گفتیم اسلام برنامه ((آزادی تدریجی بردگان )) را طرح کرده، و به همین دلیل از هر فرصتی برای آزاد ساختن آنان استفاده کرده است، یکی از مواد این برنامه مساءله ((مکاتبه )) است که به عنوان یک دستور در آیات مورد بحث به آن اشاره شده است .
((مکاتبه )) از ماده ((کتابت )) و ((کتابت )) در اصل از ماده ((کتب )) (بر وزن کسب ) به معنی ((جمع )) است، و اینکه نوشتن را کتابت می گویند به خاطر آن است که حروف و کلمات را در یک عبارت جمع می کند، و چون در مکاتبه قرار دادی میان ((مولا)) و ((عبد)) نوشته می شود آن را مکاتبه نامیده اند.
عقد مکاتبه یکنوع قرار داد است که میان این دو نفر بسته می شود، و عبد موظف می گردد که از طریق کسب آزاد، مالی تهیه کرده و به اقساطی که برای او قابل تحمل باشد به ((مولا)) بپردازد و آزادی خود را باز یابد، و دستور داده شده است که مجموع این اقساط بیش از قیمت عبد نباشد.
و نیز اگر به عللی عبد از پرداختن اقساط عاجز شد باید از بیت المال و سهم زکات اقساط او پرداخته و آزاد گردد، حتی بعضی از فقهاء تصریح کرده اند که اگر زکاتی به مولا تعلق گیرد خود او باید اقساط بدهی عبد را از باب زکات
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 468@@@
حساب کند.
این عقد یک عقد لازم است و هیچیک از طرفین حق فسخ آن را ندارد.
روشن است که با این طرح هم بسیاری از بردگان آزادی خود را باز می یابند و هم توانائی زندگی مستقل را در این مدت که ملزم به کار کردن و پرداخت اقساط هستند پیدا می کنند، و هم صاحبان آنها به ضرر و زیان نمی افتند و عکس العمل منفی به زیان بردگان نشان نخواهند داد.
((مکاتبه )) احکام و فروع فراوانی دارد که در کتب فقهی کتاب المکاتبه آمده است .
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 469@@@