در آیه خواندیم خدا وعده حکومت روی زمین و تمکین دین و آئین و امنیت کامل را به گروهی که ایمان دارند و اعمالشان صالح است داده است اما در اینکه منظور از این گروه از نظر مصداقی چه اشخاصی است ؟ باز در میان مفسران گفتگو است :
بعضی آن را مخصوص صحابه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) دانسته اند که با پیروزی اسلام در عصر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) صاحب حکومت در زمین شدند (البته منظور از ((ارض )) تمام روی زمین نیست بلکه مفهومی است که بر جزء و کل صدق می کند).
بعضی دیگر اشاره به حکومت خلفای چهار گانه نخستین .
و بعضی مفهوم آن را چنان وسیع دانسته اند که این وعده را شامل تمام مسلمانانی که دارای این صفتند می دانند.
و گروهی آن را اشاره به حکومت مهدی (علیه السلام ) می دانند که شرق و غرب جهان در زیر لوای حکومتش قرار می گیرید، و آئین حق در همه جا نفوذ می کند و ناامنی و خوف و جنگ از صفحه زمین بر چیده می شود، و عبادت خالی از شرک برای جهانیان تحقق می یابد.
بدون شک آیه شامل مسلمانان نخستین می شود و بدون شک حکومت مهدی (علیه السلام ) که طبق عقیده عموم مسلمانان اعم از شیعه و اهل تسنن سراسر روی زمین را پر از عدل و داد می کند بعد از آنکه ظلم و جور همه جا را گرفته باشد مصداق کامل این آیه است، ولی با این حال مانع از عمومیت و گستردگی مفهوم آیه نخواهد بود. نتیجه اینکه در هر عصر و زمان پایه های ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود، آنها صاحب حکومتی ریشه دار و پر نفوذ خواهند شد.
و اینکه بعضی می گویند: کلمه ((ارض )) مطلق است و تمام روی زمین را شامل می شود و این منحصرا مربوط به حکومت مهدی (ارواحنا له الفداء) است
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 531@@@
با جمله کما استخلف ...)) سازگار نیست زیرا خلافت و حکومت پیشینیان مسلما در تمام پهنه زمین نبود.
بعلاوه شاءن نزول آیه نیز نشان می دهد که حداقل نمونه ای از این حکومت در عصر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) برای مسلمانان (هر چند در اواخر عمر آنحضرت ) حاصل شده است .
ولی باز تکرار می کنیم که محصول تمام زحمات پیامبران، و تبلیغات مستمر و پیگیر آنها، و نمونه اتم حاکمیت توحید و امنیت کامل و عبادت خالی از شرک در زمانی تحقق می یابد که مهدی آن صلاله انبیاء و فرزند پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) ظاهر شود، همان کسی که همه مسلمانان این حدیث را درباره او از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل کرده اند: لو لم یبق من الدنیا الا یوم لطول الله ذلک الیوم حتی یلی رجل من عترتی، اسمه اسمی، یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا:
((اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند خداوند آن یک روز را آنقدر طولانی می کند تا مردی از دودمان من که نامش نام من است حاکم بر زمین شود، و صفحه زمین را پر از عدل و داد کند، آنگونه که از ظلم و جور پر شده باشد)).**در کتاب منتخب الاثر یکصد و بیست و سه حدیث در این مضمون از منابع مختلف اسلامی مخصوصا از منابع اهل تسنن نقل شده است به این کتاب صفحه 247 به بعد مراجعه فرمائید.***
جالب اینکه : مرحوم طبرسی در ذیل آیه می گوید: از اهلبیت پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) این حدیث نقل شده است : ((انها فی المهدی من آل محمد)): ((این آیه درباره مهدی آل محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) می باشد)).**مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.***
در تفسیر ((روح المعانی )) و بسیاری از تفاسیر شیعه از امام سجاد (علیه السلام ) چنین نقل شده است که در تفسیر آیه فرمود: هم و الله شیعتنا اهل البیت، یفعل الله
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 532@@@
ذلک بهم علی یدی رجل منا، و هو مهدی هذه الامة، یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا، و هو الذی قال رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) لو لم یبق من الدنیا الا یوم ...: ((آنها به خدا سوگند شیعیان ما هستند، خداوند این کار را برای آنها به دست مردی از ما انجام می دهد که مهدی این امت است، زمین را پر از عدل و داد می کند آنگونه که از ظلم و جور پر شده باشد، و هم او است که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) در حق وی فرموده : اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند...)).
همانگونه که گفتیم این تفسیرها به معنی انحصار معنی آیه نیست، بلکه بیان مصداق کامل است، منتها چون بعضی از مفسران همچون ((آلوسی )) در روح المعانی به این نکته توجه نکرده اند این احادیث را مردود شناخته اند.
((قرطبی )) مفسر معروف اهل تسنن از ((مقداد بن اسود)) چنین نقل می کند که از رسولخدا (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) شنیدم فرمود: ما علی ظهر الارض بیت حجر و لا مدر الا ادخله الله کلمة الاسلام : ((بر روی زمین خانه ای از سنگ یا گل باقی نمی ماند مگر اینکه اسلام در آن وارد می شود)) (و ایمان و توحید در سر تا سر روی زمین نفوذ می کند).**قرطبی جلد 7 صفحه 4292.***
برای توضیح بیشتر پیرامون حکومت مهدی (علیه السلام ) و مدارک مشروح و مستدل آن در کتب علمای سنت و شیعه به جلد 7 تفسیر نمونه صفحه 372 تا 389 ذیل آیه 33 سوره توبه مراجعه فرمائید.
3 - هدف نهائی، عبادت خالی از شرک است
جمله ((یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا)) چه از نظر ادبی، حال باشد و چه ((غایت))**در صورت اول جمله، جمله حالیه است برای ضمیر (هم) که در آیات قبل آمده است، و در صورت دوم لام در تقدیر است، و در اصل (لیعبدوننی) بوده (بعضی نیز احتمال جمله استینافیه را داده اند ولی این احتمال ضعیف است).*** مفهومش این است که هدف نهائی فراهم آمدن حکومت عدل
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 533@@@
و ریشه دار شدن آئین حق و گسترش امن و آرامش همان استحکام پایه های عبودیت و توحید است، که در آیه دیگر قرآن به عنوان هدف آفرینش ذکر شده است : و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون : ((من جن و انس را نیافریدم مگر به خاطر اینکه مرا عبادت کنند)) (زاریات - 56) عبادتی که مکتب عالی تربیت انسانها و پرورش دهنده روح و جان آنها است، عبادتی که خدا از آن بی نیاز و بندگان برای پیمودن راه تکامل و ترقی سخت به آن نیازمندند.
بنابراین در بینش اسلامی بر خلاف بینشهای مادی که هدفش در آخرین مرحله رفاه و برخورداری از یک زندگی مادی در سطح عالی است، هرگز چنین چیزی را هدف خود قرار نمی دهد، بلکه حتی زندگی مادی هم در صورتی ارزش دارد که وسیله ای در نیل به آن هدف معنوی گردد.
منتها توجه به این نکته لازم است که عبادت خالی از هر گونه شرک و نفی هر گونه قانون غیر خدا و حاکمیت اهواء، جز از طریق تاءسیس یک حکومت عدل امکان پذیر نیست .
ممکن است با استفاده از تعلیم و تربیت و تبلیغ مستمر گروهی را متوجه حق نمود ولی تعمیم این مساءله در جامعه انسانی جز از طریق تاءسیس حکومت صالحان با ایمان امکان پذیر نیست، به همین دلیل انبیاء بزرگ همتشان تشکیل چنین حکومتی بوده، مخصوصا پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) در نخستین فرصت ممکن یعنی به هنگام هجرت به مدینه اقدام به تشکیل نمونه ای از این حکومت کرد.
از اینجا نیز می توان نتیجه گرفت که چنین حکومتی تمام تلاشها و کوششهایش از جنگ و صلح گرفته تا برنامه های آموزشی و فرهنگی و اقتصادی و نظامی، همه در مسیر بندگی خدا، بندگی خالی از هر گونه شرک است .
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 534@@@
ذکر این نکته نیز لازم است که معنی حکومت صالحان و تمکین آئین حق و عبادت خالی از شرک این نیست که در چنان جامعه ای هیچ گنهکار و منحرفی وجود نخواهد داشت، بلکه مفهومش این است که نظام حکومت در دست مؤمنان صالح است، و چهره عمومی جامعه خالی از شرک، و گرنه مادام که انسان دارای آزادی اراده است ممکن است در بهترین جوامع الهی و انسانی احیانا افراد منحرفی وجود داشته باشد (دقت کنید).
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 535@@@