باز در این آیات سخن از ((داستان افک )) و عواقب شوم و دردناک شایعه سازی
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 402@@@
و اتهام ناموسی نسبت به افراد پاک است، چرا که این مساءله بقدری مهم است که قرآن لازم می بیند چند بار از طرق گوناگون و مؤثر این مساءله را تحلیل کند، و چنان محکم کاری نماید که در آینده چنین صحنه ای در جامعه مسلمین تکرار نشود.
نخست می گوید: ((خداوند شما را اندرز می دهد که مانند این عمل را هرگز تکرار نکنید اگر ایمان (به خدا و روز جزا) دارید)) (یعظکم الله ان تعودوا لمثله ).**این جمله در واقع کلمه ای در تقدیر دارد و آن، کلمه (لا) است (یعظکم الله ان لاتعودوا لمثله ابدا) و اگر نخواهیم تقدیر بگیریم جمله (یعظکم) باید به معنی (ینهاکم) باشد یعنی خداوند شما را از بازگشت به اینگونه کار باز می دارد.***
یعنی این نشانه ایمان است که انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود، و اگر مرتکب شد یا نشانه بی ایمانی است و یا ضعف ایمان، در حقیقت جمله مزبور یکی از ارکان توبه را ترسیم می کند، چرا که تنها پشیمانی از گذشته کافی نیست باید نسبت به عدم تکرار گناه در آینده نیز تصمیم گرفت، تا توبه ای جامع الاطراف باشد.
و بعد برای تاءکید بیشتر که توجه داشته باشند این سخنان، سخنان عادی معمولی نیست، بلکه این خداوند علیم و حکیم است که در مقام تبیین بر آمده و حقایق سرنوشت سازی را روشن می سازد، می گوید: ((خداوند آیات را برای شما تبیین می کند و خداوند آگاه و حکیم است )) (و یبین الله لکم الایات و الله علیم حکیم ).
به مقتضای علم و آگاهیش از تمام جزئیات اعمال شما با خبر است، و به مقتضای حکمتش دستورات لازم را می دهد.
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 403@@@
یا به تعبیر دیگر به مقتضای علمش از نیازهای شما و عوامل خیر و شرتان آگاه است، و به مقتضای حکمتش دستورات و احکامش را با آن هماهنگ می سازد.
باز برای محکم کاری، سخن را از شکل یک حادثه شخصی به صورت بیان یک قانون کلی و جامع تغییر داده و می گوید: ((کسانی که دوست می دارند زشتیها و گناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد عذاب دردناکی در دنیا و آخرت دارند (ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخرة ).
قابل توجه اینکه نمی گوید کسانی که اشاعه فحشاء دهند، بلکه می گوید دوست دارند که چنین کاری را انجام دهند و این نهایت تاءکید در این زمینه است .
به تعبیر دیگر مبادا تصور شود که این همه اصرار و تاءکید به خاطر این بوده که همسر پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم ) یا شخص دیگری در پایه او، متهم شده است، بلکه در مورد هر کس و هر فرد با ایمان چنین برنامه ای پیش آید تمام آن تاءکیدات و اصرارها در مورد او صادق است، چرا که جنبه شخصی و خصوصی ندارد، هر چند ممکن است بر حسب موارد جنبه های دیگری بر آن افزوده شود.
ضمنا باید توجه داشت که اشاعه فحشاء منحصر به این نیست که انسان تهمت و دروغ بی اساسی را در مورد زن و مرد با ایمانی نشر دهد، و آنها را به عمل منافی عفت متهم سازد، این یکی از مصادیق آن است، اما منحصر به آن نیست، این تعبیر مفهوم وسیعی دارد که هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتیها و قبائح و کمک به توسعه آن را شامل می شود.
البته کلمه ((فاحشه )) یا ((فحشاء)) در قرآن مجید غالبا در موارد انحرافات جنسی و آلودگیهای ناموسی به کار رفته، ولی از نظر مفهوم لغوی چنانکه راغب در ((مفردات )) گوید: ((فحش )) و ((فحشاء)) و ((فاحشه )) به معنی هر گونه رفتار
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 404@@@
و گفتاری است که زشتی آن بزرگ باشد، و در قرآن مجید نیز گاهی در همین معنی وسیع استعمال شده مانند و الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش : ((کسانی که از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و قبیح اجتناب می کنند...)) (سوره شوری آیه 37).
و به این ترتیب وسعت مفهوم آیه کاملا روشن می شود.
اما اینکه می گوید: آنها عذاب دردناکی در دنیا دارند ممکن است اشاره به حدود و تعزیرات شرعیه، و عکس العملهای اجتماعی، و آثار شوم فردی آنها باشد که در همین دنیا دامنگیر مرتکبین این اعمال می شود، علاوه بر این محرومیت آنها از حق شهادت، و محکوم بودنشان به فسق و رسوائی نیز از آثار دنیوی آن است .
و اما عذاب دردناک آخرت دوری از رحمت خدا و خشم و غضب الهی و آتش دوزخ می باشد.
و در پایان آیه می فرماید: ((و خدا می داند و شما نمی دانید)) (و الله یعلم و انتم لا تعلمون ).
او از عواقب شوم و آثار مرگبار اشاعه فحشاء در دنیا و آخرت به خوبی آگاه است، ولی شما از ابعاد مختلف این مساءله آگاه نیستید.
او می داند چه کسانی در قلبشان حب این گناه است و کسانی را که زیر نامه ای فریبنده به این عمل شوم می پردازند می شناسد اما شما نمی دانید و نمی شناسید.
و او می داند چگونه برای جلوگیری از این عمل زشت و قبیح احکامش را نازل کند.
در آخرین آیه مورد بحث که در عین حال آخرین آیات ((افک )) و مبارزه با ((اشاعه فحشاء)) و ((قذف )) مؤمنان پاکدامن است، بار دیگر این حقیقت را تکرار و تاءکید می کند که : ((اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نمی شد، و اگر
@@تفسیر نمونه جلد 14 صفحه 405@@@
خداوند نسبت به شما رحیم و مهربان نبود آنچنان مجازات عظیم و دردناکی در این دنیا برای شما قائل می شد که روزگارتان سیاه و زندگیتان تباه گردد)) (و لو لا فضل الله علیکم و رحمته و ان الله رؤف رحیم ).**این جمله همانگونه که نظیر آن را در چند آیه قبل داشتیم محذوفی دارد و تقدیرش چنین است: (لولا فضل الله علیکم... لمسکم فیما افضتم فیه عذاب عظیم).***