دِینَارٍ فَدَفَعَتْ ذَلِكَ أَجْمَعَ إِلَیْهِ دُونَ غَیْرِهِ وَ قَالَتْ إِنَّهُ قَالَ لِی فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ وَ كَانَتْ أَثِیرَةً عِنْدَهُ احْتَفِظِی بِهَذِهِ الْوَدِیعَةِ عِنْدَكِ لَا تُطْلِعِی عَلَیْهَا أَحَداً حَتَّى أَمُوتَ فَإِذَا مَضَیْتُ فَمَنْ أَتَاكِ مِنْ وُلْدِی فَطَلَبَهَا مِنْكِ فَادْفَعِیهَا إِلَیْهِ وَ اعْلَمِی أَنِّی قَدْ مِتُّ وَ قَدْ جَاءَنِی وَ اللَّهِ عَلَامَةُ سَیِّدِی فَقَبَضَ ذَلِكَ مِنْهَا وَ أَمَرَهُمْ بِالْإِمْسَاكِ جَمِیعاً إِلَى أَنْ وَرَدَ الْخَبَرُ وَ انْصَرَفَ فَلَمْ یَعُدْ لِشَیْءٍ مِنَ الْمَبِیتِ كَمَا كَانَ یَفْعَلُ فَمَا لَبِثْنَا إِلَّا أَیَّاماً یَسِیرَةً حَتَّى جَاءَتِ الْخَرِیطَةُ بِنَعْیِهِ فَعَدَدْنَا الْأَیَّامَ وَ تَفَقَّدْنَا الْوَقْتَ فَإِذَا هُوَ قَدْ مَاتَ فِی الْوَقْتِ الَّذِی فَعَلَ أَبُو الْحَسَنِ ع مَا فَعَلَ مِنْ تَخَلُّفِهِ عَنِ الْمَبِیتِ وَ قَبْضِهِ لِمَا قَبَضَ
@@اصول كافى جلد 2 صفحه 218 روایت 6@*@
ترجمه:
مسافر گوید: هنگامیكه ابوابراهیم (موسى بن جعفر) علیه السلام را (بسوى بغداد) میبردند بامام رضا علیه السلام دستور داد كه همیشه تا وقتى كه خودش زنده است، هر شب در منزل آنحضرت بخوابد تا خبرش باو برسد، مسافر گوید: ما هر شب بستر امام رضا را در دهلیز خانه مىانداختیم، و آن حضرت بعد از شام مىآمد و مىخوابید، و صبح بمنزل خویش مىرفت، تا چهار سال بدین منوال گذشت، شبى از شبها بستر حضرت را انداختند ولى او دیر كرد و بالاخره هم نیامد، اهل خانه نگران و هراسان شدند و ما را از نیامدنش دهشتى گرفت.
چون فردا شد، آنحضرت بمنزل آمد و نزد اهل خانه رفت و متوجه ام احمد شد و باو فرمود: آنچه را پدرم بتو سپرده بیاور، ناگاه ام احمد فریاد كشید و سیلى برخسارش زد و گریبانش را درید و گفت: بخدا آقایم مرد، حضرت او را جلو گرفت و فرمود: «مبادا سخنى بگوئى و آنرا اظهار كنى تا خبر بحاكم برسد» سپس ام احمد زنبیلى را با دو هزار دینار یا چهار هزار دینار نزد او آورد و همه را به امام رضا داد، نه به دیگران (زیرا از اموال شخصى آن حضرت نبود تا میان همه وراث تقسیم شود).
و ام احمد كه برگزیده و محرم راز امام هفتم علیه السلام بود گفت آن حضرت روزى محرمانه به من فرمود: این امانت را نزد خود حفظ كن، كسى را از آن آگاه نساز تا من بمیرم، چون من در گذشتم هر كس از فرزندانم نزد تو آمد و آن را از تو خواست تحویلش ده و بدان كه من مردهام. اكنون به خدا نشانهاى كه آقایم فرموده بود ظاهر شد (و دانستم كه او در گذشته است) امام رضا علیه السلام آنها را از او گرفت و همه را دستور خود دارى داد تا زمانیكه خبر رسید، سپس باز گشت و براى خوابیدن شب هم چنانكه مىآمد، نیامد، تا چند روزى بیش نگذشت كه پاكت نامه خبر وفات امام هفتم رسید. ما روزها را شمردیم و حساب كردیم، معلوم شد همان وقتیكه امام رضا براى خوابیدن نیامد و امانت را گرفت، آن حضرت در گذشته است.